سودان؛ جدال قدرت بر آوار مردگان

فاطمه عباسی- جهان صنعت نیوز: هجده ماه از آغاز جنگ داخلی در سودان گذشته و هنوز نشانی از پایان دیده نمی‌شود. نبرد میان ارتش و نیروهای «پشتیبانی سریع»، از پایتخت گرفته تا دارفور، چنان ویرانی به‌جا گذاشته که کارشناسان آن را بدترین فاجعه انسانی سال‌های اخیر در آفریقا می‌دانند. خارطوم، که زمانی شهری زنده و پررفت‌وآمد بود، امروز به تلی از آوار تبدیل شده است. بیمارستان‌ها و مدارس از میان رفته‌اند، آب و برق در بیشتر مناطق قطع است و میلیون‌ها نفر بی‌خانمان شده‌اند.

آمارهای سازمان ملل نشان می‌دهد بیش از ۹ میلیون نفر از خانه‌های خود گریخته‌اند و نزدیک به نیمی از جمعیت کشور به کمک فوری نیاز دارند. اما جامعه جهانی که درگیر بحران‌های دیگر است، چشم بر فاجعه‌ای بسته که هر روز گسترده‌تر می‌شود.

در قلب این بحران دو چهره قرار دارند: ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش و رئیس شورای حاکمیتی، و محمد حمدان دقلو، معروف به «حمیدتی»، رهبر نیروهای پشتیبانی سریع. هر دو زمانی در کنار هم حکومت عمرالبشیر را سرنگون کردند، اما امروز درگیر جدالی بی‌پایان بر سر قدرت‌اند.

درگیری‌های اخیر در دارفور شمالی، به‌ویژه در شهر الفاشر، شدت گرفته است. پزشکان بدون مرز گزارش داده‌اند که بیمارستان‌های منطقه پر از زخمی‌هاست و بسیاری از مراکز درمانی به‌طور کامل تعطیل شده‌اند. ارتش با پهپاده و تسلیحات ترکیه و کشورهای خاورمیانه حمله می‌کند و هم‌زمان گزارش‌هایی از حمایت غیررسمی امارات از نیروهای حمیدتی منتشر شده است.

یکی از ساکنان الفاشر در گفت‌وگو با رسانه‌ها می‌گوید: «هیچ‌کس از خانه بیرون نمی‌آید. فقط صدای انفجار است و بوی دود. نمی‌دانیم چه کسی دشمن است و چه کسی سرباز.» این شهادت کوتاه، تصویر تمام‌نمای کشوری است که در میان دو ارتش گرفتار شده و در سکوت جهانی فرو می‌سوزد.

جنگ سودان حالا به بحرانی انسانی با ابعادی بی‌سابقه بدل شده است. هزاران کودک در اردوگاه‌های موقت بدون غذا و دارو مانده‌اند. آژانس‌های امدادی از خطر قحطی سراسری سخن می‌گویند و هشدار داده‌اند که اگر کمک‌ها افزایش نیابد، میلیون‌ها نفر در ماه‌های آینده در خطر مرگ خواهند بود.

موج تازه‌ای از پناه‌جویان به سوی مرزهای اتیوپی و مصر روانه شده‌اند. مصر، که پیش‌تر مسیر خروج را باز گذاشته بود، اکنون کنترل‌های مرزی را تشدید کرده و از ورود گسترده‌ی آوارگان جلوگیری می‌کند. در شرق، اردوگاه‌های موقت پر شده‌اند و بسیاری از خانواده‌ها در بیابان‌های بی‌سرپناه سرگردانند.

تلاش‌های دیپلماتیک نیز به بن‌بست رسیده است. گفت‌وگوهای جده میان دو طرف، با میانجی‌گری آمریکا و عربستان، پس از هفته‌ها مذاکره بدون نتیجه پایان یافت. هیچ‌کدام از جناح‌ها حاضر به عقب‌نشینی نیستند، زیرا هر دو هنوز به «پیروزی کامل» امید دارند؛ با این تفاوت که در این میان، تنها بازندگان واقعی مردم‌اند.

از نظر سیاسی، سودان دیگر شباهتی به کشوری متحد ندارد. البرهان از بندر سودان در شرق کشور به عنوان پایتخت موقت استفاده می‌کند، اما نفوذ او از چند استان فراتر نمی‌رود. در غرب، نیروهای حمیدتی سعی دارند با برپایی شوراهای محلی و کنترل بنادر و منابع طبیعی، ساختاری شبیه حکومت ایجاد کنند. در میانه‌ی این دو، گروه‌های قبیله‌ای و شبه‌نظامیان محلی هرکدام بخشی از خاک کشور را در دست دارند.

کارشناسان این وضعیت را «سومالیزه شدن سودان» توصیف کرده‌اند؛ که فروپاشی دولت مرکزی و تقسیم کشور میان گروه‌های متخاصم را در اینده این کشور نمایان می‌سازد. کشورهای همسایه مانند چاد و اتیوپی از سرریز خشونت و موج پناه‌جویان بیم دارند زیرا خود نیز درگیر بحران‌های داخلی‌اند. شورای امنیت سازمان ملل تاکنون از تصویب هرگونه اقدام الزام‌آور ناتوان بوده است؛ روسیه و چین مخالف تحریم‌اند و کشورهای غربی هم به صدور بیانیه بسنده کرده‌اند.

جامعه مدنی سودان که پس از سقوط عمرالبشیر در سال ۲۰۱۹ امید تازه‌ای یافته بود، امروز تقریباً خاموش است. بسیاری از فعالان در تبعید به‌سر می‌برند و عده‌ای نیز در زندان‌های نظامی گرفتارند. یکی از فعالان زن در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته است: «ما برای آزادی جنگیدیم، اما حالا حتی نمی‌دانیم کشورمان کجاست. خارطوم دیگر شهر نیست، ویرانه‌ای است که در آن فقط سکوت مانده.»

با وجود همه تاریکی‌ها، هنوز نشانه‌هایی از زندگی باقی است. گروه‌های امدادی محلی در مناطق امن‌تر کشور، با امکانات اندک، در حال توزیع غذا و دارو هستند. اتحادیه آفریقا نیز وعده داده که مذاکرات تازه‌ای در آدیس‌آبابا برگزار کند، هرچند کمتر کسی به موفقیت آن امید دارد.

سودان امروز، کشوری است که هر روز کوچک‌تر می‌شود؛ نه‌فقط از نظر جغرافیا، بلکه از نظر امید و اعتماد. در جهانی پر از بحران‌های تازه، رنج مردم سودان در حاشیه مانده است. اما برای میلیون‌ها نفر که هنوز در دل تاریکی زنده‌اند، این جنگ تمام نشده؛ فراموشی تازه آغاز ماجرا است.