دست رد سیاست‌گذاران ایران به ظرفیتی بزرگ به نام اقتصاد دیجیتال
اقتصاد دیجیتال ایران در سایه تحریم‌ها، محدودیت‌های داخلی و کاهش سرمایه‌گذاری، با سرعتی نگران‌کننده در حال عقبگرد نسبت به کشورهای همسایه است؛ در حالی که امارات، عربستان و قطر به سرعت در حال تبدیل شدن به قطب‌های فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی منطقه هستند و تعاملات اقتصادی دیجیتال گسترده‌ای با بازارهای جهانی برقرار کرده‌اند، اقتصاد دیجیتال ایران از سیاست‌گذاری‌های محدودیت‌زا رنج می‌برد.
هما میرزایی- جهان صنعت نیوز: اقتصاد دیجیتال و حوزه فناوری اطلاعات در ایران با سرعتی بیش از پیش در حال پسرفت و جا ماندن از رقبا است. افزایش تحریم‌های بین‌المللی و انزوای روزافزون کشور در کنار محدودیت‌های داخلی مانند فیلترینگ و کیفیت پایین دسترسی باعث تنزل رتبه ایران در بین کشورهای جهان شده است.
کشورهای حوزه خلیج فارس در سال‌های اخیر گام‌های بلندی در حوزه اقتصاد دیجیتال، فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی برداشته‌اند. در حال حاضر امارات متحده عربی پیشتاز در زمینه ارتباطات نسل آینده بوده و به دنبال تبدیل شدن به قطب جهانی هوش مصنوعی است. صادرات خدمات دیجیتال این کشور در سال ۲۰۲۳ به ۴۷.۹۱ میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده رشد ۵ درصدی نسبت به سال قبل است. امارات همچنین در سال ۲۰۲۴ رتبه دهم جهانی را در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به دست آورد و ۴۵.۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جذب کرد. اقتصاد دیجیتال و فناوری اطلاعات در عربستان سعودی نیز در سال ۲۰۲۴ به ارزش ۴۹۵ میلیارد ریال سعودی رسید که ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. طبق پیش‌بینی‌ها، سهم اقتصاد دیجیتال در کشور قطر تا سال ۲۰۳۰ به ۳.۲ درصد کل تولید ناخالص داخلی خواهد رسید.
در حالی که تحریم‌های بین‌المللی و فعال شدن مکانیزم ماشه ایران را بیش از گذشته در انزوا فرو برده است، تعاملات اقتصادی دیجیتال کشورهای منطقه با کشورهای پیشرفته جهان در حال گسترش است. حجم تجارت بین چین و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تا سال ۲۰۳۵ به ۱.۹ تریلیون دلار خواهد رسید. امارات متحده عربی موفق شد در سال ۲۰۲۴ رتبه دهم جهانی را در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به دست آورد و ۴۵.۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جذب کند. عربستان سعودی نیز در سال ۲۰۲۳ رتبه ششم جهانی را در شاخص توسعه دولت الکترونیک به دست آورد.
توقف روند رو به رشد استارت‌آپ‌های ایرانی
افشین کلاهی، رییس مجمع تشکل های دانش بنیان ایران درباره روند عقبگرد استارت‌آپ‌های ایرانی و کاهش تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به سرمایه‌گذاری در ایران می‌گوید: « حدود ده تا پانزده سال پیش، استارتاپ‌های ایرانی در بسیاری از حوزه‌های روز فناوری جزو پیشروترین بازیگران منطقه محسوب می‌شدند؛ به‌سرعت رشد کردند، خود را به‌خوبی معرفی کرده و حتی الهام‌بخش دیگر کشورها بودند. اما به‌تدریج، به‌دلیل سیاست‌گذاری‌های نادرست و مشکلات ناشی از محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها، این روند متوقف شد. به‌ویژه در حوزه جذب سرمایه با چالش‌های جدی مواجه شدند و نتیجه آن روشن است؛ اینکه سرعت رشد آن‌ها به‌شدت کاهش یافت. در حالی که سرمایه‌گذاران خارجی با وجود تحریم های اولیه به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های ایرانی علاقه نشان می دادند امروز به‌مراتب محتاط‌‌تر شده‌اند و این تغییر رویکرد نشان می دهد که هزینه تعامل با ایران افزایش یافته است. برعکس، سرمایه‌های ارزی قابل توجهی در کشورهای منطقه در حال ورود به حوزه فناوری است. طبیعی است که در چنین شرایطی، امکان رقابت برای شرکت‌های ایرانی کاهش یابد. علاوه بر این، افزایش مداوم نرخ ارز، حضور در رویدادهای بین‌المللی را برای شرکت‌های ایرانی به‌شدت پرهزینه کرده و در بسیاری موارد شرکت‌ها به این نتیجه می‌رسند که چنین حضوری حتی از نظر اقتصادی منطقی نیست.»
سهم پایین اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی در ایران
میانگین سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی در سرتاسر جهان به ۱۵ درصد رسیده است؛ اما این رقم در ایران بین ۷ الی ۸ درصد است. بنا بر اهداف تعیین شده در برنامه هفتم توسعه این رقم تا پایان سال ۱۴۰۷ باید به ۱۰ درصد برسد، اما آنگونه که از شواهد امر پیداست به دلیل ضعف‌های عمده زیرساختی، دور شدن از بازارهای رقابتی جهانی، عدم واردات فناوری‌های لازم به کشور و ضعف در تربیت نیروی انسانی متخصص دستیابی به این عدد دور از واقعیت و تا حدودی ناممکن خواهد بود. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان قلب تپنده اقتصاد دیجیتال عدم جذب سرمایه از سوی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است. سرمایه‌گذاران داخلی در شرایط رکود تورمی ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در بازارهای کم ریسک‌تر مانند ارز و طلا وارد کنند، و عدم اطمینان از آینده کسب‌وکارهای دیجیتال، عدم ارائه تسهیلات حمایتی از سوی دولت و بوروکراسی پیچیده و قوانین دست‌وپاگیر انگیزه ایشان را برای هرگونه سرمایه‌گذاری به شدت کاهش داده است. سرمایه‌گذاران خارجی نیز به دلیل تحریم‌ها و غیبت ایران از بازارهای جهانی تمایلی به ورود به این حوزه ندارند. عدم دسترسی به پلتفرم‌های مالی و بانکی بین‌المللی نظیر PayPal به یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های این صنعت در ایران تبدیل شده است.
نادیده‌انگاری پتانسیل بزرگی به نام نسل زد
دسترسی هرچه بیشتر متولدین دهه‌های جدیدتر به دنیای تکنولوژی و ابزارهای دیجیتال و کاهش تمایل به ورود به مشاغل سنتی فرصت بزرگی برای رشد و توسعه کسب‌وکارهای دیجیتال و دانش‌بنیان به وجود آورده است. در همسایگی ایران و در امارات متحده عربی، از سال تحصیلی ۲۰۲۵ هوش مصنوعی شامل دوره‌های آموزشی از پیش‌دبستانی تا دبیرستان به‌عنوان یکی از عناوین اصلی در برنامه درسی مدارس دولتی گنجانده شده است. در عربستان سعودی نیز وضع به همین منوال بوده و یک برنامه آموزش ملی در زمینه هوش مصنوعی در تمامی مقاطع تحصیلی و در تمامی مدارس لازم‌الاجرا شده است. در ایران امروز، بخش بزرگی از نوجوانان تمایل جدی به کار در پلتفرم‌های آنلاین پیدا کرده‌اند؛ بسیاری از آن‌ها با استمرار و بهره‌مندی از ابزارهای هوش مصنوعی در زمینه تبلیغات و معرفی محصول و خدمات موفق شده‌اند به موفقیت‌های بزرگی دست پیدا کرده و کسب‌وکار خود را گسترش دهند. سیاست‌های محدودکننده مانند فیلترینگ در داخل و انزوای ایران در جهان در مرحله ابتدایی فرصتی بزرگ را از این قشر بزرگ و با استعداد سلب کرده و در مرحله بعد فرصت رشد اقتصادی و حضور فعال در بازارهای بین‌المللی را از کشور گرفته است.
در مجموع با در نظر گرفتن شرایط فعلی که درهای جهان بیش از پیش بر روی کشور بسته شده و شرایط نه جنگ و نه صلح امکان هرگونه پیش‌بینی‌پذیری را از فعالین اقتصادی گرفته است، بدون اصلاحات اساسی در شیوه سیاست‌گذاری و حکمرانی دیجیتال نمی‌توان به بهبود حال اقتصاد دیجتال ایران امیدوار بود. با روند فعلی شکاف میان ایران و کشورهای هسایه بیش از گذشته خواهد شد؛ شکافی که دیگر پر کردن آن کاری سهل و آسان نخواهد بود.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :