شکاف عمیق میان هدف‌ها و دستاوردهای برنامه هفتم در زمینه انرژی
هدف‌گذاری‌های تعیین‌شده در برنامه هفتم توسعه در زمینه رفع ناترازی انرژی تا کنون محقق نشده‌اند، و طبق آنچه که تا کنون مشاهده شده، امکان تحقق در آینده نیز بسیار پایین است.
هما میرزایی- جهان صنعت نیوز: ناترازی انرژی در ایران محدود به یک حامل نبوده و تمامی حامل‌ها از جمله برق، گاز، گازوئیل، و بنزین دچار ناترازی‌های شدیدی هستند که تبدیل به گره‌ای کور در ساختار اقتصادی و مدیریتی کشور شده‌اند. با نزدیک شدن به فصل زمستان و تجربه سال‌های گذشته کمبود گاز بیش از سایر حامل‌ها مورد توجه قرار گرفته است. طبق آمار منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس ۸۱ درصد سبد انرژی مصرف بخش خانگی، ۷۶ درصد بخش صنعتی، ۶۱ درصد بخش تجاری و ۳۷ درصد بخش کشاورزی به گاز طبیعی وابسته است. ازسوی دیگر حدود ۸۰ درصد برق تولیدی کشور نیز از گاز طبیعی تأمین می‌شود که این امر وابستگی مستقیم و غیرمستقیم همه بخش‌های مصرفی به گاز را برجسته می‌کند. به همین دلیل، در برنامه هفتم توسعه بر ناترازی گاز بیش از سایر حامل‌های انرژی تاکید شده است. ناترازی گاز تا آنجا پیش رفته است که دیگر محدود به فصل سرد سال نیست و در فصول گرم نیز نیروگاه‌های حرارتی و صنایع وابسته با مشکل تامین گاز روبه‌رو هستند. در زمستان ۱۴۰۳ این کسری به ۳۱۵ میلیون متر مکعب در روز رسیده است.
بر اساس جزئیات برنامه هفتم قرار بوده است تا پایان سال ۱۴۰۷ ظرفیت تولید نفت خام از ۳.۴ میلیون بشکه در روز به ۴.۸ میلیون بشکه در روز رسیده و تولید گاز طبیعی نیز از ۱ میلیارد متر مکعب در روز به ۱.۳۴ میلیارد متر مکعب برسد. اجرایی کردن این اهداف نیازمند ۱۶۰ میلیارد دلر سرمایه‌گذاری است که به دلیل کمبود منابع مالی داخلی و تحریم‌های خارجی دستیابی به آن تا کنون محقق نشده است. در حوزه میعانات گازی هدف تعیین شده ۷۸۷ هزار بشکه در روز در سال ۱۴۰۳ بوده که حدود ۷۵۰ هزار بشکه در روز (۴۸.۵ درصد) محقق شده است. در تولید گاز خام اما با تولید ۱۰۹۷.۶ میلیون مترمکعب در روز در سال ۱۴۰۳ عملکرد ۱۵۱ درصدی ثبت شده است.
برق و کاهش سطح رفاه عمومی
بر اساس این گزارش برق نیز وضعیت بهتری ندارد؛ برق اگرچه سهم کمتری در سبد انرژی مصرفی کشور دارد، به عنوان یک ورودی اصلی جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد و زندگی روزمره دارد. عدم تأمین پایدار برق به توقف فعالیت‌های صنعتی، اختلال در ارائه خدمات و کاهش رفاه تمامی اقشار جامعه منجر شده است. چالش تأمین برق از نیمه دوم دهه نود آغاز شده و میزان حداکثر تقاضای برق از حداکثر توان تأمین آن پیشی گرفته است. در سال ،۱۴۰۰ میزان ناترازی برق حدود ۱۲ هزار مگاوات بوده و با افزایش میزان آن، در تابستان سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۷.۵ هزار مگاوات رسیده است. میزان تحقق اهداف صنعت برق در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۳.۴ درصد و میزان تحقق نسبت به هدف‌گذاری نهایی صرفاً ۴.۲ درصد برآورد شده است. نکته مثبت در حوزه صنعت برق، افزایش سهم معاملات برق در بازار انرژی است که به ۴۸ درصد از کل معاملات رسیده است. این رقم نه تنها تحقق اهداف سال نخست برنامه را نشان می‌دهد، بلکه معادل ۸۰ درصد از هدف نها یی برنامه هفتم نیز به شمار می‌رود.
بر اساس هدف گذاری‌های تعیین شده در برنامه هفتم، باید در سال ۱۴۰۳ میزان حداکثر تقاضا ۵.۴ هزار مگاوات افزایش می یافت به عدد ۷۸ هزار مگاوات می‌رسید، اما میزان حداکثر تقاضا در سال ۱۴۰۳ حدود ۸۰ هزار مگاوات بوده است، از این رو ۲۷ درصد بیشتر از سقف هدف گذاری بوده و انحراف داشته که مطلوب ارزیابی نمی‌شود و بیانگر فشار مضاعف بر شبکه برق و ضرورت توجه جدی به مدیریت مصرف است . همچنین میزان روند افزایش حداکثر تقاضای برق و میزان هدف‌گذاری شده در سال‌های بعد آن نشان از آن دارد که با ادامه روند فعلی، امکان تحقق برنامه در آینده نیز وجود نخواهد داشت.
ارزش افزوده پتروشیمی؛ مغفول اقتصاد ایران
سیاست‌گذاری‌های نادرست و عدم توجه به ارزش افزوده بیشتر در انتهای زنجیره تولید محصولات پتروشیمی، در سال‌های اخیر علاوه بر محروم کردن اقتصاد ملی از ظرفیت کسب درآمد قابل توجه از صادرات ارزش افزوده، باعث وابستگی بیشتر به واردات محصول نهایی از خارج نیز شده است. مرکز پژوهش‌ها می‌گوید سوق دادن صنایع نفت و گاز به سمت تکمیل زنجیره ارزش یکی از موضوعات اصلی تمرکز برنامه هفتم توسعه بوده است. پیشتر اکبر رنجبرزاده عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در خصوص اهمیت ارزش افزوده در برنامه هفتم توسعه گفته بود: «در برنامه هفتم، مشوق‌های قانونی ویژه‌ای برای حمایت از سرمایه‌گذاری بخش مردمی در صنعت پتروپالایشگاه‌ها در نظر گرفته شده است. این مشوق‌ها شامل امکان تهاتر روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت برای واردات تجهیزات و تنفس خوراک در سال اول فعالیت می‌شود. هدف از این اقدامات، افزایش تولیدات داخلی، ایجاد ارزش افزوده از نفت خام و کاهش وابستگی به واردات محصولات نهایی است. پتروپالایشگاه‌ها نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی و افزایش ارزش افزوده محصولات نفتی ایفا می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین فواید پتروپالایشگاه‌ها این است که به‌جای صادرات نفت خام و محصولات نیمه‌خام، فرآورده‌های نهایی و با ارزش افزوده بالا تولید می‌کنند.»
به طور کلی، روند حذف ایران از معادلات انرژی منطقه و جهان بر اثر تحولات جهانی و تحریم‌ها، متوقف ماندن زنجیره ارزش نفت و گاز در مراحل اولیه و نیمه خام فروشی این محصولات و نبود شفافیت مالی در درآمد و هزینه صنعت انرژی به دلیل تعدد ذی‌نفعان در برخی روابط مالی، چالش‌های اصلی شناسایی شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس در زمینه ناترازی انرژی بوده‌اند.
اخبار برگزیدهصنعت و معدنلینک کوتاه :