نفت در عصر پارادوکس؛ بازار نفت در تله فراوانی گرفتار شد
بازار جهانی نفت در آستانه تغییر تازه قرار گرفته است. پس از چند سال التهاب ناشی از همه‌گیری، جنگ و نوسانات سیاس، اکنون نشانه‌هایی از شکل‌گیری مازاد جهانی عرضه دیده می‌شود؛ وضعیتی که یادآور دوره‌های اشباع تاریخی بازار در دهه‌های گذشته است. افزایش ظرفیت تولید در کشورهای عضو اوپک‌پلاس، هم‌زمان با کاهش رشد مصرف جهانی، زمینه‌ای فراهم کرده است که بازار با مازاد ساختاری روبه‌رو شود؛ پدیده‌ای که می‌تواند مسیر قیمت‌ها، سیاست‌های انرژی و حتی روابط ژئوپلیتیکی را در سال‌های پیش‌رو دگرگون کند.
جهان صنعت نیوز – در ماه‌های اخیر، قیمت نفت پس از دوره‌ای از افت مداوم، اندکی بهبود یافته و در محدوده ۶۵ دلار در هر بشکه تثبیت شده است. این افزایش محدود عمدتاً ناشی از تحریم‌های تازه ایالات متحده علیه شرکت‌های نفتی روسیه بوده که بخشی از عرضه را به‌طور موقت از بازار خارج کرد. با این حال، این رشد مقطعی نتوانسته روند نزولی کلی سال ۲۰۲۵ را معکوس کند. میانگین قیمت نفت برنت از ابتدای سال تا پاییز حدود ۵ درصد کاهش یافته است. در نتیجه، قیمت نفت اورال روسیه حتی پایین‌تر از سقف قیمتی ۶۰ دلار قرار گرفته و با اعمال سقف جدید ۴۷.۶ دلار در سپتامبر، فشار بر مسکو افزایش یافته است.
این روند بیانگر بازاری است که هرچند گاه‌به‌گاه تحت تأثیر تحولات سیاسی جهش می‌کند، اما در مجموع درگیر اشباع عرضه و کاهش رشد تقاضاست.
تقاضای جهانی نفت؛ رشد کند در جهانی در حال دگرگونی
یکی از عوامل اصلی افت قیمت‌ها، کاهش محسوس در رشد مصرف جهانی است. برآوردها نشان می‌دهد در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۵، رشد تقاضا تنها ۰.۸ میلیون بشکه در روز (معادل ۰.۷ درصد) بوده است؛ رقمی بسیار پایین‌تر از میانگین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹. پیش‌بینی می‌شود کل مصرف جهانی در سال ۲۰۲۵ به حدود ۱۰۴ میلیون بشکه در روز برسد و در سال ۲۰۲۶ تنها اندکی افزایش یابد و به ۱۰۴.۵ میلیون بشکه برسد.
در کشورهای توسعه‌یافته، مصرف نفت تقریباً به سقف تاریخی خود رسیده و رشد جدیدی مشاهده نمی‌شود. در چین، یکی از موتورهای سنتی تقاضای انرژی، گسترش سریع خودروهای برقی و هیبریدی روند مصرف سوخت‌های فسیلی را کند کرده است.
در مقابل، هند همچنان در حال گسترش مصرف انرژی است و تقاضای این کشور برای گاز مایع، بنزین، نفتا و گازوئیل بخش بزرگی از رشد جهانی را به دوش می‌کشد. با این حال، این رشد برای جبران رکود مصرف در اقتصادهای بزرگ‌تر کافی نیست.
سمت عرضه؛ بازگشت تولیدکنندگان و رقابت برای سهم بازار
در سوی عرضه، تقریباً همه نشانه‌ها از افزایش ظرفیت تولید حکایت دارد. در سال ۲۰۲۵، تولید جهانی نفت حدود ۳ میلیون بشکه در روز (۲٫۹ درصد) رشد داشته و به ۱۰۶٫۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. انتظار می‌رود این رقم در سال ۲۰۲۶ از مرز ۱۰۸٫۵ میلیون بشکه عبور کند. نکته قابل‌توجه آن است که تقریباً نیمی از این رشد تولید از سوی کشورهای عضو اوپک‌پلاس صورت گرفته است؛ گروهی که طی ماه‌های گذشته چندین بار اهداف تولید خود را افزایش داده‌اند.
افزون بر آن، تولید در خاورمیانه و شمال آفریقا مجدداً روند صعودی گرفته، در حالی که در اقتصادهای پیشرفته آهنگ رشد کندتر شده است. در آمریکای لاتین نیز پروژه‌های جدید در برزیل و گویان سهم قابل‌توجهی در افزایش عرضه دارند.
این تحولات نشان می‌دهد که پس از چند سال احتیاط، تولیدکنندگان نفت بار دیگر به رقابت برای کسب سهم بیشتر از بازار جهانی بازگشته‌اند؛ رقابتی که پیامد ناگزیر آن، فشار نزولی بر قیمت‌هاست.
شکل‌گیری مازاد جهانی؛ نشانه‌های یک اشباع تاریخی
ترکیب رشد سریع عرضه و ضعف در مصرف، نتیجه‌ای جز مازاد جهانی نفت ندارد. بر اساس آخرین داده‌ها، اختلاف میان عرضه و تقاضا در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۵ حدود ۲٫۷ میلیون بشکه در روز بوده است؛ رقمی که به‌وضوح از ظرفیت جذب بازار بیشتر است. نیمی از این مازاد در قالب افزایش ذخایر نفتی ظاهر شده و نیمی دیگر به صورت نفت ذخیره‌شده در تانکرهای دریایی که هنوز مشتری نیافته‌اند.
در برخی بنادر خاورمیانه، محموله‌هایی از نفت خام هفته‌ها بدون خریدار مانده‌اند که نشانه‌ای از اشباع بازار فیزیکی است. سازمان‌های بین‌المللی پیش‌بینی می‌کنند در سال ۲۰۲۵ میانگین مازاد عرضه حدود ۲٫۳ میلیون بشکه در روز باشد و در سال ۲۰۲۶ حتی به ۴ میلیون بشکه افزایش یابد؛ رقمی که از دوران همه‌گیری کرونا نیز بالاتر است. چنین سطحی از مازاد، می‌تواند توازن شکننده میان تولیدکنندگان را بر هم زند و به جنگ قیمتی پنهان میان بازیگران بزرگ منجر شود.
بر اساس برآوردهای فعلی، قیمت متوسط نفت برنت در سال ۲۰۲۵ حدود ۶۸ دلار در هر بشکه خواهد بود و در سال ۲۰۲۶ به ۶۰ دلار کاهش می‌یابد. در افق میان‌مدت، انتظار می‌رود با تعدیل تدریجی بازار و احتمال کاهش تولید برخی کشورها، قیمت‌ها دوباره تا ۶۵ دلار افزایش یابد. اما ریسک‌های پیش‌رو به‌وضوح به سمت کاهش قیمت متمایل است.
اگر اوپک‌پلاس تصمیم بگیرد اهداف تولید را بیش از این بالا ببرد، یا در صورت افزایش تنش‌های تجاری و عدم اطمینان سیاستی، احتمال سقوط قیمت‌ها به زیر سطح پیش‌بینی‌شده وجود دارد. تنها در صورتی که رشد تقاضا در اقتصادهای نوظهور فراتر از انتظار باشد یا عرضه از سوی آمریکا و برخی تولیدکنندگان محدود شود، می‌توان به بازگشت موقت قیمت‌ها امیدوار بود.
نفت در میدان ژئوپلیتیک
در فضای کنونی، بازار نفت دیگر صرفاً تابع قواعد اقتصادی نیست بلکه ابزاری سیاسی در رقابت قدرت‌هاست. تحریم‌های جدید علیه شرکت‌های روسی، در کنار اختلافات تجاری میان آمریکا و چین، فضای نااطمینانی شدیدی ایجاد کرده است. از سوی دیگر، احتمال بروز درگیری‌های تازه در خاورمیانه یا اوکراین، می‌تواند سمت تقاضای احتیاطی را تقویت کند و مانع سقوط بیشتر قیمت‌ها شود.
با این حال، تجربه نشان داده است که اثر چنین رویدادهایی معمولاً کوتاه‌مدت است. در بلندمدت، منطق بازار تعیین‌کننده خواهد بود. هرگاه عرضه بیش از تقاضا شود، قیمت‌ها افت می‌کنند، حتی اگر سایه تحریم و درگیری‌های سیاسی بر سر بازار باشد.
تغییر پارادایم مصرف؛ نفت در عصر گذار انرژی
یکی از عوامل ساختاری کاهش تقاضای نفت، گذار جهانی به انرژی‌های پاک‌تر است. رشد سریع خودروهای برقی، توسعه‌ی انرژی خورشیدی و بادی، و سیاست‌های کاهش کربن در اروپا و شرق آسیا، فشار مضاعفی بر مصرف نفت وارد کرده‌اند. در چین، سهم خودروهای الکتریکی از بازار فروش جدید به بالای ۴۰ درصد رسیده و در اروپا، برنامه حذف کامل خودروهای بنزینی تا سال ۲۰۳۵ به تصویب رسیده است. این تحولات باعث می‌شود که حتی در صورت رشد اقتصادی، مصرف سوخت‌های فسیلی با آهنگ کندتری افزایش یابد.
از سوی دیگر، تغییر الگوی مصرف در کشورهای در حال توسعه، از جمله جایگزینی زغال‌سنگ با گاز طبیعی یا LPG، سبب شده رشد مصرف نفت در این کشورها هم محدود باقی بماند. به بیان دیگر، عصر رشد شتابان تقاضای نفت به پایان رسیده است؛ اکنون بازار وارد مرحله‌ای از ثبات یا حتی افول تدریجی در مصرف شده است.
در برابر این شرایط، اوپک‌پلاس در دوراهی دشواری قرار دارد. از یک سو، کاهش تولید می‌تواند مانع افت قیمت‌ها شود؛ اما از سوی دیگر، این اقدام خطر از دست رفتن سهم بازار را در برابر تولیدکنندگان غیراوپکی افزایش می‌دهد. افزایش‌های پیاپی در اهداف تولید طی سال جاری نشان می‌دهد که برخی اعضا ترجیح داده‌اند درآمد کمتر اما سهم بیشتر داشته باشند. با این حال، تداوم این سیاست ممکن است بازار را بیش از پیش اشباع کند و به چرخه‌ای از کاهش قیمت‌ها و افزایش فشار مالی بر کشورهای صادرکننده بینجامد. در این میان، کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا با طرح‌های توسعه‌ای جدید به صحنه آمده‌اند و رقابت برای تصاحب مشتریان سنتی اوپک را تشدید کرده‌اند.
بازارهای نوظهور؛ بازیگران تعیین‌کننده آینده
در شرایطی که تقاضا در غرب راکد است، کشورهای آسیایی به کانون اصلی رشد تبدیل شده‌اند. هند، اندونزی و ویتنام به‌دلیل رشد جمعیت و صنعتی‌شدن سریع، مصرف نفت خود را افزایش داده‌اند. بااین‌حال، سهم این کشورها در مجموع هنوز به اندازه‌ای نیست که کاهش مصرف در اروپا و چین را جبران کند. در عین حال، نوظهورهای بزرگ آفریقایی مانند نیجریه و آنگولا نیز در حال افزایش تولیدند و می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده بازار ایفا کنند. به این ترتیب، مرکز ثقل بازار جهانی نفت به‌تدریج از غرب به جنوب و شرق در حال جابه‌جایی است؛ اما این انتقال نیز نمی‌تواند مانع شکل‌گیری مازاد جهانی در کوتاه‌مدت شود.
با توجه به داده‌های موجود، می‌توان گفت بازار نفت در سال ۲۰۲۵ با نوعی تعادل ناپایدار روبه‌روست. قیمت‌ها نه آن‌قدر بالا هستند که تولید جدید را تحریک کنند و نه آن‌قدر پایین که عرضه را مهار کنند. در چنین شرایطی، کوچک‌ترین تغییر در سیاست‌های اوپک‌پلاس یا شوک ژئوپلیتیکی می‌تواند بازار را دچار نوسان کند.
در کوتاه‌مدت، محتمل‌ترین سناریو تثبیت قیمت‌ها در محدوده ۶۰ تا ۷۰ دلار است. اما اگر روند فعلی تولید ادامه یابد و رشد تقاضا کمتر از انتظار باشد، بازگشت قیمت‌ها به سطوح پایین‌تر چندان دور از ذهن نیست.
اخبار برگزیدهنفت و پتروشیمیلینک کوتاه :