ارز مسافرتی به جای مسافر واقعی به دلالان رسید
ارز مسافرتی که قرار بود به گردشگری تخصیص یابد، به دست دلالان و سوداگران افتاده است و با وجود صف‌های طولانی در فرودگاه و بلیط‌های ریفاندشده، دولت هنوز تخلفات گسترده ایرلاین‌ها را پیگیری نکرده است.
جهان صنعت نیوز، در حالی که تخصیص ارز مسافرتی به‌عنوان یکی از ابزارهای تسهیل سفر برای ایرانیان در نظر گرفته شده بود، حواشی و ضعف‌های اجرایی آن نشان داده‌اند که این سیاست، بیش از آنکه برای مسافر واقعی مفید باشد، به ابزاری برای خروج منابع ارزی کشور تبدیل شده است. از تشکیل صف‌های طولانی متقاضیان در فرودگاه امام خمینی(ره) گرفته تا بلیت‌های صوری و دریافت ارز بدون ارائه اسناد مثبت، مسیری شکل گرفته است که منتقدان آن را «اعطای یارانه پنهان» به دهک‌های مرفه می‌دانند.
برخی افراد با خرید ارزان‌ترین بلیط‌های خارجی، وارد فرودگاه شده‌اند، ارز مسافرتی دریافت کرده‌اند و سپس سفر خود را انجام نداده‌اند یا بلیط را کنسل کرده‌اند. سپس با اختلاف قیمت بین ارز تحویلی و نرخ بازار آزاد، سود قابل‌توجهی به دست آورند. این وضعیت انتقاد فعالان اقتصادی را برانگیخته است که می‌گویند: «ارز برای مسافرت یا مسافرت برای ارز؟»
از سوی دیگر، ایجاد این رانت ارزی، فشار بیشتری بر منابع ارزی کشور وارد کرده است و هرچند مسئولان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (بانک مرکزی) تأکید دارند که روند تخصیص به روال عادی بازگشته است و صف‌ها کاهش یافته‌اند، اما همچنان سؤال اساسی باقی است: چرا در سال‌هایی که منابع ارزی کشور محدودتر شده‌اند، این نحوه تخصیص بدون طراحی اسناد مثبت برای گردشگری واقعی، به‌سمت رانت هدایت می‌شود؟
بازنگری تخصیص ارز مسافرتی
در نتیجه، به‌نظر می‌رسد که نیاز به بازنگری جدی در سیاست تخصیص ارز مسافرتی وجود دارد؛ بازنگری‌ای که نه‌فقط «تسهیل سفر» را هدف گیرد بلکه «حفظ منابع ارزی»، «عدالت در تخصیص» و «شفافیت اسنادی» را نیز محور قرار دهد. تا زمانی که معیارها دقیق نشده باشد و شیوه نظارت کارآمد طراحی نشده باشد، خطر آنکه این سیاست به‌جای کمک به گردشگری، به ابزار دیگری برای خروج ارز و تشدید نابرابری تبدیل شود، همچنان جدی باقی خواهد ماند.
در رابطه با این موضوع، گفت‌وگویی با حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران داشتیم.
در ادامه مشروح این گفت‌وگو را بخوانید:
خروج بی ضابطه ارز
تسنیم: آیا سیاست فعلی تخصیص ارز مسافرتی در جهت حمایت از صنعت گردشگری و تسهیل سفر شهروندان عمل می‌کند یا در عمل به عاملی برای خروج بی‌ضابطه منابع ارزی کشور و شکل‌گیری رانت‌های تازه تبدیل شده است؟
به‌تازگی قیمت ارز مسافرتی افزایش پیدا کرده است؛ ارزی را که تقریباً برای مردم بر مبنای ۷۰ تا ۷۲ تومان محاسبه می‌شد، به ۱۰۰ تا ۱۰۲ هزار تومان رساندند، ممکن است این عدد را تکذیب کنند و بگویند ۹۶ تومان یا ۹۷ تومان است اما درصدی را به‌عناوین مختلف به این مبلغ اضافه می‌کنند و در نهایت چیزی که به دست مردم می‌رسد ۱۰۱ یا ۱۰۲ تومان است.
اما چرا این کار را کردند؟ به این دلیل که در خبرها، طی هفته‌های گذشته، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه صف‌های طولانی در فرودگاه امام برای گرفتن ارز وجود دارد. خب، طبیعتاً این موضوع باعث شد بخواهند جلوی این اتفاق را بگیرند، البته من نمی‌گویم این کار غلط یا عبثی بوده است.
در دوران کرونا هم که بحث ارز پیش آمد و صنوف مختلف درگیر موضوع دریافت ارز بودند، همان زمان من پیشنهاد دادم و با اصرار و پیگیری در بانک مرکزی، توانستم حرفم را به کرسی بنشانم، حرفم این بود؛ “اگر قرار است به صنعت گردشگری ارز بدهید، باید این تخصیص با تأیید اسناد مثبته انجام شود”.
تایید اسناد
دولت در آن زمان می‌گفت؛ “من نمی‌توانم این اسناد را تأیید کنم، چون اصلاً اشرافی ندارم.”، حرفش درست بود چرا که نمی‌دانست فاکتورهایی که برایش می‌فرستادند واقعی هستند یا نه، در واقع دولت نه وقت بررسی داشت و نه امکانش را. در نهایت مقرر شد که تأییدیه تخصیص ارز گردشگری توسط انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران انجام شود، مدتی هم این روند ادامه داشت و ارز از سوی بانک مرکزی تخصیص می‌یافت و ما هم تأیید می‌کردیم تا اینکه قطع شد.
در همان ایام کرونا و زمان دولت اسبق، بارها در مصاحبه‌هایم این مسئله را مطرح کردم که ما داریم ارزپاشی می‌کنیم و این کار اشتباه است، من بارها گفتم؛ “چرا دارید ارز می‌دهید؟ به چه‌کسانی می‌دهید؟”، هنوز معلوم نبود مسافر واقعاً وجود دارد یا نه. خیلی از کسانی که ارز دریافت می‌کنند، اصلاً مسافر نیستند بلکه دلالانی هستند که از روستاها کارت ملی مردم را می‌گرفتند، آن‌ها را دم صرافی می‌آوردند، می‌گفتند؛ “می‌خواهیم ببریمت سفر خارجی!”، صبح می‌بردند وان ترکیه و عصر پیاده برمی‌گرداندند، حتی برخی را تا فرودگاه می‌بردند، مهر خروج می‌زدند و برمی‌گرداندند.
در واقع در این روش، یک مشت دلال داشتند پرورش می‌دادند، این همان ارزپاشی بود که بارها به آن اعتراض کردم، یادم هست آن زمان معاون اول دولت نیز در آن زمان در جلسه‌ای حضور داشت که به ایشان گفتم؛ “آقای فلانی، ما مخالف این شیوه هستیم؛ این کار چپاول و غارت بیت‌المال است”.
در جلسات بارها شاهد بودم که وزیر نفت می‌گفت؛ “ما به هزار زحمت نفت می‌فروشیم و ارز می‌آوریم و شما این ارز را بدون ضابطه می‌دهید به گردشگری و از کشور خارج می‌کنید.”، البته این حرف هم به‌طورکامل درست نبود.
روش جایگزین
تسنیم: شما می‌گویید که به‌کرّات با موضوع تخصیص ارز گردشگری به‌روش فعلی مخالفت کرده‌اید، آیا روش جایگزینی هم در نظر دارید؟
من می‌گویم گردشگری که می‌خواهد سفر کند، هتل می‌خواهد، ویزا می‌خواهد، پرواز می‌خواهد؛ آنجا هزینه دارد، اگر مریض شود، هزینه‌های دلاری دارد، این هزینه‌ها از کجا باید تأمین شود؟ من می‌گویم ارزی که دارید می‌دهید باید براساس تأمین و ارائه اسناد مثبته تخصیص یابد. اگر به خارج رفتی و هتل گرفتی، فاکتور هتل باید تأیید شود. اگر بلیط گرفتی، چه بلیط خارجی و چه بلیط داخلی در همان کشور خارجی باید تأیید شود تا ارز به‌درستی تخصیص یابد، نه اینکه شما بیایید به هر نفر با یک کارت ملی، ارز بدهید.
آن زمان یادم هست ۲۰۰۰ دلار می‌دادند که الآن کمتر شده است اما هنوز ادامه دارد. به نام گردشگری به همه ارز می‌دهید و سرمایه کشور را از بین می‌برید. اگر هم می‌خواهید بازار را کنترل کنید مطمئن باشید که راهش این نیست!
من مخالف این افزایش قیمت نیستم؛ من نه سیاست ارزی می‌دانم و نه ادعای عقل اقتصادی می‌کنم، بنده می‌گویم پول باید در اختیار صنعت گردشگری قرار بگیرد و نه اینکه بی‌ضابطه به هرکسی ارز برسد.
الآن دولت مدعی است که روند تخصیص را فیلتر کرده است و مسافر باید برود در فرودگاه از گیت پلیس عبور کند و از شعب بانک فرودگاه یا دستگاه‌ها پول را بگیرد، این ادعای دولت مردود است چرا که مردم همین روش را هم دور می‌زنند؛ به این شکل که یک نفر می‌رود از گیت عبور می‌کند و از دستگاه ارز ۵۰ نفر دیگر را می‌گیرد و تمام! بعدش هم بلیطش را Refund (استرداد) می‌کند.
تخلفات ارزی ایرلاین ها
تسنیم: مشابه تخلفات ارزی در ایرلاین‌ها نیز وجود دارد؟
بله ۱۰۰ درصد؛ در ایرلاین‌ها که اعداد بسیار بزرگ‌تری جابه‌جا می‌شود. امروز ایرلاین‌ها بلیط را در ایران نمی‌فروشند. اگر شما در ایران بخواهی بلیط بخری، مثلاً با ترکیش یا امارات پرواز کنی، قیمت واقعی را می‌گیرند، مثلاً بلیط تهران ـ پاریس ۱۶۰ میلیون تومان می‌شود، اما ایرلاین می‌گوید؛ “اگر این بلیط را از آمادئوس (سیستم جهانی رزرو بلیت و خدمات مسافرتی (GDS)) من که در ترکیه و دبی است بخری، همان بلیط ممکن است ۴۰ میلیون تومان شود، حال باید این ۴۰ میلیون تومان را به‌صورت ارز به من بدهی تا ترکیه بلیط را صادر کند.” و به این شکل سالانه میلیون‌ها دلار ارز از کشور خارج می‌شود. روزانه میلیون‌ها دلار ارز از مملکت خارج می‌شود و برای کسی اهمیتی ندارد؛ هرکس کار خودش را می‌کند و سوداگران از این وضعیت سوءاستفاده می‌کنند.
هر مسافری که می‌خواهد از کشور خارج شود باید ۱۰ یورو در فرودگاه پرداخت کند. پول رایج مملکت ما ریال و تومان است؛ من حق ندارم به دلار و یورو در داخل کشور چنین چیزی اعمال کنم؛ در هیچ کشوری این‌گونه نیست، اما دولت این کار را انجام می‌دهد.
قیمت بلیط سه بخش دارد؛ هزینه‌ای دارد که شامل کرایه پایه (Fare)، مالیات (Tax)و عوارض می‌شود؛ تکس بخش کوچکی از قیمت کل بلیط است، اما ایرلاین‌ها می‌بینند که ممکن است اینجا ضرر کنند، لذا به‌نوعی این مورد را دور می‌زنند. اگر قیمت بلیط تهران ـ استانبول مثلاً ۳۰ میلیون تومان شود، ایرلاین تکس را می‌کند ۲۰ میلیون تومان؛ اصل بلیط را می‌کند ده میلیون تومان، حال چرا این کار را می‌کند؟ برای اینکه به فیر مالیات می‌خورد اما تکس مالیات ندارد.
پول مردم دارد هدر می‌رود؛ جیب مردم خالی می‌شود؛ پول مملکت آسیب می‌بیند و عملاً هیچ‌کس کاری نمی‌کند.
به‌خاطر دارم که در ایام کرونا، بلیط استانبول ـ تهران شده بود ۹۰ میلیون تومان، در همان ایام، همتای ما در انجمن ایرلاین‌ها اعلام کرد بلیط تهران ـ استانبول ۵۰ میلیون تومان است و این قیمت طبیعی است و زیر نظر سازمان هواپیمایی انجام می‌شود. من فوراً درخواست مجوز پرواز دادم و گفتم؛ “این سفر را با ۱۰ میلیون تومان انجام می‌دهم.”، حتی قرارداد بستم اما اجازه ندادند که این کار انجام شود. در آن زمان چه‌کسی آمد و از حقوق مردم دفاع کرد؟ هیچ‌کس. در همان زمان حدود ۵ همت از پول مردم در اختیار سوداگران قرار گرفت اما آب از آب تکان نخورد.
این‌ها چیزهایی است که هیچ‌کس به آن رسیدگی نمی‌کند، نتیجه‌اش این است که هزینه سفر در ایران گران است و هیچ نظارت مؤثری روی این روند وجود ندارد. ارزپاشی در ایران کاملاً اشتباه است؛ در صنعت گردشگری از ابتدا تا الآن سیاست‌های ارزی در جایگاه خود قرار نداشته‌اند. همیشه سیاست‌گذاری‌ها برای ارائه ارز به مردم منحرف شده و اشتباه بوده است. این مسیرِ قرض دادن و ارزپاشی باید روزی اصلاح شود و به جای درست خود بازگردد.
تسنیم
طلا و ارزلینک کوتاه :