پایان عصر نفت: طلوع قدرت‌های خورشیدی

جهان صنعت نیوز، تحولات اخیر در عرصه انرژی نشان می‌دهد که جهان در آستانه یکی از بزرگ‌ترین جابه‌جایی‌های قدرت در تاریخ اقتصادی و ژئوپلیتیک قرار گرفته است. رشد بی‌سابقه انرژی خورشیدی و بادی، تغییرات ساختاری بازارها و نقش‌آفرینی کشورهایی مانند چین، مسیر آینده انرژی جهان را از وابستگی به منابع محدود و پرهزینه به سمت دسترسی گسترده و کم‌هزینه هدایت کرده است. درک این روند تنها با مشاهده تغییرات در ظرفیت‌سازی ممکن است. طی یک ماه، چین به‌تنهایی ظرفیت خورشیدی و بادی جدیدی معادل کل برق تولیدی یک کشور اروپایی در یک سال ایجاد کرده است. این حجم از توسعه انرژی پاک نشانه‌ای از تغییر عمیق در منطق تولید انرژی در جهان است.

بخش مهمی از این تحول ناشی از آن است که انرژی خورشیدی و بادی دیگر منابع جایگزین محسوب نمی‌شوند. طی چهار تا پنج سال اخیر، تولید برق از این منابع ارزان‌تر از تولید برق از زغال‌سنگ، نفت و گاز شده و همین مزیت قیمتی، مسیر بازار جهانی انرژی را تغییر داده است. اکنون در بسیاری از کشورها، نصب پنل خورشیدی یا توسعه مزارع بادی نه تنها انتخابی محیط‌زیستی بلکه تصمیمی اقتصادی است. زمانی که ارزان‌ترین راه تولید انرژی قرار دادن یک صفحه شیشه‌ای در برابر خورشید باشد، طبیعی است که نظام انرژی جهانی دچار تحول بنیادین شود.

با وجود این پیشرفت‌ها، جهان همچنان با پیامدهای سنگین گرم‌شدن زمین مواجه است. افزایش دمای کره زمین به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، وقوع طوفان‌ها، بارش‌های بی‌سابقه و تغییر الگوهای اقلیمی را تشدید کرده است. آنچه تصویر آینده را امیدوارکننده‌تر می‌کند، امکان مهار بخشی از این روند از طریق گسترش سریع انرژی‌های پاک است؛ به‌ویژه آنکه رشد مداوم انرژی خورشیدی می‌تواند در سال‌های آینده مانع افزایش بیشتر میانگین دمای جهانی شود و میلیون‌ها نفر را از خطرات اقلیمی نجات دهد.

تحول ژئوپلیتیک: از انحصار انرژی تا فراگیری انرژی پاک

یکی از مهم‌ترین پیامدهای انقلاب خورشیدی، دگرگونی توازن قدرت در بازار انرژی است. طی یک قرن گذشته، قدرت سیاسی بسیاری از کشورها به توانایی آنان در استخراج، ذخیره یا کنترل منابع نفت و گاز وابسته بود. اما خورشید و باد چنین ساختاری را برهم می‌زنند. انرژی خورشیدی در همه جای جهان قابل استفاده است و برخلاف نفت و گاز قابل ذخیره‌سازی در مخازن محدود نیست. همین ویژگی، بازیگران سنتی بازار انرژی را با چالشی اساسی مواجه کرده است.

برای نخستین بار، کشورهایی که فاقد منابع فسیلی بودند، می‌توانند بدون وابستگی به واردات پرهزینه انرژی، توان تولید برق پایدار ایجاد کنند. این تحول، به‌ویژه برای کشورهای فقیر اهمیت دارد؛ زیرا نزدیک به ۸۰ درصد جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که وابسته به واردات نفت و گاز هستند و باید برای تأمین انرژی خود، منابع ارزی قابل‌توجهی هزینه کنند. اگر این کشورها بتوانند انرژی مورد نیازشان را از خورشید و باد تأمین کنند، ساختار وابستگی جهانی تغییر خواهد کرد.

نمونه‌های این تغییر رو به رشد است. در پاکستان، شهروندان با خرید پنل‌های ارزان‌قیمت چینی و نصب آن‌ها بدون نیاز به حمایت دولتی، در حال ایجاد بزرگ‌ترین تحول انرژی در تاریخ این کشور هستند. این روند نه تنها وابستگی به شبکه پرهزینه برق را کاهش می‌دهد، بلکه امنیت انرژی را نیز تقویت می‌کند.

در سطحی کلان‌تر، نمونه استرالیا نشان می‌دهد که چگونه انرژی پاک می‌تواند ساختار قیمت و مصرف برق را تغییر دهد. وجود مزارع بزرگ خورشیدی و نصب پنل بر روی حدود ۴۰ درصد خانه‌ها باعث شده از ابتدای سال، سه ساعت برق روزانه برای تمام شهروندان رایگان شود. این تحول نتیجه ترکیب ظرفیت بالا، فناوری ذخیره‌سازی و کاهش هزینه تولید برق است؛ روندی که الگوی آینده بسیاری از کشورها خواهد بود.

از سوی دیگر، چین با سرعتی بی‌سابقه در حال تصاحب جایگاه نخست جهان در انرژی پاک است. این کشور روزانه سه گیگاوات انرژی خورشیدی نصب کرده و در حال تولید خودروهای برقی، باتری‌ها و فناوری‌هایی است که بازار جهانی را متحول کرده‌اند. در واقع، چین اکنون در حال کسب درآمدی از صادرات فناوری‌های سبز است که از درآمد ایالات متحده از صادرات نفت و گاز بیشتر است. همین امر نشان می‌دهد که محور قدرت اقتصادی جهان از انرژی‌های فسیلی به فناوری‌های پاک در حال انتقال است.

در مقابل، محدودیت‌ها و سیاست‌های نادرست می‌تواند مانع ورود کشورها به این تحول تاریخی شود. زمانی که تولیدکنندگان انرژی‌های پاک با موانع سیاستی مواجه می‌شوند یا پروژه‌های خورشیدی و بادی نیمه‌کاره رها می‌شود، هزینه‌های انرژی افزایش یافته و رقابت‌پذیری اقتصادی کاهش می‌یابد. این در حالی است که در بسیاری از کشورها، باتری‌ها و فناوری ذخیره‌سازی در حال ارزان‌تر شدن هستند و نقش تعیین‌کننده‌ای در مقابله با نوسانات انرژی خورشیدی و بادی ایفا می‌کنند.

چالش‌های جدید و اثرات فناوری‌های نوین در آینده انرژی

با وجود فرصت‌های گسترده، گذار به انرژی‌های پاک با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، نیاز به استخراج و پردازش مواد معدنی حیاتی برای تولید باتری‌ها و پنل‌های خورشیدی است. اگرچه استخراج این مواد پیامدهای زیست‌محیطی دارد، اما میزان آن در مقایسه با استخراج مداوم زغال‌سنگ بسیار کمتر است. به‌عنوان نمونه، یک محموله پنل خورشیدی می‌تواند صد برابر بیشتر از یک محموله زغال‌سنگ انرژی تولید کند. از سوی دیگر، مواد به‌کاررفته در پنل‌ها و باتری‌ها قابل بازیافت بوده و در چرخه تولید مجدد قرار می‌گیرند.

تحول دیگر، رشد بی‌وقفه تقاضا برای انرژی ناشی از گسترش مراکز داده و فناوری هوش مصنوعی است. این روند می‌تواند فرصتی برای توسعه سریع‌تر انرژی‌های پاک باشد؛ زیرا تنها راه کم‌هزینه برای تأمین برق حجم عظیم پردازش‌های هوش مصنوعی، توسعه خورشید و باد است. در صورت انتخاب مسیر نادرست و اتکا به سوخت‌های فسیلی، هزینه برق افزایش یافته و فشار سنگینی بر شبکه‌های انرژی وارد خواهد شد.

در همین حال، فناوری ذخیره‌سازی و مفهوم نیروگاه‌های مجازی آینده انرژی را بیش از پیش تغییر می‌دهد. اتصال هزاران باتری خانگی در یک شبکه هوشمند امکان مدیریت نوسانات مصرف را فراهم کرده و وابستگی به نیروگاه‌های فسیلی را کاهش می‌دهد. این مدل در مناطقی مانند کالیفرنیا و تگزاس در حال فراگیر شدن است.

در کنار این فرصت‌ها، چین همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده و پردازشگر مواد معدنی مورد نیاز انرژی پاک است و همین امر، توان این کشور را در صنعت انرژی آینده تقویت کرده است. اما در دنیایی که خورشید و باد در اختیار همه کشورهاست، قدرت چین نه ناشی از مالکیت منابع طبیعی، بلکه از توانایی آن در تولید انبوه فناوری‌های ارزان و کارآمد نشئت می‌گیرد.

روند جهانی نشان می‌دهد که انرژی پاک نه تنها ساختار اقتصاد، بلکه روابط بین‌الملل را نیز متحول خواهد کرد. با کاهش وابستگی کشورها به نفت و گاز، نقش تولیدکنندگان سنتی انرژی کاهش یافته و جهان به سمت یک توازن جدید مبتنی بر دسترسی همگانی به انرژی در حال حرکت است. این تحول اگرچه نمی‌تواند گذشته گرم‌شدن زمین را جبران کند، اما می‌تواند آینده‌ای کم‌هزینه‌تر، پاک‌تر و عادلانه‌تر برای نسل‌های بعد فراهم آورد.

اخبار برگزیدهنفت و پتروشیمی