چرا آلودگی هوا در زمستان بیشتر می‌شود؟
به گفته کارشناسان، وارونگی دما، پدیده‌ای که این روزها نقش اصلی را در تشدید آلودگی هوای شهرهای کشور بازی می‌کند، اکنون حتی شهرهای شمالی را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است.
سارا پوردلجو – جهان‌صنعت نیوز: آلودگی هوا سال‌هاست به مسئله‌ای پایدار و پیچیده در کلان‌شهرهای کشور تبدیل شده و اکنون دامنه آن به شهرهای شمالی نیز رسیده است. بااین‌حال، به گفته کارشناسان، بخش مهمی از این بحران نه به افزایش مستقیم آلاینده‌ها، بلکه به یک پدیده جوی کم‌توجه‌شده بازمی‌گردد: «وارونگی دما». این پدیده طبیعی که در ماه‌های بسیاری از سال رخ می‌دهد، با ایجاد لایه‌ای پایدار در جو، مانع از جابه‌جایی عمودی هوا می‌شود و در نتیجه، آلاینده‌ها در نزدیکی سطح زمین تجمع پیدا می‌کنند و کیفیت هوا به سرعت کاهش می‌یابد. برای بررسی دقیق‌تر سازوکار وارونگی دما و نقش آن در تشدید آلودگی هوا در شهرهای مختلف، گفت‌وگویی داشتیم با محمدحسین رامشت، استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه اصفهان.
وارونگی دما، از دلایل اصلی آلودگی هوا
جوی که ما در آن زندگی می‌کنیم و آسمانی که بالای سر ما است، یک پدیده‌ای دارد به نام «وارونگی دما» یا آنچه اصطلاحاً به آن اینورژن می‌گویند. این یک پدیده طبیعی است و در تمام طول سال اتفاق می‌افتد؛ اما معمولاً شدت آن کم است و با بالا آمدن خورشید، از بین می‌رود. اگر این اتفاق نیفتد و یعنی خورشید نتواند لایه وارونگی را بشکند، در واقع مثل این است که شما را در یک اتاق بسته قرار بدهند و داخل آن اتاق سیگار بکشند. وقتی در بسته است و هوا حرکت ندارد، آلودگی محبوس می‌شود. به عبارت دیگر، آنچه امروز به عنوان آلودگی هوا مطرح می‌شود، ناشی از سکون هوا است. اگر هوا حرکت داشته باشد، آلودگی هم یا از بین می‌رود یا بسیار کم می‌شود و خطرش کاهش پیدا می‌کند. این پدیده در تابستان هم رخ می‌دهد، اما در تابستان خیلی زود از بین می‌رود؛ زیرا خورشید سریع لایه وارونگی را می‌شکند. اما در زمستان، سکون هوا استمرار پیدا می‌کند و همین استمرار باعث می‌شود با انباشت آلودگی مواجه شویم و ناچار شویم مدارس و ادارات را تعطیل کنیم. این پدیده یک موضوع جغرافیایی و اقلیمی است. وارونگی عمدتاً در یک کمربند خاص بین حدود ۲۵ تا ۴۵ درجه عرض جغرافیایی شدت پیدا می‌کند. برای مثال، اگر به دبی بروید که زیر ۲۰ درجه عرض جغرافیایی است، عملاً آلودگی هوا وجود ندارد؛ چرا؟ چون آنجا همیشه عروج هوا داریم؛ یعنی هوا مرتباً بالا می‌رود و باران‌های استوایی هم به‌طور مکرر اتفاق می‌افتد. بنابراین وارونگی مکان‌مند است و به همین دلیل هم در شهرهایی مثل تهران، اصفهان، تبریز و کرج شدت زیادی دارد.
راهکارهای کاهش آلودگی هوا چه هستند؟
بخشی از آن مربوط به مدیریت شهری و کاهش سوخت‌های فسیلی، اصلاح خودروها، کیفیت بنزین و… است. این‌ها کارهایی است که انجام هم شده، اما اصل موضوع جای دیگری است. اصل کار این است که اگر ما بتوانیم همان کاری را انجام دهیم که طبیعت در حالت طبیعی انجام می‌دهد، یعنی شکستن لایه وارونگی، مشکل حل می‌شود. در اصفهان مطالعات اولیه‌ای انجام شده است. وقتی وارونگی تشکیل می‌شود، ما با سلول‌های بسته هوا مواجه هستیم که دما یا فشار متفاوتی دارند. اگر بتوانیم این اختلاف دما یا فشار را به حدی برسانیم که سلول‌ها یکدیگر را جذب کنند و باد ایجاد شود، در واقع آشفتگی هوا به وجود می‌آید و وارونگی می‌شکند. در لواسان هم تجربیاتی انجام شده؛ مثلاً در باغات، با ایجاد روزنه‌هایی در هوا ریزش ایجاد می‌کنند و سطح وارونگی را می‌شکنند. این مجموعه اقدامات، تحت عنوان مدیریت آسمان شناخته می‌شود؛ در مقابلِ «مدیریت اجتماعی» که مربوط به شهر و ترافیک است. مدیریت آسمان بیشتر حوزه کار اقلیم‌شناسان و فیزیک‌دانان است. سکون هوا در هر نقطه چه شمال باشد چه جنوب، اگر استمرار پیدا کند، آلودگی هم ماندگارتر و شدیدتر می‌شود. بنابراین ربطی به خارج از کشور یا آلودگی برون‌مرزی ندارد. مشکل، «هوا» است که حرکت نمی‌کند. در کنار اصلاح سوخت، بهبود کیفیت خودروها و مدیریت شهری، توجه به «مدیریت آسمان» و راهکارهای علمی برای ایجاد آشفتگی در هوا ضروری به نظر می‌رسد. اگرچه مقابله با وارونگی دما راه‌حل ساده و فوری ندارد، اما بهره‌گیری از دانش اقلیم‌شناسی و مطالعات دقیق جوی می‌تواند مسیر تازه‌ای برای کاهش آلودگی و بازگرداندن کیفیت قابل‌قبول هوا به شهرهای کشور پیش‌ِرو بگذارد؛ مسیری که نیازمند همکاری هم‌زمان مدیریت شهری و جامعه علمی است.
اخبار برگزیدهمحیط زیستلینک کوتاه :