بحران بنزین در ایران؛ قیمت و مصرف از تولید سبقت گرفته‌اند
مصرف بی‌سابقه بنزین در ایران شکاف میان تولید و تقاضا را افزایش داده و نگرانی‌ها درباره ناترازی انرژی بالا رفته است.
فاطمه عباسی- جهان صنعت نیوز: مصرف بنزین در ایران در هفته‌های اخیر به رکورد بی‌سابقه‌ای رسید و زمزمه‌های افزایش قیمت دوباره به صدر اخبار بازگشته است. آمارها نشان می‌دهند که فاصله میان مصرف و تولید به سطحی رسیده که دولت اقدام به تصمیم‌گیری‌های حساس در بازار سوخت کرده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند ناترازی انرژی را به یک بحران واقعی تبدیل کند و زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار دهد.
ناترازی انرژی فشاری مضاعف بر ذخایر استراتژیک
ناترازی بنزین به معنی فاصله میان تولید داخلی و مصرف واقعی است و سال‌هاست یکی از چالش‌های اصلی بازار سوخت کشور به شمار می‌رود. طبق آخرین گزارش‌ها، میانگین مصرف روزانه بنزین در تابستان ۱۴۰۴ حدود ۱۳۴.۳ میلیون لیتر بوده و در روزهای اوج سفرهای تابستانی به ۱۵۴.۷ میلیون لیتر رسیده است. در حالی که ظرفیت تولید روزانه پالایشگاه‌های کشور تنها حدود ۱۲۰ میلیون لیتر است، این اختلاف فشار مضاعفی بر ذخایر استراتژیک وارد کرده است.
کارشناسان می‌گویند این شکاف اگر ادامه یابد، علاوه بر فشار بر بودجه، امنیت انرژی کشور را نیز به خطر می‌اندازد. کیوان مرادیان، کارشناس انرژی، می‌گوید: «این ناترازی صرفاً یک مشکل فنی نیست؛ اگر سیاست‌ها اصلاح نشوند، فشار بر تولید، توزیع و مصرف بنزین می‌تواند بحران را به سطح ملی برساند.»
مصرف سرسام‌آور؛ تعطیلات و خودروهای فرسوده مقصرند
یکی از دلایل اصلی افزایش مصرف، سفرهای فصلی و تعطیلات است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که مصرف روزانه در ایام نوروز و تعطیلات تابستان به ۱۵۴ میلیون لیتر رسیده است. اما تنها تعطیلات عامل این رشد نیست؛ کارشناسان می‌گویند سبک زندگی شهری و افزایش تعداد خودروهای شخصی نیز نقش پررنگی در بالا رفتن مصرف دارند.
خودروهای فرسوده و موتورها با راندمان پایین سهم قابل توجهی از مصرف سوخت را به خود اختصاص داده‌اند. به گفته منابع خبری، مصرف سرانه بنزین در ایران بیش از چهار لیتر در روز است، رقمی که از متوسط جهانی بالاتر بوده و نیاز به مدیریت فوری دارد. هدررفت سوخت در شبکه توزیع و استفاده شخصی، به‌ویژه در پمپ‌بنزین‌ها و مسیرهای حمل‌ونقل، نیز به ناترازی دامن زده است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد، نه تنها فشار بر ذخایر افزایش می‌یابد، بلکه دولت مجبور خواهد شد هزینه‌های بیشتری برای واردات بنزین صرف کند و این موضوع اثر مستقیمی بر بودجه عمومی دارد.
مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل عمومی هم افزایش یافته و اتوبوس‌های فرسوده سهم بالایی در هدررفت سوخت دارند. منابع خبری گزارش داده‌اند که در برخی مناطق، مصرف روزانه سیستم حمل و نقل عمومی به مراتب بیشتر از پیش‌بینی‌های دولت بوده و این مسئله به ناترازی شدید دامن زده است.
کارشناسان انرژی می‌گویند که اصلاحات قیمت و مدیریت مصرف باید با افزایش بهره‌وری پالایشگاه‌ها همراه شود تا فاصله میان تولید و مصرف کاهش یابد. به گفته آنها، راهکار ترکیبی می‌تواند فشار بر بودجه و ذخایر استراتژیک را کم کند و جلوی بحران‌های احتمالی آینده را بگیرد.
تولید محدود و وعده‌های محقق نشده
با وجود رشد مصرف، تولید داخلی پاسخگوی نیاز کشور نیست. تولید روزانه بنزین حدود ۱۰۵ تا ۱۲۰ میلیون لیتر است و دولت برنامه دارد با تکمیل پروژه‌های پالایشگاهی و ارتقای استاندارد یورو ۵، تولید را به ۱۲۹ میلیون لیتر در روز افزایش دهد. پروژه‌های توسعه‌ای، از جمله بازسازی پالایشگاه‌ها و ارتقای بهره‌وری واحدهای تولید، هنوز به طور کامل عملی نشده‌اند و شکاف میان عرضه و تقاضا پابرجاست. کارشناسان هشدار می‌دهند که تأخیر در اجرای این پروژه‌ها، فشار مالی و انرژی بیشتری بر کشور تحمیل می‌کند و شرایط بحرانی را طولانی‌تر می‌کند. در برخی مناطق، به دلیل افزایش مصرف و کندی تولید، شاهد کمبودهای مقطعی بنزین بوده‌ایم که صف‌های طولانی مقابل پمپ‌بنزین‌ها ایجاد کرده است. این وضعیت فشار اجتماعی و اقتصادی مضاعفی به همراه دارد.
پیامدهای ناترازی اقتصادی و بودجه‌ای
ناترازی بنزین پیامدهای گسترده‌ای برای اقتصاد و بودجه کشور دارد. کسری تولید و نیاز به واردات باعث شده دولت مجبور به صرف هزینه‌های قابل توجه برای تأمین سوخت روزانه شود. ذخایر استراتژیک تنها چند روز مصرف کشور را پوشش می‌دهند و تداوم مصرف بالا فشار بر بودجه و منابع ارزی را افزایش می‌دهد.
همچنین یارانه سنگین سوخت باعث شده قیمت بنزین برای مصرف‌کننده بسیار پایین باشد. این سیاست اگرچه حمایت اجتماعی به همراه دارد، اما مصرف را افزایش داده و کسری بودجه را تشدید می‌کند. رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، این وضعیت را «غیرمنطقی» توصیف کرده و گفته است که کشور بنزین را با قیمت بازار خریداری می‌کند اما یارانه آن را به مردم عرضه می‌کند. تداوم مصرف بالا بدون اصلاح قیمت و مدیریت مصرف، می‌تواند به بحران‌های جدی‌تر اقتصادی منجر شود و دولت را مجبور به واردات گسترده بنزین کند، امری که فشار بیشتری بر منابع ارزی کشور وارد خواهد کرد.
راه‌حل نهایی در سامان‌بخشی سراسری است
کارشناسان انرژی می‌گویند که تنها راه عبور از بحران بنزین، اصلاح قیمت سوخت، مدیریت مصرف و توسعه ظرفیت تولید است. آنها هشدار می‌دهند که هرگونه تعلل در این زمینه پیامدهای ملموسی برای اقتصاد و زندگی روزمره مردم خواهد داشت. کارشناسان همچنین بر بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی و جایگزینی خودروهای کم‌بازده با خودروهای کم‌مصرف تأکید می‌کنند. بدون اصلاح این موارد، فشار مصرف بالا و کسری تولید می‌تواند به ایجاد صف‌های طولانی و کمبودهای موقت سوخت منجر شود، شرایطی که در گذشته نیز تجربه شده است. افزایش مصرف در بخش خانگی و صنعتی نیز قابل توجه است؛ کارشناسان معتقدند مدیریت انرژی در تمام بخش‌ها باید با دقت بیشتری انجام شود تا فشار بر پالایشگاه‌ها کاهش یابد و بحران کمبود سوخت کنترل شود. بحران بنزین دیگر یک تهدید بالقوه نیست؛ وضعیت کنونی گریبان‌گیر اقتصاد، بودجه و امنیت انرژی کشور شده است. شکاف بین مصرف سریع و تولید محدود، همراه با یارانه‌های سنگین و ناکارآمدی در مدیریت توزیع، بحران ساختاری ایجاد کرده است. کارشناسان تأکید می‌کنند که تنها راه کنترل این بحران، اصلاح قیمت، مدیریت مصرف و توسعه پالایشگاه‌ها است. هرگونه تأخیر در این مسیر، تبعات قابل مشاهده‌ای بر زندگی روزمره و اقتصاد کشور خواهد داشت.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :