«خرید خُرد» جایگزین درآمد در دهک‌بندی یارانه‌ها شد

جهان صنعت نیوز، با تغییر رویکرد دولت در دهک‌بندی یارانه‌ها، این‌بار «میزان خرج» جای «میزان درآمد» را گرفته است. شاخص تازه‌ای با عنوان «خرید خُرد» قرار است معیار جدید سنجش توان مالی خانوار‌ها باشد؛ شاخصی که به‌جای فیش حقوقی، ردپای تراکنش‌ها و اجاره‌خانه را دنبال می‌کند و می‌تواند نقشه یارانه‌بگیری در کشور را از نو ترسیم کند.

دولت پزشکیان در تازه‌ترین اقدام خود برای بازنگری در نظام دهک‌بندی یارانه‌بگیران، شاخصی جدید تحت عنوان «خرید خُرد» را به معیار‌های ارزیابی خانوار‌ها اضافه کرده است.

این شاخص بر اساس تراکنش‌های کارتخوانی و هزینه‌های اجاره محاسبه می‌شود و هدف اصلی آن، شناسایی دقیق‌تر خانوار‌های پردرآمد و حذف آنها از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه نقدی است.

بر اساس این طرح، اگر یک خانوار سه‌نفره در بازه شش‌ماهه، به طور میانگین بیش از ۵۰ میلیون تومان در ماه صرف خرید‌های خرد و اجاره‌بها کند، در دهک‌های بالای درآمدی قرار گرفته و یارانه نقدی آن قطع خواهد شد. به بیان دیگر، برای هر فرد سقف خرید خرد ماهانه ۱۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده و مجموع این رقم برای خانوار سه‌نفره به ۳۰ میلیون تومان می‌رسد. در صورتی که این عدد به همراه اجاره‌بها از مرز ۵۰ میلیون تومان عبور کند، خانوار مشمول حذف یارانه خواهد شد.

ارزیابی درآمدی

یکی از چالش‌های همیشگی دولت‌ها در ایران، شناسایی دقیق درآمد واقعی خانوار‌ها بوده است. تنوع مشاغل، گستردگی فعالیت‌های غیررسمی و عدم شفافیت در حساب‌های بانکی باعث شده تا ارزیابی درآمدی چندان قابل اتکا نباشد. در مقابل، هزینه‌ها به‌ویژه خرید‌های روزمره و اجاره مسکن، تصویری روشن‌تر از سطح زندگی خانوار ارائه می‌دهند. به همین دلیل، دولت تصمیم گرفته است به جای تمرکز بر درآمد، الگوی مصرف را مبنای قضاوت قرار دهد.

از نگاه سیاست‌گذاران، تراکنش‌های کارتخوانی به دلیل ثبت دقیق و لحظه‌ای، منبعی مطمئن برای تحلیل رفتار اقتصادی خانوار‌ها محسوب می‌شوند. این داده‌ها امکان مقایسه میان خانوار‌ها را فراهم کرده و به دولت اجازه می‌دهد با دقت بیشتری دهک‌های بالاتر را شناسایی کند.

یکی از انتقاد‌های جدی به طرح‌های گذشته، استفاده از داده‌های یک‌ماهه برای ارزیابی وضعیت اقتصادی بود. چنین رویکردی می‌توانست به حذف اشتباه خانوار‌هایی منجر شود که به دلیل هزینه‌های فصلی یا مخارج ناگهانی، در یک ماه خاص مصرف بالاتری داشتند. در طرح جدید، میانگین شش‌ماهه ملاک قرار گرفته است تا اثر نوسانات کوتاه‌مدت کاهش یابد و تصویر واقعی‌تری از توان مالی خانوار‌ها به دست آید.

پیامدها اجرای شاخص

اجرای این شاخص می‌تواند چند پیامد مهم به همراه داشته باشد:

افزایش دقت در شناسایی پردرآمدها: خانوار‌هایی که سطح مصرف بالایی دارند، حتی اگر درآمدشان از مسیر‌های غیررسمی تأمین شود، در نهایت از طریق هزینه‌ها شناسایی خواهند شد.

احتمال بروز اعتراض در دهک‌های مرزی: خانوار‌هایی که هزینه‌هایشان به دلیل اجاره سنگین یا مخارج درمانی بالا رفته، ممکن است به اشتباه در دهک‌های بالاتر قرار گیرند.

تغییر رفتار مصرفی: برخی خانوار‌ها ممکن است برای حفظ یارانه، بخشی از خرید‌های خود را به صورت نقدی یا خارج از شبکه کارتخوان انجام دهند. این موضوع می‌تواند بر شفافیت اقتصادی اثر منفی بگذارد.

اثر بر بازار اجاره: با توجه به اینکه اجاره‌بها نیز در محاسبه لحاظ می‌شود، خانوار‌هایی که در شهر‌های بزرگ با اجاره‌های سنگین زندگی می‌کنند، بیش از سایرین در معرض حذف یارانه قرار دارند.

شاخص خرید خرد

ورود شاخص «خرید خُرد» به نظام دهک‌بندی یارانه‌ها، تلاشی است برای ساده‌سازی و افزایش دقت در شناسایی خانوار‌های پردرآمد. این سیاست با تکیه بر داده‌های مصرفی، به جای درآمدی، می‌تواند تصویر شفاف‌تری از وضعیت اقتصادی خانوار‌ها ارائه دهد. با این حال، چالش‌هایی همچون احتمال خطا در دهک‌بندی، تغییر رفتار مصرفی و فشار بر خانوار‌های اجاره‌نشین همچنان پابرجاست. موفقیت این طرح در گرو آن است که دولت بتواند با نظارت دقیق و اصلاحات مستمر، از بروز خطا‌های گسترده جلوگیری کرده و اعتماد عمومی را نسبت به نظام توزیع یارانه‌ها حفظ کند.

گسترش نیوز

اقتصاد کلان