هشدار جدی دامپزشکی: بازگشت سویه جدید تب برفکی بعد از ۴۲ سال

جهان صنعت نیوز، علیرضا رفیعی‌پور – رئیس سازمان دامپزشکی کشور – در نشست خبری امروز که به منظور بررسی موضوع شیوع بالای تب برفکی در دام‌ها در محل این سازمان برگزار شد، اظهار کرد: سال گذشته در استان خراسان جنوبی یک کانون بیماری داشتیم که موجب تلفات دام سنگین شد. سویه جدیدی از ویروس نیز که ابتدا در آلمان و لهستان شایع شده بود، برای نخستین‌بار پس از ۴۲ سال در ایران مشاهده شد. همچنین کشور عمان نیز درگیر این سویه شد. اما باید تأکید کنم که این موضوع جدید ربطی به شرایط و زمان خاصی ندارد و مبتنی بر قاعده و نظام مرجع ذی‌صلاح است.

رفیعی‌پور با اشاره به اهمیت شفافیت در اطلاع‌رسانی گفت: سازمان دامپزشکی تنها مرجع پاسخگو در زمینه بیماری‌های دامی است. اگر اطلاعات نادرست موجب تشویش اذهان دامداران شود، اثرات روانی آن به‌راحتی جبران‌پذیر نخواهد بود. بنابراین باید واقعیت‌ها از طریق سازمان به اطلاع عموم برسد تا رسانه‌ها نیز بر اساس اطلاعات صحیح اقدام به انتشار خبر کنند.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور با تأکید بر نقش اطلاع‌رسانی در کنترل بیماری‌ها اظهار کرد: فعالیت دامپزشکی باید مستمر، دقیق، سریع و بدون خطا باشد. این چهار واژه بخشی از وظایف شبانه‌روزی ما در سطح ملی و بین‌المللی است. اطلاعات و آمار دقیق، برای مقامات عالی کشور نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا ما با دومین بخش مهم اقتصاد کشور و امنیت غذایی مردم سروکار داریم.

وی ادامه داد: هر اپیدمی در هر کشوری رخ دهد، بین ۱۰ تا ۲۰ همت خسارت وارد می‌کند. امروز باید بگوییم این عدد ممکن است به ۴۰ همت هم برسد. وظیفه ما در سازمان دامپزشکی کنترل، مبارزه، درمان، ریشه‌کنی و مراقبت از بیماری‌های دامی است.

رفیعی‌پور با اشاره به سیستم رصد و پایش بیماری‌ها گفت: در سازمان دامپزشکی، مراقبت فعال و غیرفعال از طریق شبکه‌های دامپزشکی سراسر کشور و با استفاده از سامانه جغرافیایی (GIS) انجام می‌شود. همکاران ما به محض مشاهده کوچک‌ترین علائم در دام، طیور یا آبزیان، موضوع را گزارش می‌کنند و نمونه‌برداری‌های لازم صورت می‌گیرد.

وی افزود: در مورد بیماری تب برفکی، هیچ راهکاری جز واکسیناسیون وجود ندارد. ما سالانه بین دو تا سه نوبت واکسیناسیون سراسری انجام می‌دهیم و در شش ماه گذشته بیش از ۳۶ میلیون رأس دام واکسینه شده‌اند. این واکسن‌ها هم داخلی و هم وارداتی هستند.

رفیعی‌پور هشدار داد: اگر واکسیناسیون به موقع انجام نشود، حتی سویه‌های بومی نیز می‌توانند خسارات جدی وارد کنند. در برخی دامداری‌ها که واکسیناسیون به موقع صورت نگرفته، شاهد تلفات بودیم؛ در حالی که در دامداری‌های واکسینه‌شده، بیماری تنها به‌صورت خفیف بروز کرده و خسارت سنگینی وارد نکرده است.

وی با اشاره به تغییر رفتار ویروس‌ها گفت: در سه سال گذشته، رفتار ویروس‌های آنفلوانزا و تب برفکی در جهان تغییر کرده است. منظور از رفتار ویروس، شدت، حدت، میزان مرگ‌ومیر و سرعت انتقال آن است. ویروس‌ها برای بقای خود تغییرات ژنتیکی ایجاد می‌کنند تا در برابر واکسن‌ها مقاوم شوند و این مسئله‌ای طبیعی است.

واردات پیش‌دستانه ۵۰۰ هزار دُز واکسن برای مقابله با ویروس نوپدید

رئیس سازمان دامپزشکی کشور، با اشاره به بازگشت تب برفکی به اروپا پس از بیش از ۴۲ سال گفت: برای اولین‌بار پس از دهه‌ها، قاره اروپا درگیر تب برفکی شد و حتی کشورهای اروپایی از بروز این ویروس شگفت‌زده شدند. آن‌ها تصور می‌کردند بیماری را به‌طور کامل ریشه‌کن کرده‌اند، اما مجدداً با آن مواجه شدند.

وی افزود: از زمانی که اروپا درگیر شد، نمونه‌هایی از این سویه نوپدید نیز در منطقه مشاهده شد. حدود ۲۰ تا ۲۵ سال پیش هم نمونه‌ای از ویروس‌های نوپدید و بازپدید مانند تب کریمه کنگو گزارش شد؛ ویروسی که از سال ۱۹۴۰ تا دهه‌ها وجود نداشت و ناگهان در دهه ۱۳۷۰ در کشورهای منطقه از جمله ایران و افغانستان بروز کرد. این پدیده را “ویروس بازپدید” می‌نامیم.

رفیعی‌پور توضیح داد: بیش از ۷۵ درصد ویروس‌هایی که امروز جمعیت انسانی و دامی دنیا را تهدید می‌کنند، از نوع ویروس‌های نوپدید یا بازپدید هستند؛ همانند کرونا که پیش‌تر وجود نداشت و به‌طور ناگهانی در جمعیت انسانی بروز کرد.

وی با اشاره به رفتار متغیر ویروس‌ها افزود: در سه سال اخیر، رفتار ویروس‌های آنفلوآنزای پرندگان نیز تغییر کرده و شدت و سرعت گسترش آن دنیا را متعجب کرده است. ایالات متحده آمریکا با وجود دارا بودن بالاترین سطح بهداشت دام، مجبور به معدوم‌سازی بیش از ۱۷۰ میلیون مرغ تخم‌گذار شد. حتی ویروس آنفلوآنزای فوق‌حاد پرندگان برای نخستین‌بار در پستانداران نیز مشاهده شد که این تغییر رفتار بسیار مهم است.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور یادآور شد: ویروس تب برفکی که در سال ۱۳۴۲ از آفریقا وارد ایران شد، حالا با سویه‌ای نوپدید مجدداً ظاهر شده است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت دام (WOAH) و سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، این سویه جدید در اواخر اسفند و اوایل فروردین در قاره آسیا شناسایی و گزارش شد.

وی در ادامه درباره اقدامات سازمان دامپزشکی گفت: سیستم مراقبت فعال و غیرفعال ما با دقت تمام عمل می‌کند. مراقبت فعال از طریق رصد و نمونه‌برداری در دامداری‌ها و مراقبت غیرفعال از طریق مراجعه میدانی همکاران دامپزشکی انجام می‌شود. در صورت مشاهده کوچک‌ترین علائم بیماری، قرنطینه و نمونه‌گیری بلافاصله آغاز می‌شود.

رفیعی‌پور با اشاره به نتایج رصدهای سال گذشته افزود: در سال گذشته، سویه‌ای شناسایی شد که خوشبختانه با واکسن‌های داخلی کشور همخوانی داشت و نیازی به واردات واکسن جدید نبود. اما در اواخر سال، گزارش سویه جدید از منطقه خاورمیانه و آسیای غربی دریافت شد و بلافاصله اقدامات پیشگیرانه آغاز شد.

او با بیان اینکه واکنش سریع سازمان دامپزشکی در سطح ملی بی‌سابقه بوده است، ادامه داد: برای نخستین‌بار پیش از ورود بیماری، سازمان دامپزشکی اقدام به واردات ۵۰۰ هزار دُز واکسن استراتژیک کرد و آن‌ها را در سردخانه‌های خود ذخیره کرد. این تصمیم پیش‌دستانه با وجود هزینه‌های سنگین و خارج از اعتبارات پیش‌بینی‌شده اتخاذ شد.

رفیعی‌پور تأکید کرد: ثبت و ورود واکسن جدید فرایندی زمان‌بر است و بین شش ماه تا یک سال طول می‌کشد، زیرا باید مراحل آزمایشگاهی و میدانی آن طی شود. اما با اتکا به اطلاعات ژنتیکی ویروس و بررسی‌های دقیق، ما این واکسن را پیش از وقوع بیماری وارد کردیم.

وی درباره نحوه استفاده از واکسن‌های ذخیره‌شده گفت: در زمان بروز بیماری در استان آذربایجان، بلافاصله از همان واکسن‌های ذخیره‌شده استفاده شد. در استان‌های غربی کشور ایمن‌سازی انجام گرفت و سپس با مشاهده مواردی در تهران و قم، از همان ذخیره برای واکسیناسیون سریع این مناطق استفاده کردیم.

رئیس سازمان دامپزشکی توضیح داد: از میان ۱۴۰۰ واحد دامداری تهران، تنها حدود ۹۰ واحد درگیر شدند که بیشتر آن‌ها نیز به دلیل واکسیناسیون قبلی، به‌صورت خفیف دچار بیماری شدند. خوشبختانه با اقدامات سریع، اکنون بیش از یک ماه است که هیچ گزارش جدیدی از تب برفکی در تهران و قم ثبت نشده است.

وی با تأکید بر ضرورت مراقبت مداوم گفت: بیماری تب برفکی با همکاری دامداران، واکسیناسیون منظم و اطلاع‌رسانی دقیق کنترل شده است. سازمان دامپزشکی کشور با وجود هزینه‌های سنگین، توانست با اقدامات علمی و پیشگیرانه، از گسترش سویه جدید این بیماری جلوگیری کند.

ورود واکسن جدید تب برفکی به کشور

رفیعی‌پور درباره اقدامات انجام‌شده برای کنترل بیماری جدید تب برفکی گفت: پس از مدیریت اولیه بیماری، بلافاصله پارت بعدی واکسن وارداتی را سفارش دادیم. حدود ۲ میلیون دُز واکسن وارد کشور شد و میان استان‌ها با اولویت مناطق دارای جمعیت بالای دام سنگین نظیر اصفهان و فارس توزیع شد. در مرحله بعد نیز یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار دُز دیگر وارد شد و به استان‌ها تخصیص یافت. همچنین شنبه آینده دو میلیون دُز دیگر هم وارد کشور می‌شود تا بتوانیم کل جمعیت دامی ایران را در برابر این ویروس خطرناک پوشش دهیم.

وی درباره مبدا واردات واکسن توضیح داد: ما از مسیر فراخوان رسمی اقدام کردیم. هر کشوری که توان تولید واکسن مطابق سویه درگیر در ایران را داشته باشد، می‌تواند در این فراخوان شرکت کند. تاکنون کشور ترکیه به فراخوان ما پاسخ داده و واکسن واردشده از آن کشور است که بر اساس شناسنامه ژنی ویروس ایران تولید شده و با سویه فعلی همخوانی دارد.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور با اشاره به روند توزیع واکسن‌ها افزود: به‌محض ورود واکسن، استان‌های هدف مشخص شدند. با توجه به اینکه ویروس عمدتاً دام سنگین را درگیر می‌کند، اولویت با استان‌هایی نظیر اصفهان، فارس و تهران بود. در تهران که بیماری با شدت آغاز شد، بلافاصله واکسیناسیون انجام شد و خوشبختانه پس از آن، هیچ کانون جدیدی در دامداری‌ها مشاهده نشد.

وی تأکید کرد: واکسیناسیون تنها راه مقابله نیست. اقدامات مکمل مانند قرنطینه، ضدعفونی، سم‌پاشی و رعایت امنیت زیستی نیز بسیار حیاتی است. تا زمانی که بیماری در یک منطقه فعال است، باید از هرگونه تردد غیرضروری جلوگیری شود. دامپزشکان ما پس از شناسایی کانون بیماری، یک شعاع حفاظتی از صفر تا یک کیلومتر قرنطینه و ضدعفونی انجام می‌شود، از یک تا سه کیلومتر واکسیناسیون کامل صورت می‌گیرد و از سه تا ۱۰ کیلومتر نیز رصد و پایش مداوم انجام می‌شود. پس از گذشت ۲۰ تا ۳۰ روز، در صورت عدم مشاهده مورد جدید، خاتمه بیماری اعلام می‌شود.

رفیعی‌پور در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اهمیت صنعت دام سنگین در کشور گفت: جمهوری اسلامی ایران از نظر جمعیت گاو اصیل، رتبه دوم جهان را دارد و سالانه بیش از ۱۲ میلیون تن شیر تولید می‌کند. بنابراین حفظ سلامت این دام‌ها برای امنیت غذایی کشور حیاتی است.

وی درباره ساختار مدیریتی جدید افزود: در دو هفته گذشته، قرارگاه ملی تب برفکی تشکیل شده است تا با ساختاری ۲۴ ساعته، تمام اقدامات بهداشتی، واکسیناسیون و پایش استان‌ها را هماهنگ کند. این قرارگاه جایگزین کمیته‌های قبلی شده و همه مدیران کل دامپزشکی استان‌ها، روسای شبکه‌ها و مسئولان فنی به‌صورت ویدئوکنفرانس در جلسات منظم حضور دارند. آخرین جلسه سراسری قرارگاه شب گذشته از ساعت ۱۶ تا ۱۹ در سازمان دامپزشکی کشور برگزار شد.

او همچنین از پیشنهاد تشکیل “ستاد ملی تب برفکی” خبر داد و گفت: پیشنهاد دادیم ستاد ملی تب برفکی به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور و با دبیری وزیر جهاد کشاورزی تشکیل شود. این ستاد شامل وزرا و مسئولان ارشد کشور خواهد بود تا بتوانیم تصمیمات کلان اقتصادی، بهداشتی و حمایتی را برای سال‌های آینده در سطح ملی اتخاذ کنیم.

رفیعی‌پور ادامه داد: علاوه بر این، جلسات منظم هر دو روز یک‌بار با اتحادیه‌های دام شیری، دام سبک، گوشتی و پرواری برگزار می‌شود تا آخرین وضعیت بیماری، دیدگاه‌های کارشناسان و مشکلات تولیدکنندگان بررسی و اقدامات متناسب انجام شود.

وی در بخش دیگری از سخنانش به فرآیند تخصصی شناسایی و تفکیک ویروس جدید اشاره کرد و گفت: زمانی که در دامداری مشکوک به بیماری نمونه‌برداری انجام می‌شود، بافت‌های زبانی، پستانی یا سم دام به آزمایشگاه ملی تشخیص ارسال می‌شود. در این آزمایشگاه ویروس زنده جداسازی می‌شود و سپس فرآیندهای فوق‌تخصصی روی آن انجام می‌شود. نخستین گام، تعیین سکانس ژنی و شناسنامه ویروس است تا مشخص شود این سویه جدید است یا خیر؟

رئیس سازمان دامپزشکی افزود: پس از شناسایی ژنی، ویروس با نمونه‌های ثبت‌شده در بانک جهانی ویروس‌های دامی مقایسه می‌شود. در صورتی که تفاوت ژنتیکی تأیید شود، ویروس به مراکز واکسن‌سازی مانند مؤسسه رازی ارسال تا خالص‌سازی و تولید “بذر واکسن” آغاز شود. این فرآیند شامل مراحل آزمایشگاهی، خلوص‌سازی، مقایسه با اوریجین جهانی و نهایتاً نام‌گذاری سویه است.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور گفت: از لحظه جداسازی ویروس تا تولید بذر واکسن، معمولاً دو تا پنج ماه زمان لازم است. خوشبختانه این فرآیند هم‌اکنون در حال انجام است و امیدواریم به‌زودی واکسن داخلی ویژه این سویه جدید تب برفکی نیز به تولید برسد.

ایسنا