دلار به ۱۵۰ هزار تومان می‌رسد؟ ؛ سه سناریوی بازار ارز تا پایان سال
شتاب‌گیری قیمت دلار با عبور از سطح ۱۱۷ هزار تومان، نتیجه ترکیبی از سیاست‌های اخیر دولت، رشد انتظارات تورمی و ریسک‌های ژئوپلیتیکی است و سناریوهای پیش‌رو از بازگشت محدود تا جهش احتمالی تا ۱۵۰ هزار تومان را شامل می‌شود.
جهان صنعت نیوز – پس از آنکه قیمت دلار در ابتدای پاییز از مرز روانی ۱۰۰ هزار تومان عبور کرد، بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان هشدار دادند که کنترل بازار ارز در سطوح بالای ۱۰۰ هزار تومان دشوار خواهد شد و در صورت عدم مداخله مؤثر دولت یا نبود تحولات مثبت در متغیرهای بنیادی، جهش قیمت دلار به محدوده ۱۵۰ هزار تومان تا پایان سال دور از انتظار نخواهد بود. با این حال، ثبات نسبی نرخ ارز تا میانه‌های آبان‌ماه این تصور را ایجاد کرد که احتمالاً بازار در همین سطوح آرام می‌گیرد و سناریوی جهش مجدد قیمت، حداقل در کوتاه‌مدت، بعید است. اما روند صعودی قیمت دلار از نیمه آبان‌ماه بار دیگر شدت گرفت و بازار آزاد پس از عبور از سقف ۱۱۰ هزار تومان، در معاملات روز یکشنبه ۹ آذر، از سطح ۱۱۷ هزار تومان نیز فراتر رفت. اکنون پرسش اصلی این است که این افزایش ناشی از چه عواملی است و محتمل‌ترین سناریو برای پیش بینی قیمت دلار چیست؟
ریشه افزایش قیمت دلار کجاست؟
گروهی از تحلیلگران اعتقاد دارند که بخش مهمی از رشد اخیر قیمت دلار، ناشی از تصمیمات اقتصادی دولت در چند هفته گذشته است. دو مصوبه اخیر دولت در حوزه سیاست ارزی و قیمت‌گذاری بنزین، این برداشت را تقویت کرده که دولت در فشار شدید ارزی قرار دارد؛ برداشتی که خود به افزایش انتظارات تورمی و ورود تقاضای سفته‌بازانه به بازار ارز منجر شده است.
نخستین تصمیم، ابلاغ مصوبه آزادسازی واردات کالاهای اساسی از مناطق مرزی با منشأ ارز خارجی بود؛ اقدامی که در عمل به معنای حذف ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی است. هرچند حذف این ارز در لایحه بودجه سال آینده قابل پیش‌بینی بود، اما اجرای آن پیش از پایان سال این پیام را به بازار مخابره کرد که دولت از نظر منابع ارزی در مضیقه است و نمی‌تواند هزینه تثبیت نرخ ارز ترجیحی را تا پایان سال تأمین کند.
پس از این مصوبه، اجرای نرخ سوم بنزین ابلاغ شد. افزایش قیمت بنزین نیز مشابه حذف ارز ترجیحی، برای سال آینده قطعی به نظر می‌رسید، اما اجرای آن پیش از موعد، دوباره همان سیگنال را تکرار کرد. دولت با کسری بودجه سنگین مواجه است و برای کنترل آن، ناچار به افزایش قیمت حامل‌های انرژی و کاهش نیاز ارزی برای واردات بنزین شده است.
ابلاغ این دو تصمیم در فاصله‌ای کوتاه، موجب افزایش ناگهانی انتظارات تورمی شد و در چنین فضایی، هجوم تقاضای سرمایه‌ای به بازار ارز کاملاً طبیعی است.
گروه دیگری از تحلیلگران بر این باورند که ریسک‌های سیاسی و امنیتی نقش مهم‌تری در جهش اخیر نرخ ارز داشته‌اند. طی روزهای گذشته، مجموعه‌ای از شایعات و اخبار پراکنده درباره تحولات منطقه‌ای از جمله گزارش‌هایی در خصوص حملات محدود در عراق، پرواز جنگنده‌ها در آسمان تهران و مانورهای پدافندی منتشر شد. اگرچه بخش مهمی از این اخبار محتمل است اغراق یا شایعه باشد، اما در فضایی که سطح نااطمینانی سیاسی بالا است، کوچک‌ترین سیگنال منفی می‌تواند موجی از خروج سرمایه و هجوم به بازار ارز ایجاد کند. تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که بازار ارز در ایران، نسبت به ریسک‌های ژئوپلیتیکی حساسیت بسیار بالایی دارد.
حباب قیمت دلار بزرگ‌تر شد؟
فارغ از اینکه دلیل افزایش قیمت دلار در روزهای گذشته چیست، مسأله مهم این است که آیا سطح فعلی قیمت دلار (نزدیک به ۱۲۰ هزار تومان) با واقعیت‌های اقتصادی سازگار است یا صرفاً انعکاسی از حباب قیمتی ناشی از رفتارهای هیجانی و انتظارات تورمی است.
برای پاسخ به این پرسش، شاخص نرخ حقیقی ارز یکی از معتبرترین ابزارهای تحلیلی است. این شاخص نشان می‌دهد ارزش واقعی پول ملی نسبت به سبدی از ارزهای خارجی و با لحاظ تفاوت تورمی چگونه تغییر کرده است. معمولاً مقدار ۱۰۰ به عنوان مبنا در نظر گرفته می‌شود. افزایش شاخص بالاتر از ۱۰۰ یعنی ارزش اسمی دلار سریع‌تر از عوامل بنیادی رشد کرده و دلار در محدوده حباب قیمتی قرار دارد. کاهش شاخص به محدوده زیر ۱۰۰ به معنای سرکوب نرخ ارز، یعنی پایین نگه‌داشتن مصنوعی دلار نسبت به سطح تعادلی است.
برآوردهای «جهان صنعت نیوز» نشان می‌دهد که شاخص حقیقی دلار از ابتدای سال ۱۳۹۸ تاکنون همواره بالاتر از ۱۰۰ بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر، به دلیل تشدید تحریم‌ها، کاهش درآمدهای ارزی، محدودیت در دسترسی به ذخایر خارجی و نااطمینانی سیاسی، دلار تقریباً همیشه با حباب مثبت معامله شده است.
با این حال، نکته مهم‌تر این است که این شاخص طی ۵ سال گذشته عمدتاً بین ۱۲۰ تا ۱۷۰ نوسان داشته است (به‌جز یک مقطع کوتاه در ابتدای ۱۳۹۹ به دلیل شوک کرونا که شاخص ارز حقیقی به محدوده ۲۰۰ رسید). این الگو نشان می‌دهد هرگاه شاخص به ۱۲۰ نزدیک شده، بازار ارز تمایل به رشد قیمت پیدا کرده است. در نقطه مقابل هرگاه شاخص به ۱۷۰ تا ۱۸۰ رسیده، معمولاً شاهد ثبات یا کاهش نسبی قیمت دلار بوده‌ایم. آخرین نمونه این رفتار، اسفند ۱۴۰۳ است که شاخص نرخ ارز حقیقی به حدود ۱۸۰ رسیده بود و پس از آن، میانگین قیمت دلار از ۹۵ هزار تومان به ۸۳ هزار تومان در خرداد امسال کاهش یافت.
پیش‌بینی قیمت دلار تا پایان سال
با توجه به روند فعلی، شاخص حقیقی دلار اکنون به بالای محدوده ۱۷۰ رسیده است؛ سطحی که همانگونه که اشاره شد در گذشته معمولاً علامت اشباع قیمتی و احتمال بازگشت نرخ ارز بوده است. بنابراین اگر الگو پنج‌ساله اخیر قیمت دلار تکرار شوند و متغیر جدیدی وارد اقتصاد نشود، می‌توان انتظار داشت قیمت دلار یا به سمت ۱۱۰ هزار تومان بازگردد و یا دست‌کم در محدوده ۱۱۵ هزار تومان تثبیت شود.
اما این سناریوی برای پیش بینی قیمت دلار چند شرط مهم دارد. اولا نباید شاهد شوک جدید سیاسی باشیم. باید توجه داشت که اقتصاد ایران حتی نسبت به سال گذشته تاب‌آوری کمتری دارد؛ بنابراین احتمال بروز رفتارهای خارج از الگوی گذشته افزایش یافته است. ثانیا اگر دولت همانند هفته‌های گذشته اقداماتی انجام دهد که انتظارات تورمی را تشدید کند الگوی تاریخی شاخص ارز حقیقی احتمالا بی اعتبار خواهد بود و بازار وارد رفتارهای هیجانی جدید می‌شود. در صورت ادامه محدودیت‌های ارزی و کاهش عرضه، بازار می‌تواند حتی در شرایط اشباع قیمتی نیز به روند صعودی ادامه دهد.
در سناریوی بدبینانه، یعنی تداوم سیاست‌های تورم‌زا و افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیکی، احتمال تکرار تجربه سال ۱۳۹۹ وجود دارد؛ تجربه‌ای که در آن همه الگوهای تحلیلی فرو ریخت و بازار ارز از محدوده‌های پیش‌بینی‌شده عبور کرد. در چنین وضعیتی، رسیدن قیمت دلار به ۱۵۰ هزار تومان تا پایان سال کاملاً محتمل خواهد بود.
اقتصاد کلانپیشنهاد ویژهطلا و ارزلینک کوتاه :