کلانشهرها درمحاصره دود و سیاست در محاصره بحران
این روزها بحران آلودگی هوا و تعطیلی‌های پی در پی ناشی از آن به معضلی اصلی در زندگی شهرنشینان بدل گشته که نارضایتی های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را شدت بخشیده است.
فاطمه عباسی- جهان صنعت نیوز: تعداد روزهایی که تهران و کلان‌شهرهای ایران از زیر لایه قطور آلودگی هوا برای نفس کشیدن جنگیدند، از شمارش خارج شده است. کوچ کردن ابرها و بارش باران نیز این وضعیت را تشدید کرده و شهرها را در حلقه‌ای از دود و ذرات معلق گرفتار کرده است. شاخص‌های آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور طی هفته‌های اخیر بارها از مرز هشدار و وضعیت «ناسالم برای همه گروه‌ها» عبور کرده است. همزمان تعطیلی‌های اضطراری مدارس، دانشگاه‌ها و برخی بخش‌های اداری بار دیگر توجه‌ها را به یک مسئله قدیمی اما رو به تشدید جلب کرده است: مدیریت بحران آلودگی هوا و پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن بر زندگی روزمره شهروندان. این وضعیت نشان می‌دهد که بحران آلودگی، دیگر صرفاً یک مسئله زیست‌محیطی نیست و به شاخص مهمی برای سنجش کیفیت حکمرانی و اثربخشی سیاست‌های شهری تبدیل شده است.
ریشه‌های این بحران در ناترازی انرژی و شرایط جوی
کارشناسان محیط‌زیست معتقدند که مجموعه‌ای از عوامل ساختاری در تشدید آلودگی نقش دارند. افزایش مصرف خانگی و صنعتی در ماه‌های سرد، تکرار پدیده وارونگی دما، تراکم حمل‌ونقل شهری و استقرار واحدهای صنعتی در حاشیه کلانشهرها از جمله این عوامل هستند. یک کارشناس انرژی می‌گوید: بخش عمده آلایندگی در روزهای سرد مرتبط با مصرف سوخت خانگی و تجاری است. زمانی که الگوی پایداری هوا شکل می‌گیرد، امکان خروج آلاینده‌ها محدود می‌شود و پیک‌های آلودگی ایجاد می‌شود.
همچنین ظرفیت محدود ناوگان حمل‌ونقل عمومی، فرسودگی خودروها و استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی سهم قابل توجهی در انتشار ذرات معلق دارد. کارشناسان شهری تاکید می‌کنند که ترکیب این عوامل، بحران را نه فقط در بعد محیطی بلکه در حوزه اجتماعی و اقتصادی نیز تشدید می‌کند.
چرخه تعطیلی‌ها و ایجاد فشار اجتماعی و اقتصادی
تعطیلی مدارس و برخی نهادها به عنوان ابزار اصلی مدیریت اضطراری آلودگی به کار گرفته می‌شود. هدف این تصمیم حفظ سلامت دانش‌آموزان و گروه‌های حساس است، اما تکرار آن پیامدهایی فراتر از سلامت عمومی دارد. پژوهشگران جامعه‌شناسی شهری توضیح می‌دهند: وقتی تعطیلی‌های اضطراری به یک الگوی تکراری تبدیل می‌شود، جامعه احساس بی‌ثباتی و بی‌برنامگی می‌کند و اعتماد اجتماعی کاهش می‌یابد.
این وضعیت فشار پنهانی بر خانواده‌ها ایجاد می‌کند؛ فشار ناشی از توقف ناگهانی آموزش، اختلال در فعالیت اقتصادی، دشواری نگهداری کودکان و هزینه‌های اضافی در روزهای تعطیل. گروه‌هایی که امکان دورکاری ندارند یا مشاغل روزمزد دارند، بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند. کارشناس رفاه اجتماعی می‌گوید: تعطیلی‌های ناگهانی، هزینه‌های اضافی برای خانوار ایجاد می‌کند و افرادی که درآمد ثابت یا امکان جبران ندارند، بیشتر آسیب می‌بینند. علاوه بر آن، دسترسی متفاوت دانش‌آموزان به آموزش مجازی نابرابری آموزشی را تشدید می‌کند.
از سوی دیگر چرخه تعطیلی‌ها تاثیر مستقیمی بر آموزش و نگهداری کودکان دارد. دانش‌آموزانی که دسترسی محدود به اینترنت یا ابزارهای آموزشی دارند، در طول دوره تعطیلی با عقب‌ماندگی تحصیلی مواجه می‌شوند. والدینی که باید در کنار شغل خود از فرزندان نگهداری کنند، با فشار مضاعف روانی و اقتصادی روبه‌رو می‌شوند.
کارشناسان اجتماعی تاکید دارند که این فشار، شکل‌دهنده نوعی «اضطراب اجتماعی پنهان» است که ممکن است در بلندمدت بر روحیه عمومی و اعتماد به سیستم آموزشی و مدیریت شهری اثرگذار باشد. در این میان، تفاوت در برخورداری از امکانات دیجیتال باعث می‌شود شکاف اجتماعی و نابرابری آموزشی افزایش یابد.
مدیریت آلودگی هوا شاخص عملکرد حکمرانی
امروزه آلودگی هوا دیگر فقط یک مسئله زیست‌محیطی نیست و به شاخص مهمی برای ارزیابی کیفیت مدیریت شهری و دولت تبدیل شده است. جامعه کیفیت حکمرانی را از عملکرد مدیریت آلودگی هوا ارزیابی می‌کند. تکرار بحران و اتکا به راه‌حل‌های موقت، اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد و می‌تواند بر سرمایه اجتماعی نهادهای تصمیم‌گیر اثرگذار باشد.
اطلاع‌رسانی شفاف و به موقع، نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش شایعات و مدیریت افکار عمومی دارد. بررسی شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که در زمان بحران، شایعات درباره علت تعطیلی‌ها به سرعت منتشر می‌شوند و می‌توانند اضطراب عمومی را تشدید کنند. پژوهشگران ارتباطات معتقدند که اطلاعات رسمی و به‌موقع، تنها راه کاهش سردرگمی و جلوگیری از شکل‌گیری روایت‌های غیررسمی است.
دودی که حالا یک بحران بلندمدت و تمام عیار شده
تجربه سال‌های گذشته نشان داده که تعطیلی‌های اضطراری تنها راه‌حلی کوتاه‌مدت برای کنترل آلودگی است و جایگزینی برای اصلاحات بلندمدت در حوزه انرژی، حمل‌ونقل و کنترل آلایندگی محسوب نمی‌شود. کارشناسان تاکید دارند که برای کاهش پایدار آلودگی، اصلاحات ساختاری ضروری است؛ از جمله افزایش بهره‌وری انرژی در بخش خانگی و صنعتی، به‌روزرسانی ناوگان حمل‌ونقل، کنترل آلایندگی صنایع پیرامون کلانشهرها، توسعه انرژی‌های پاک و تقویت اطلاع‌رسانی مستقیم به شهروندان.
آلودگی هوا در ایران از یک مسئله سلامت‌محور فراتر رفته و به چالشی اجتماعی، اقتصادی و نمادی از کیفیت حکمرانی شهری تبدیل شده است. چرخه تکرارشونده تعطیلی‌ها اگرچه در شرایط اضطراری ضروری است، اما بدون اصلاح ساختاری و شفافیت در اطلاع‌رسانی می‌تواند باعث کاهش اعتماد عمومی و افزایش فشار اجتماعی شود. در این شرایط، شهروندان نه تنها کیفیت هوا، بلکه عملکرد مدیریت شهری و دولت را ملاک قضاوت قرار می‌دهند و هر تصمیم یا تعللی در اعلام تعطیلی‌ها و ارائه توضیح می‌تواند بر سرمایه اجتماعی نهادهای تصمیم‌گیر اثرگذار باشد.
اخبار برگزیدهمحیط زیستلینک کوتاه :