آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و توافق قاهره: ایران در تنگنای جدیدی قرار دارد؟
یک کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: آژانس معتقد است توافق قاهره، یک توافق دو جانبه است و ایران نمی‌تواند یک طرفه عدم اجرای آن را اعلام کند و خروج از آن باید با رضایت هر دو طرف باشد.
جهان صنعت نیوز، قطعنامه تروئیکای اروپایی و آمریکا علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان ۲۸ آبان ماه با ۱۹ رأی موافق، سه رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع در نشست شورای حکام به تصویب رسید. این قطعنامه از ایران می‌خواهد اطلاعات، دسترسی و نظارت کامل را فورا برای آژانس مطابق موافقت‌نامه پادمان جامع فراهم کند و همکاری فنی با آژانس را نیز افزایش دهد، در غیر این صورت موضوع ایران در شورای حکام با اقدامات سخت‌تر مواجه خواهد شد که اشاره این کشورها به تهدید ارجاع موضوع ایران به شورای امنیت است.
یکی از مهمترین تحولات تازه در این قطعنامه، ارائه گزارش راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطابق با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل است که بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ صادر شده است. این قطعنامه از مدیرکل می‌خواهد که علاوه بر گزارش اجرای موافقت‌نامه پادمان جامع، بر اساس مفاد قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد مطابق با رویه‌های گذشته نیز گزارش دهد.
شش قطعنامه ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) درباره ایران با اجرای اسنپ بک در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵ توسط سه کشور اروپایی مجدد به صحنه اجرا بازگشتند. بر اساس این قطعنامه‌ها به لحاظ فنی و هسته‌ای، ایران باید فعالیت‌های هسته‌ای خود را در سطح و میزانی که شورای امنیت در این قطعنامه‌ها از ایران خواسته کاهش دهد. از جمله تعهداتی که ایران باید آنها را اجرا کند، تعلیق تمام فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی، بازفرآوری، تحقیق و توسعه، پروژه‌های مرتبط با آب سنگین و نیز اجرای کد اصلاح‌شده ۳.۱ و پروتکل الحاقی است.
از سال ۲۰۱۵ با اجرایی شدن برجام، فعالیت‌های هسته‌ای ایران در سطوح و ابعاد مختلف بر اساس نیاز و برنامه بلندمدتی که ایران به آژانس ارائه کرد، ادامه یافت. این فعالیت‌ها بر اساس برجام ادامه داشت تا اینکه دونالد ترامپ در می ۲۰۲۰ یک جانبه از برجام خارج شد و از آن پس در واکنش به این اقدام آمریکا و بی‌عملی کشورهای اروپایی در اجرای تعهداتشان مطابق برجام، ایران به طور تدریجی تعهدات برجامی‌اش را کاهش داد و برنامه هسته‌ای ایران با سرعت بیشتری گسترش یافت.
یکی از ابعاد قابل توجه قطعنامه اخیر شورای حکام درباره ایران، درخواست این نهاد بین‌المللی از ایران برای اجرای توافق قاهره است؛ در حالی که به گفته مسوولان کشورمان توافق قاهره در واکنش به اجرای اسنپ‌بک ملغی شده است، اما رویکرد و مواضع آژانس نشان میدهد از نگاه آنها این توافق نه تنها لغو نشده بلکه به یکی از تعهدات حقوقی و سیاسی جدید ایران تبدیل شده است.
در قطعنامه آژانس به حملات نظامی اشاره‌ای نشده است
«رحمان قهرمان‌پور» در گفت‌وگو با ایسنا درباره قطعنامه شورای حکام که هفته گذشته علیه ایران تصویب شد، با تاکید بر اینکه رویکرد قطعنامه شورای حکام درباره ایران «سخت‌گیرانه» بود، گفت: قطعنامه تاکید دارد، مدیرکل باید درباره اجرای قطعنامه‌هایی که به واسطه مکانیسم ماشه برگشتند، به شورای حکام و شورای امنیت گزارش دهد و هیچ اشاره‌ای به اینکه مراکز هسته‌ای ایران به طور غیرقانونی و بر خلاف روح اساسنامه آژانس مورد حمله قرار گرفتند، نمی‌کند.
وی ادامه داد: برخی موضوعات مهمی که در گذشته درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطرح بود با حمله نظامی و توقف فعالیت‌های هسته‌ای منتفی شده است، اما در گزارش آژانس و قطعنامه اشاره شده که این موضوعات هم‌چنان لاینحل باقی مانده است؛ گویی از نظر آژانس حمله‌ای به ایران انجام نشده و آژانس بدون توجه به این مساله صرفا دنبال افزایش دامنه آگاهی خود درباره برنامه هسته‌ای ایران است.
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: مهمترین مساله‌ای که در این قطعنامه دیده می‌شود، این است که به پیامدها و تبعات حمله آمریکا و اسرائیل به اصلی‌ترین مراکز هسته‌ای ایران هیچ اشاره‌ای نشده و حقی هم برای ایران برای نشان دادن واکنش قائل نشده است، شاید به این دلیل که کشورهای اروپایی و آمریکایی گفتند، اگر به حمله نظامی اشاره شود، ایران می‌تواند آن را دستاویز حقوقی به نفع خود قرار دهد و دیگر نیازی به همکاری گسترده با آژانس نباشد و بنابراین مساله حمله به ایران مسکوت گذاشته شده است.
درخواست‌های آژانس بر اساس توافق قاهره پابرجاست
قهرمان‌پور درباره ابعاد دیگر قطعنامه آژانس اظهار کرد: آژانس از طرفی خواستار اجرای پروتکل الحاقی و کد اصلاحی ۳.۱ شده است که مبنای حقوقی این درخواست‌ها قطعنامه‌های شورای امنیت است. به عبارت ساده، هر چند برجام تمام شده اما مبنای راستی آزمایی و گزارش‌دهی آژانس بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت دوباره روی میز قرار گرفته است. همان‌طور که می‌دانیم بر اساس این قطعنامه‌ها، همه فعالیت‌های هسته‌ای از جمله تحقیق و توسعه، بازفرآوری و آب سنگین ممنوع شده است. این درحالی است که در چارچوب برجام، ایران می‌توانست سطحی از تحقیق و توسعه را داشته باشد. الان که قطعنامه‌ها بازگشتند، اصل داشتن غنی‌سازی زیر سوال رفته است، نه لزوما تحقیق و توسعه. از نظر آژانس هرگونه فعالیت غنی‌سازی بر اساس این قطعنامه‌ها «غیرقانونی» است و متاسفانه در قطعنامه شورای حکام به این مساله اشاره نشده است که برخی از اعضای آژانس از جمله چین و روسیه تفسیرشان این است که قطعنامه‌های شورای امنیت بازنگشتند.
به گزارش ایسنا، ایران، چین و روسیه بارها اعلام کرده‌اند که بازگشت قطعنامه‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند. ایران همچنین تاکید کرده که از حق غنی‌سازی کوتاه نخواهد آمد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به اینکه چرا با وجود اینکه ایران اعلام کرده توافق قاهره ملغی شده است، اما مدیرکل در قطعنامه اخیر به آن اشاره کرده و خواستار همکاری ایران در این چارچوب شده است؟ اظهار کرد: درباره توافق قاهره استدلال من این است که آژانس معتقد است ایران یک طرفه نمی‌تواند از توافق خارج شود و این استدلال را درباره اجرای کد اصلاحی ۳.۱ هم از ابتدا بیان کرده است. وقتی ایران گفت در واکنش به اجرای اسنپ‌بک توافق را دیگر اجرا نمی‌کنم، پاسخ حقوقی آژانس این بود که توافق قاهره، یک توافق دو جانبه است و ایران نمی‌تواند یک طرفه عدم اجرای آن را اعلام کند و خروج از آن باید با رضایت هر دو طرف باشد، بنابراین درخواست‌های آژانس بر اساس توافق قاهره هم چنان به قوت خودش باقی است.
قهرمان‌پور در پاسخ به این که در برابر تهدیدات قطعنامه آبان ماه و احتمالا رویکردهای حقوقی تهدیدآمیز در آینده چه باید کرد؟ گفت: اگر ایران می‌توانست موضع قبلی خود یعنی درباره پیامدهای حمله به تاسیسات هسته‌ای و تبعات و اثرات آن بر اجرای پادمان جامع را به شورای حکام بکشاند، دستاورد خوبی به لحاظ سیاسی و حقوقی به دست می‌آورد. حتی می شد، کاری کرد تا گروسی همان موضعی که در روند توافق قاهره پذیرفته بود را در این قطعنامه هم بیاورد مبنی بر اینکه حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران باعث شده نوع راستی‌آزمایی و شکل و دامنه آن تغییر کند و این اظهارات یک حقی را برای ایران ایجاد می‌کرد که در همکاری‌های ایران با آژانس محدودیت‌هایی اعمال می‌شود اما به نظر می‌آید این مساله چندان از سوی ایران دنبال نشده و دیپلماسی موثری برای آن به کار گرفته نشده است.
وی افزود: به علاوه به نظر می‌آید، غربی‌ها بیان چنین عبارات و مسائلی در گزارش‌های آژانس و قطعنامه شورای حکام را به اینکه آژانس از بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصد ایران خبر داشته باشد و از مراکز مورد حمله بازدید کند، منوط کرده است.
رویکرد قطعنامه اخیر شورای حکام در کل «سخت‌گیرانه» و «تند» است
این کارشناس مسائل بین‌الملل با تاکید بر اینکه رویکرد قطعنامه اخیر شورای حکام در کل «سخت‌گیرانه» و «تند» است، اظهار کرد: شاید این رویکرد تند برای آن است که کشورهای غربی نخواستند در این مرحله موضع «عدم پایبندی ایران» به قوانین آژانس و پادمان را به شورای امنیت ارجاع دهند و در عین حال خواستند پیام محکمی به ایران بفرستند و به همین دلیل قطعنامه، تقاضاهای حداکثری از ایران دارد.
قهرمان‌پور درباره دیپلماسی هسته‌ای کشور برای جلوگیری از ایجاد چنین فضاسازی‌های فنی و سیاسی اظهار کرد: متاسفانه در این قطعنامه و گزارش آژانس هیچ اشاره‌ای به نقض روح اساسنامه آژانس از سوی آمریکا و اسرائیل در حمله به ایران و پیامدهای این مساله بر نظام اشاعه هسته‌ای و نوع راستی آزمایی فعالیت‌های هسته‌ی ایران اشاره ای نشده است و اینها موضوعاتی هستند که می‌توانست با همکاری روسیه و چین و دیپلماسی موثر در آژانس و صحنه بین‌المللی، بیشتر مورد توجه قرار گیرند. جا داشت فعالیت‌های دیپلماتیک بیشتری درباره بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت و اثرات آن به ویژه در کاهش همکاری‌های ایران با آژانس انجام گیرد.
منبع: ایسنا
سیاسیلینک کوتاه :