بحران آب در ایران؛ کاهش منابع تجدیدپذیر به پایین‌ترین سطح یک قرن اخیر

بر اساس برآوردهای کارشناسی، حجم متوسط بارش سالانه کشور حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب است که با توجه به اقلیم خشک ایران، حدود ۷۵ درصد آن تبخیر و تعرق می‌شود و تنها ۲۵ درصد به‌عنوان آب تجدیدشونده باقی می‌ماند. به این ترتیب، در سال آبی گذشته حجم آب تجدیدشونده کشور به‌زحمت به ۷۰ تا ۸۰ میلیارد مترمکعب رسیده است؛ رقمی که به‌مراتب کمتر از میانگین سال‌های معمول به شمار می‌رود.

در محاسبه این ارقام، میزان تبخیر به‌صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود، اما در واقعیت، افزایش دما در دهه اخیر موجب تشدید وضعیت شده است. میانگین دمای کشور در ۱۰ سال گذشته بیش از ۱۸ درجه سانتی‌گراد بوده و سال آبی گذشته نیز با دمای میانگین حدود ۱۹.۳ درجه سانتی‌گراد به پایان رسیده است. این افزایش دما باعث بالا رفتن نرخ تبخیر و در نتیجه کاهش بیشتر منابع تجدیدپذیر آبی کشور شده است.

کمبود بارش‌ها و کاهش ذخایر آبی در چند سال اخیر به اندازه‌ای بوده است که همه بخش‌های کشور از جمله کشاورزی، صنعت و حتی بخش خانگی را تحت تأثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، وزارت نیرو ناچار به اعمال محدودیت‌های مصرفی شد؛ تصمیمی که هرچند برای مردم ناخوشایند بود، اما به‌عنوان تنها راه جلوگیری از گسترش بحران اتخاذ شد.

کاهش همزمان منابع آبی و بارندگی

آمارها نشان می‌دهد که امسال منابع آب تجدیدپذیر کشور بیش از ۳۰ درصد کاهش یافته و بارش‌ها نیز ۴۲ درصد افت داشته است. این شرایط موجب شد بیش از ۵۰ شهر کشور در آستانه تنش آبی جدی قرار گیرند و ذخایر سدها به پایین‌ترین میزان در یک قرن اخیر برسد. در حال حاضر تنها ۴۶ درصد ظرفیت مخازن سدهای کشور پر است. در ۱۸ سد مهم، این میزان حتی به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است.

یکی از پیامدهای مستقیم خشکسالی و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی،  فرونشست زمین است. این پدیده در برخی نقاط کشور از جمله تهران شدت گرفته و طبق گزارش‌ها،  در برخی مناطق پایتخت تا ۳۰ سانتی‌متر در سال ثبت شده است.

شبکه توزیع فرسوده

اگرچه سهم مصرف خانگی از کل آب کشور تنها ۹ درصد است، اما هدررفت آب در شبکه‌های توزیع به‌تنهایی حدود ۲۲ درصد از منابع را از بین می‌برد. این اتلاف عمدتاً ناشی از نشتی شبکه‌ها، انشعابات غیرمجاز و کنتورهای فرسوده است. از سوی دیگر،  بخش کشاورزی که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در کشور محسوب می‌شود، همچنان با روش‌های سنتی و غیربهره‌ور اداره می‌شود که نقش چشمگیری در بحران کم‌آبی دارد.

افزایش دما در تابستان امسال نیز شرایط را دشوارتر کرد. در برخی استان‌ها دما از ۵۰ درجه سانتی‌گراد فراتر رفت و در پی آن برای جلوگیری از فشار بر شبکه، دولت ناچار به اعمال تعطیلات اضطراری و قطعی‌های آب و برق در برخی مناطق شد.

مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که کشور با چالش پیچیده‌ای در حوزه منابع آبی روبه‌روست؛ بحرانی که ریشه در کم‌بارشی، تبخیر بالا، بهره‌وری پایین مصرف و تغییرات اقلیمی دارد. کارشناسان معتقدند تا زمانی که سیاست‌های مصرف و مدیریت منابع آب به‌صورت جامع اصلاح نشود، این روند می‌تواند به تهدیدی جدی برای پایداری زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شود.

ایسنا