میلیون‌ها سال میراث تاریخ طبیعت در آتش بی تدبیری
آتش دوباره به جان جنگل‌های هیرکانی افتاده و برای چندمین بار پیاپی این جنگل‌ها را به ورطه نابودی می‌کشاند.
فاطمه عباسی- جهان صنعت نیوز: جنگل‌های هیرکانی، این میراث میلیون‌ها ساله کشور، بار دیگر در دام آتشی گرفتار شده‌اند که جرقه اصلی آن را بی‌تدبیری و سهل‌انگاری انسانی شعله‌ور کرده است. تاکنون بیش از ۸ هکتار از این رویشگاه کم‌نظیر از میان رفته و تلاش‌ها برای مهار حریق نیز به‌دلیل نبود مدیریت کارآمد، کمبود تجهیزات اعلام و اطفا و مجموعه‌ای از خطاهای انسانی به نتیجه نرسیده است. در همین زمینه جهان صنعت نیوز با عباس محمدی، کارشناس و فعال محیط زیست و کوهستان، گفت‌وگو کرده تا علل و پیامدهای این بحران را دقیق‌تر بررسی کند.
رد پای عامل انسانی؛ سهل‌انگاری به جای عمد
محمدی با اشاره به حریق اخیر در منطقه الیت گفت: بر اساس تجربه و شناخت من از منطقه، احتمال عمدی بودن حریق به منظور ویلاسازی یا زمین‌خواری بسیار اندک است. این مناطق عمدتاً کوهستانی هستند ومناسب ویلاسازی و مسکونی‌سازی نیستند. ورای این موضوع، افرادی که قصد تصرف زمین دارند، راه‌های کم هزینه‌تر و ساده‌تری برای دور زدن قانون دارند؛ بنابراین آتش زدن زمین ضرورتی ندارد. وی تأکید کرد که بسیاری از افرادی که ممکن است به دنبال تصرف زمین باشند، می‌توانند از مسیرهای قانونی، مانند دریافت مجوز برای کشاورزی یا گردشگری، زمین را به دست بیاورند و نیازی به ایجاد حریق نیست.
وی افزود: نقش عامل انسانی در این بحران بیشتر به شکل سهل‌انگاری و کوتاهی در رعایت اصول ایمنی است. گردشگران، کوهنوردان و برخی دامداران در طول فعالیت‌های روزمره خود، برای روشن کردن آتش به منظور پخت غذا یا چای، گاهی آتش را رها می‌کنند که می‌تواند منجر به شروع حریق شود. محمدی تصریح کرد که این نوع سهل‌انگاری، هرچند عمدی نیست، اما اثر آن در مناطق خشک و مستعد آتش، بسیار گسترده است. او افزود: این مشکل نه تنها در جنگل‌های هیرکانی بلکه در سایر مناطق گردشگری، کنار دریاچه‌ها و مراتع ایران نیز مشاهده می‌شود. حتی فعالیت‌های ساده‌ای مانند روشن کردن آتش برای پخت غذا، اگر کنترل نشود، می‌تواند به یک بحران گسترده تبدیل شود.
محمدی اشاره کرد که ورود گردشگران به مناطق جنگلی بدون رعایت اصول ایمنی، یکی از عوامل کلیدی در افزایش خطر آتش‌سوزی است: متأسفانه بسیاری از گردشگران و کوهنوردان، اصول ایمنی را نادیده می‌گیرند و آتش را بدون نظارت رها می‌کنند. این رفتار، در ترکیب با شرایط خشک و خشکسالی اخیر، موجب شعله‌ور شدن آتش حتی با کوچک‌ترین جرقه می‌شود
محمدی در ارائه جزئیات بیشتر ادامه داد: حتی اگر آتش به صورت کوچک و محدود آغاز شود، خاک خشک و برگ‌های انباشته شده روی زمین می‌تواند شعله‌ور شدن آن را بسیار سریع کند. در برخی نقاط، تنها یک کبریت کوچک یا جرقه‌ای که از وسایل پخت و پز باقی مانده، کافی است تا شعله‌ای ایجاد شود که به سرعت گسترش یابد.
تغییرات اقلیمی سوخت اصلی آتش
محمدی تغییرات اقلیمی را یکی از عوامل اصلی تشدید آتش‌سوزی عنوان کرد: خشک شدن خاک، کاهش بارش و افزایش دمای هوا پوشش گیاهی جنگل را بسیار آسیب‌پذیر کرده است. کوچک‌ترین آتش و جرقه ای می‌تواند باعث حریق گسترده شود، مشابه آنچه امسال در ترکیه، جنوب اروپا و غرب آمریکا رخ داده است. وی افزود: گرم شدن شدید هوا در پنج تا شش ماه اخیر و نبود بارندگی، شاخه‌ها و برگ‌های خشک را به یک منبع بالقوه سوخت تبدیل کرده است. بنابراین کوچک‌ترین عامل انسانی می‌تواند به یک بحران گسترده تبدیل شود.
محمدی تصریح کرد: تغییرات اقلیمی نه تنها در افزایش احتمال وقوع آتش‌سوزی نقش دارد، بلکه باعث طولانی شدن مدت حریق و سخت‌تر شدن مهار آن نیز می‌شود. این وضعیت، مدیریت بحران را به چالشی جدی تبدیل کرده است، زیرا حتی بهترین تجهیزات هم بدون کاهش سهل‌انگاری انسانی و رعایت نکات ایمنی، نمی‌توانند از گسترش آتش جلوگیری کنند.
ضعف مدیریت منابع طبیعی، عامل ردیف اول
این کارشناس محیط زیست، کمبود تجهیزات و ضعف مدیریت منابع طبیعی را یکی دیگر از مشکلات جدی دانست: اگر تجهیزات کافی و گروه‌های عملیاتی توانمند وجود داشتند، می‌توانستیم از گسترش حریق جلوگیری کنیم. متأسفانه نبود نیروهای مجهز و گروه‌های مردمی سازمان‌یافته، مهار آتش را با مشکل جدی مواجه کرده است.
وی به رفتار دستگاه‌های دولتی در مراحل اولیه حریق نیز اشاره کرد: متأسفانه، گاه مسئولان کوچک‌نمایی می‌کنند، اطلاع‌رسانی کافی انجام نمی‌دهند و سعی دارند بحران را کم‌اهمیت جلوه دهند. این کار تنها به گسترش آتش کمک می‌کند و وقتی حریق به سطح وسیعی رسید، حتی با هواپیما نیز نمی‌توان آن را مهار کرد. محمدی همچنین به نقش ضعیف مدیریت بحران در افزایش خسارت‌ها اشاره کرد: کمبود تجهیزات، نبود گروه‌های آموزش‌دیده و عدم مشارکت مؤثر جوامع محلی باعث شده است حتی حریق‌های کوچک نیز به بحران گسترده تبدیل شوند.
بحران پیامدهای پس از آتش‌سوزی
محمدی درباره پیامدهای اکولوژیک آتش‌سوزی گفت: از دست رفتن پوشش گیاهی موجب فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی و آسیب به حیات وحش می‌شود. پوشش‌های گیاهی یک‌ساله و علفی که مناسب تغذیه دام هستند غالباً جایگزین جنگل‌های سوخته می‌شوند و ورود دام به این مناطق مانع از رویش نهال‌ها خواهد شد.
وی افزود: بازسازی کامل جنگل ممکن است بیش از یک قرن طول بکشد و حتی در صورت تلاش انسانی، بدون کاهش دخالت و حفاظت از طبیعت، بازسازی به شکل طبیعی بسیار کند خواهد بود. در برخی مناطق، پس از آتش‌سوزی، پوشش گیاهی اولیه حتی تا پنج سال رشد نمی‌کند و خاک بدون محافظ باقی می‌ماند که این موضوع موجب فرسایش و تخریب بیشتر می‌شود.
محمدی تأکید کرد که بدون مدیریت مناسب دام و کنترل حضور انسانی در مناطق آسیب‌دیده، فرسایش خاک و کاهش بازتوانی جنگل‌ها تشدید می‌شود. پوشش گیاهی اولیه که خاک را محافظت می‌کند، از بین می‌رود و این خود عاملی است برای وقوع سیلاب و فرسایش بیشتر. اگر اقدامات پیشگیرانه انجام نشود، بازیابی طبیعی جنگل‌ها ممکن است برای چند دهه به تعویق بیفتد.
اصلاح نگاه سودمحور به طبیعت راهکار نهایی‌ست
وی اصلاحات ساختاری و فوری در مدیریت منابع طبیعی را ضروری دانست: سازمان منابع طبیعی باید اقتدار و توان عملیاتی بیشتری پیدا کند و نگاه کارشناسی به حفاظت از جنگل‌ها جایگزین بهره‌برداری صرف چوب شود. مقابله جدی با تخلفات و فساد اداری و اعمال مجازات‌های سختگیرانه برای تخریب منابع طبیعی ضروری است. محمدی تأکید کرد: نگاه محیط زیستی باید جایگزین رویکرد کوتاه‌مدت و سودمحور شود. تنها در این صورت می‌توان از بروز بحران‌های مشابه در آینده جلوگیری کرد. وی افزود: تجهیز گروه‌های عملیاتی، آموزش جوامع محلی، کنترل ورود گردشگران و دام، و نظارت دقیق بر منابع طبیعی، از ضروریات مدیریت بحران است. بدون این اقدامات، هرگونه تلاش برای مهار آتش‌سوزی‌ها کوتاه‌مدت و ناکافی خواهد بود
محمدی تأکید کرد: ترکیب تغییرات اقلیمی، سهل‌انگاری انسانی و ضعف مدیریت منابع طبیعی، جنگل‌های هیرکانی را در معرض آسیب شدید قرار داده است. اقدامات عاجل برای تقویت ساختارها، آموزش عمومی، کنترل دام، مدیریت گردشگری و تجهیز نیروهای اطفای حریق، تنها راه جلوگیری از تکرار چنین بحران‌هایی است. وی در پایان گفت: اگر اصلاحات ساختاری و نگاه اکولوژیک به منابع طبیعی در ایران جایگزین رویکردهای کوتاه‌مدت و سودمحور شود، می‌توان از وقوع بحران‌های مشابه در آینده جلوگیری کرد. در غیر این صورت، آتش‌سوزی‌ها و تخریب منابع طبیعی به یک معضل مزمن تبدیل خواهد شد.
اخبار برگزیدهمحیط زیستلینک کوتاه :