بحران آب در دو کلان‌شهر؛ راهکار فناورانه در اصفهان، چالش حکمرانی در پایتخت

کشور ایران سال‌هاست که با چالش کم آبی و بی آبی مواجه بوده و نیاکان ما برای حفظ حیات تمدنی خود تلاش کرده اند با مدیریت آب های سطحی، از بروز بحران ها جلوگیری کرده و تاب آوری خود را در این مسیر حفظ کنند، اما در طی چند دهه اخیر با پیشرفت تکنولوژی و در دسترس قرار گرفتن تجهیزات قوی استحصال آب، منابع زیر زمینی آبی به روی سطح آمده و مصرف افسار گسیخته آن باعث تشدید بحران بی آبی در کشور شده است. تا جایی که دولت مجبور شد به منظور حفظ پایداری شبکه آب شرب، پایتخت را برای یک روز تعطیل کند و استاندار تهران نیز از احتمال تداوم این تعطیلی در هفته های بعد خبر دهد. فارغ از اینکه تعطیلی یک روزه در پایتخت می تواند چه میزان از کسری موجود را پوشش دهد، برای ریشه یابی این تنش آبی باید به سراغ ارقام رسمی رفت.  بر اساس آمارهای رسمی، سهم مصرف آب کشاورزی در کل کشور برابر با ۹۰ درصد، شرب ۸ و صنعت ۲ درصد بوده اما این اعداد برای هر استان متفاوت است.

پیشتازی مصرف خانگی در تهران

بر اساس صورت های مالی حسابرسی شده شرکت آب منطقه ای تهران منتهی به ۲۹ اسفند ۱۴۰۲، آب شرب بیشترین سهم مصرفی آب این استان را با عدد ۱۹۳ میلیون متر مکعب و معادل ۷۴ درصد به خود اختصاص می دهد. این عدد برای کشاورزی ۲۳ درصد و برای صنعت تنها ۱.۷ درصد است. بر این اساس ریشه ناترازی آبی در استان تهران را باید در شبکه آب شرب جست و جو کرد.

خشک شدن پایتخت به طور کاملا خلاصه یک دلیل مشخص دارد: بارگذاری بالاتر از ظرفیت اکولوژیک. اگرچه که کارشناسان آبی، همیشه دو عامل خشکسالی و ضعف حکمرانی را به عنوان عوامل اصلی این بحران یاد کرده اند اما بررسی تاریخی برنامه های جامع شهر تهران نشان می دهد این بحران در برنامه های مذکور پیش بینی شده و بی توجهی به آن و بارگذاری عظیم جمعیتی در این شهر منجر به تشدید مشکلات شده است. در «طرح جامع اول شهر تهران» مصوب سال ۱۳۴۸ ابتدا منابع آبی در دسترس پایتخت شناسایی و سپس بر اساس آن سقف جمعیتی ممکن شهر استخراج شد، بر این اساس سقف جمعیتی تهران برای سال ۱۳۶۸ عدد ۵.۵ میلیون نفر در نظر گرفته شد که به دلیل ساخت و سازهای گسترده، آزادسازی و تغییر کاربری اراضی شمال و غرب تهران و مهاجرت گسترده از شهر به روستا، جمعیت پایتخت در سال ۶۸ به ۶.۴ میلیون نفر می رسد. این انحراف سیاستی در طرح های جامع دوم و سوم پایتخت نیز رخ داد و در طرح جامع سوم عنوان شده که برای تضمین «رفاه عمومی، ارائه زیرساخت مناسب و ایجاد شهر امن برای زندگی»، این شهر در آن زمان حداکثر ۸.۷ میلیون نفر جمعیت ساکن داشته باشد و در عین حال جمعیت روز آن از ۹.۱ میلیون نفر تجاوز نکند اما اکنون جمعیت ساکن تهران از ۹.۴ میلیون نفر گذر کرده است. مساله کلیدی این جاست که در برنامه اول امکان سرمایه گذاری در طرح های آب رسانی به پایتخت وجود داشت اما در شرایط فعلی که جمعیت ساکن شهر به ۹ میلیون نفر رسیده و منابع آبی از ظرفیت موجود خود نیز بیشتر مورد استحصال قرار گرفته اند.

ترکیب متفاوت در اصفهان

اصفهان که همواره به عنوان شهری صنعتی معرفی شده و مشکلات آبی آن نیز به صنایع مرتبط می شود، ترکیب مصرف آب متفاوتی از پایتخت را تجربه میکند. بر اساس اعلام شرکت آب منطقه ای اصفهان، آب شرب سهم ۵۰ درصدی در مصرف آب استان اصفهان داشته و کشاورزی ۴۲ و صنعت ۸ درصد را به خود اختصاص داده اند و البته میزان مصرف کشاورزی اصفهان از نظر حجمی، تقریبا دو برابر تهران است.

استقلال صنایع اصفهانی از آب شیرین

عمده آب مصرفی صنعتی در اصفهان به چهار شرکت فولاد مبارکه، ذوب آهن، نیروگاه و پالایشگاه مجموعا برابر با ۶۱ میلیون متر مکعب اختصاص دارد که با بهره برداری فاز اول پروژه انتقال آب دریای عمان به اصفهان، ۶۰ میلیون متر مکعب از این میزان از محل آب انتقالی از دریا تامین و به همین میزان به منابع آب شیرین استان اصفهان خواهد شد. این طرح برای آبگیری، شیرین‌سازی و انتقال سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب از دریای عمان و به‌منظور جبران بخشی از بحران آب اصفهان توسط شرکت پروژه “تأمین آب صفه”، به سهامداری صنایع بزرگ استان اصفهان ازجمله گروه فولاد مبارکه در سال ۱۴۰۱ آغاز و برنامه زودهنگام آن شامل خرید و انتقال ۷۰ میلیون متر مکعب آب از واسکو(انتقال آب صنایع جنوب شرق کشور) تعریف شد.

این پروژه با سرمایه‌گذاری ۳۴ هزار میلیارد تومانی، تاکنون ۹۳.۵ درصد پیشرفت داشته و در قالب بهره‌برداری از خط انتقال طرح زودهنگام (سیرجان تا اصفهان) و تحویل آب به صنایع از ۱۵ مهرماه سال ۱۴۰۱ آغاز شد و قرار است در تابستان سال ۱۴۰۴ به پایان برسد.

فعالیت‌های اصلی این پروژه شامل تأمین کویل و تولید لوله‌های فولادی با قطرهای ۱۶۰۰ و ۲۰۰۰ میلی‌متری، آزادسازی و بازگشایی مسیر، حفاری کانال و لوله‌گذاری ۷۹۰ کیلومتری، احداث مخازن ذخیره (۴ مخزن ۳۰ هزار متر مکعبی و یک مخزن ۱۰ هزار متر مکعبی) و احداث ۳ ایستگاه پمپاژ، پست و خط برق مربوطه بوده است.

عدد ۶۰ میلیون مترمکعب فعلی که به اصفهان رسید اگرچه معادل ۶.۷ درصد کل مصارف استان اصفهان است اما می تواند ۱۳ درصد حاشیه امن برای مصارف شرب ایجاد کرده و این استان را از ورود به بحران بی آبی شهری نظیر تهران دورتر کند.

 

محیط زیست