نتایج انتخابات عراق نشان‌دهنده نیاز به چانه‌زنی طولانی برای تشکیل دولت است

جهان صنعت نیوز، رأی‌گیری تمام شده، اما مانورهای سیاسی ممکن است برای مدت‌ها ادامه پیدا کند. در انتخابات پارلمانی عراق در روز سه‌شنبه، ائتلاف تحت رهبری نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی بیش‌ترین کرسی‌ها را به دست آورد، اما برای تشکیل دولت به حمایت سایر احزاب نیاز دارد.

انتخابات روز سه‌شنبه در حالی برگزار شد که دولت ترامپ فشارهایی برای برخورد با نیروهای مورد حمایت ایران در عراق وارد می‌کرد و این پرسش مطرح بود که آیا فراخوان مقتدی صدر برای تحریم انتخابات، مشارکت را کاهش خواهد داد یا نه. شورای آتلانتیک در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرده که این انتخابات چه معنایی برای آینده سیاست عراق و نقش بغداد در منطقه دارد.

برنده انتخابات، مقاومت برای دور دوم

به باور ویکتوریا جی. تیلور، مدیر طرح ابتکار عراق در برنامه‌های خاورمیانه شورای آتلانتیک، اگرچه ائتلاف «بازسازی و توسعه» السودانی در سراسر جنوب عراق عملکرد بسیار خوبی داشت و محبوبیت بالای او را به رأی تبدیل کرد، اما به نظر می‌رسد هم‌چنان از پیروزی قاطعی که احتمالاً برای تضمین دور دوم نخست‌وزیری نیاز داشت، فاصله دارد.

به عقیده او، در هفته‌های منتهی به انتخابات، السودانی یک کمپین روابط عمومی گسترده در رسانه‌های غربی به راه انداخت. او یک یادداشت در نیویورک پست منتشر کرد و با بلومبرگ و نیوزویک مصاحبه کرد تا برای دور دوم حمایت آمریکا و جامعهٔ بین‌المللی را جلب کند و برنامه «عراق اول» خود را معرفی کند. با این حال، دوران دخالت تعیین‌کنندهٔ آمریکا در فرایند تشکیل دولت احتمالاً به پایان رسیده است. برای این‌که السودانی بتواند دور دوم نخست‌وزیری را تضمین کند، باید به شیوهٔ قدیمی، یعنی با ساختن ائتلاف، پیش برود. هرچند میان مردم محبوب است، اما میان دیگر احزاب و ائتلاف‌های بزرگ شیعه متحدان آماده‌ای ندارد. دو بلوک بزرگ شیعه پس از السودانی—ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق، و ائتلاف الصادقون (وابسته به گروه عراقی عصائب اهل‌الحق که آمریکا آن را سازمان تروریستی خارجی معرفی کرده)- هر دو با نخست‌وزیری دوبارهٔ السودانی مخالف‌اند.

مشارکت فراتر از انتظار

عمر النداوی، پژوهشگر ارشد غیرمقیم در طرح ابتکاری عراق در برنامه‌های خاورمیانه شورای آتلانتیک، معتقدست بر خلاف آن‌چه بسیاری از ناظران عراق انتظار داشتند، نتایج اولیه، نشان می‌دهند که تعداد بیشتری از عراقی‌ها این بار انگیزهٔ رأی‌دادن داشتند و مشارکت به حدود ۵۶ درصد از رأی‌دهندگان ثبت‌نام‌شده رسید که افزایشی قابل توجه نسبت به مشارکت ۴۳ درصدی در سال ۲۰۲۱ داشته است. با این حال، بخشی از این افزایش با این واقعیت تعدیل می‌شود که تعداد رأی‌دهندگان ثبت‌نام‌شده ۷۰۰ هزار نفر کم‌تر از سال ۲۰۲۱ بود، هرچند در این مدت نزدیک به چهار میلیون عراقی به سن رأی‌دادن رسیده‌اند. به بیان دیگر، در حالی که اندازهٔ جامعهٔ رأی‌دهندگان کوچک‌تر شده، تعداد رأی‌های واقعی افزایش یافته است.

تحول قابل توجه دیگر، تفاوت جغرافیایی در میزان مشارکت است. در حالی که مشارکت در سال ۲۰۲۱ در همهٔ استان‌ها پایین بود، رأی‌گیری سه‌شنبه الگوهای جدیدی را نشان داد: مشارکت در استان‌های کردنشین و سنی‌نشین به‌مراتب بالاتر از مناطق شیعه‌نشین بود. این شکاف در بغداد هم دیده شده، میان کرانهٔ غربی عمدتاً سنی و کرانهٔ شرقی عمدتاً شیعهٔ دجله.

این سطح مشارکت همچنان بیشتر از آن چیزی است که بسیاری انتظار داشتند، به‌ویژه با توجه به کارزار گستردهٔ تحریم انتخابات که توسط جریان صدر و دیگر گروه‌های سیاسی کوچک‌تر هدایت می‌شد. نتایج اولیهٔ درزکرده نشان می‌دهد که احزاب تثبیت‌شده بیشتر کرسی‌های خود را حفظ کرده‌اند و ائتلاف السودانی بازیگر بزرگ جدید بوده است. احزاب کوچک‌تر لیبرال ظاهراً قدرت خود را از دست داده‌اند.

حزب غالب در اقلیم کردستان

نتایج اولیهٔ انتخابات، سلطهٔ سیاسی حزب دموکرات کردستان را در اقلیم کردستان بار دیگر تأیید می‌کند. این حزب بیش از یک میلیون رأی به دست آورده و ۲۷ کرسی را کسب کرده است، در حالی که رقیبش، اتحادیه میهنی کردستان (PUK)، تقریباً نصف این تعداد رأی را کسب کرده اما با این حال تعداد کرسی‌هایش از ۱۷ به ۱۸ افزایش یافته است. در مقایسه با انتخابات سال گذشتهٔ اقلیم کردستان، رأی اتحادیه میهنی کردستان در مناطق تحت کنترل اقلیم کاهش یافته، در حالی که رأی حزب دموکرات کردستان افزایش یافته است.

در مناطق خارج از قلمرو تحت کنترل اقلیم نیز اتحادیه میهنی کردستان چهار کرسی در کرکوک به دست آورده، در حالی که حزب دموکرات کردستان در استان نینوا از نظر رأی و تعداد کرسی پیشتاز شده است. این وضعیت نفوذ اتحادیه میهنی کردستان را در مناطقی خارج از اختیار اداری اقلیم بیش از پیش به چالش می‌کشد. افزون بر این، پنج نامزد سهمیهٔ اقلیت‌ها که توسط حزب دموکرات کردستان در نقاط مختلف عراق حمایت می‌شدند نیز موفق به کسب کرسی شده‌اند و این امر نفوذ این حزب را در سطح فدرال تقویت می‌کند.

برندگان و بازندگان؛ تثبیت قدرت احزاب سنتی

به گفته رند الرحیم، پژوهشگر ارشد غیرمقیم در طرح ابتکار عراق در برنامه‌های خاورمیانه شورای آتلانتیک، برندهٔ مشخصی از انتخابات پارلمانی ۱۱ نوامبر بیرون نیامد. چهل‌وپنج کرسی‌ای که ائتلاف السودانی به دست آورد، آن پیروزی قاطع و یک‌دست نبود که هوادارانش انتظار داشتند؛ با این حال، این یک پیشرفت چشمگیر نسبت به دو کرسی‌ای است که حزب او در پارلمان قبلی داشت. حزب دموکرات کردستان و ائتلاف «تقدم» به رهبری محمد الحلبوسی نیز پیشرفت داشتند. ائتلاف «صادقون»، بازوی سیاسی گروه شبه‌نظامی عصائب اهل‌الحق، نیز حضور خود را در پارلمان گسترش داد.

بازندگان بزرگ، احزاب کوچک، مستقل‌ها و نامزدهای لیبرال/سکولار بودند که تحت تأثیر تغییرات قانون انتخابات سال ۲۰۲۳ و هزینه‌های کلان احزاب بزرگ، شانسی برای رقابت نداشتند. بازندهٔ دیگر مقتدی صدر است؛ فراخوان او برای تحریم انتخابات آشکارا نادیده گرفته شد و اکنون پس از این انتخابات در حاشیه قرار گرفته و باید راهی برای بازیابی نقش خود پیدا کند. به‌رغم خواست عمومی برای تغییر، انتخابات خون تازه‌ای وارد سیاست نکرد بلکه کنترل احزاب سنتی را بیش از پیش تحکیم نمود.

به گفته او، سخنرانی پس از انتخابات السودانی شبیه یک سخنرانی پذیرش پیروزی بود، اما هنوز مشخص نیست که او بتواند برای دور دوم نخست‌وزیر بماند. مذاکرات برای تشکیل بزرگ‌ترین بلوک پارلمانی بسیار پرتنش خواهد بود. ائتلاف بزرگی میان بلوک السودانی، حزب دموکرات کردستان و «تقدم»، مشابه آنچه صدر در ۲۰۲۱ تلاش کرد ایجاد کند، اکنون حتی دور از ذهن‌تر است. در عوض، ائتلاف «چارچوب هماهنگی شیعیان» احتمالاً خود را بزرگ‌ترین بلوک پارلمانی اعلام خواهد کرد و ادعای حق معرفی نخست‌وزیر جدید را خواهد داشت. بسیاری از اعضای این ائتلاف به‌شدت با نخست‌وزیری دوبارهٔ السودانی مخالف‌اند.

با اینکه چارچوب هماهنگی می‌تواند نامزد معرفی کند، تعداد بالای کرسی‌های حزب دموکرات کردستان و «تقدم» به این دو بلوک قدرتی قابل توجه در برابر این نامزدی می‌دهد. نفوذ ایران و آمریکا نیز از عوامل تعیین‌کننده در این روند خواهند بود. در دوره‌های پیشین تشکیل دولت در عراق، یک نوع توافق ضمنی میان واشنگتن و تهران وجود داشت. اما با توجه به رویکرد تقابلی دولت ترامپ نسبت به ایران، رسیدن به چنین توافقی دشوارتر خواهد بود و این احتمالاً فرایند تشکیل دولت را طولانی‌تر می‌کند.

بازی پیچیده

شفق‌نیوز هم در تحلیل نتایج انتخابات ششمین دوره پارلمان عراق تصریح کرده که پیروزی ائتلاف سازندگی و توسعه به رهبری سودانی به اندازه‌ای قاطع نیست که به او اجازه دهد به‌تنهایی دولت آینده را تشکیل دهد و این وضعیت بار دیگر بحث رقابت قدرت میان گروه‌های شیعی و همچنین تلاقی اراده‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در ترسیم آینده سیاسی بغداد را به صحنه بازگردانده است.

در واقع، با این‌که سودانی ساله توانسته جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری اصلی در معادله شیعی تثبیت کند، غیبت جریان صدر، تعدد فهرست‌های شیعی رقیب، و بازگشت قدرتمند نیروهای سنی و کردی، صحنه پس از انتخابات را پیچیده‌تر کرده و این کشور اکنون در دو راهی میان تشکیل دولتی برای دوره دوم سودانی یا ایجاد ائتلافی متوازن و جدید قرار گرفته که توسط محاسبات دقیق میان نیروهای سنتی تعیین خواهد شد. بدین ترتیب، با نتایج انتخابات، هیچ گروهی حائز اکثریت مطلق منجر نشد، بلکه خطوط تماس سیاسی را دوباره میان نیروهای چارچوب هماهنگی شیعه، حزب سنی تقدم به رهبری محمد الحلبوسی، و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی بازتعریف کرد.

به باور احمد الیاسری، رئیس مرکز عربی-استرالیایی مطالعات راهبردی، افزایش مشارکت در انتخابات بیانگر تمایل مردم به حفظ ثبات و پرهیز از هرج‌ومرج است، نه نشانه‌ای از رشد آگاهی سیاسی. هیچ جریان سیاسی نتوانسته پیروزی قاطعی به دست آورد و همه ناگزیر از ائتلاف هستند، زیرا احزاب سنتی دچار شکاف‌اند و نیروهای جدید نیز قدرت نگرفته‌اند. به گفته الیاسری، تنش‌های منطقه‌ای به‌ویژه میان ایران و اسرائیل، باعث شده جامعه عراق ثبات را بر تغییر ترجیح دهد، و در نتیجه مرحله بعدی دوباره در اختیار نیروهای سنتی خواهد بود. او هشدار می‌دهد گروه‌های بازنده مسلح ممکن است روند پارلمانی را مختل کنند، مگر آنکه با مشارکت نسبی در قدرت مهار شوند.

تصمیم نهایی با بزرگ‌ترین بلوک

فهد الجبوری، از رهبران جریان حکمت ملی به رهبری عمار الحکیم، به شفق‌نیوز گفته چارچوب هماهنگی روی هیچ شخصی وتو نگذاشته و هنوز بحث درباره نخست‌وزیر آینده را آغاز نکرده است. قرار است طی روزهای آینده نشست چارچوب برگزار شود تا معیارهای انتخاب نخست‌وزیر جدید تعیین شود. به گفته الجبوری، مجموع نیروهای چارچوب هماهنگی حدود ۱۲۶ کرسی به دست آورده‌اند، درحالی‌که ائتلاف سارندگی و توسعه ۴۵ کرسی دارد، از این‌رو چارچوب هماهنگی بزرگ‌ترین بلوک پارلمانی در سطح شیعیان محسوب می‌شود.

انتخابات پیشِ‌روی عراق به‌عنوان آزمونی برای نفوذ ایران در این کشور تبدیل شده است.

ممکن است درباره تمدید دوره السودانی توافق حاصل شود، اما تصمیم نهایی با کمیته‌ای است که در درون چارچوبه تشکیل خواهد شد. مختار الموسوی، از رهبران سازمان بدر، هم اظهار داشت پس از تأیید رسمی نتایج انتخابات، نیروهای چارچوب هماهنگی بزرگ‌ترین بلوک پارلمانی را اعلام خواهند کرد و ضرورتی ندارد این بلوک حتما با ائتلاف بازسازی و توسعه یکی باشد.

یک منبعی سیاسی نیز به شفق‌نیوز گفته رهبران چارچوب هماهنگی در نشست اخیر خود پس از اعلام نتایج، درباره سازوکار تشکیل دولت آینده گفت‌وگو کردند و توافق شد که رهبر هیچ فهرست پیروز حق خروج از چارچوب را ندارد و تعیین نخست‌وزیر بر اساس توافق داخلی، معیارهای حرفه‌ای و پذیرش منطقه‌ای و بین‌المللی صورت می‌گیرد. به گفته این منبع، نخست‌وزیر آینده از درون همین چارچوب برگزیده خواهد شد.منبع مذکور که از جزئیات جلسه خبر داشت، افزود نیروهای چارچوب خطوط کلی و خاص روند سیاسی را ترسیم کرده‌اند و خواهان پایبندی به مهلت‌های قانونی برای تشکیل دولت هستند. او گفت موضوع نخست‌وزیری به‌زودی تعیین تکلیف خواهد شد، مگر آنکه برخی از نیروهای بانفوذ مانند نوری المالکی مخالفت کنند. وی تأیید کرد که السودانی در آن نشست حضور نداشت.

منبع: اکوایران

سیاسی