انتخابات تناسبی در شوراها؛ گامی به‌سوی توزیع عادلانه کرسی‌ها؟

فاطمه عباسی-جهان صنعت نیوز: طرح اجرای نظام انتخاباتی تناسبی در انتخابات شوراهای شهر، که این روزها به محور بحث‌های سیاسی و کارشناسی تبدیل شده، قرار است روند تخصیص کرسی‌ها را از مدل «برنده همه‌چیز را می‌برد» به سازوکار «توزیع سهم کرسی‌ها براساس وزن واقعی آرا» تغییر دهد. در نظام تناسبی، برخلاف شیوه رایج در ایران که فهرست‌ها یا جریان‌ها با کسب یک اکثریت محدود می‌توانند تقریباً همه کرسی‌های شورا را تصاحب کنند، میزان کرسی هر فهرست متناسب با درصد آرایی است که به دست آورده است؛ بنابراین اقلیت‌های سیاسی، گروه‌های کوچک‌تر و فهرست‌های خارج از بلوک‌های قدرتمند نیز امکان حضور در نهادهای منتخب شهری را پیدا می‌کنند.

این تغییر، موافقان و مخالفان جدی دارد: موافقان معتقدند این مدل می‌تواند به کاهش تک‌قطبی‌سازی، افزایش رقابت، جلوگیری از حذف جریان‌های سیاسی و بازتاب آرای واقعی جامعه منجر شود. مخالفان اما آن را طرحی «غیرکاربردی»، «مبهم» و «فاقد زیرساخت حزبی در ایران» می‌دانند. هم‌زمان، چهره‌هایی همچون محمدباقر قالیباف بر ضرورت استفاده از شیوه‌های «نوین و منعطف انتخاباتی» تأکید دارند، در حالی که برخی کارشناسان اصولگرا همچون کامران غضنفری آن را «مسئله‌ساز، انحرافی و حتی متأثر از مدل‌های ناموفق خارجی» می‌خوانند. در مقابل این انتقادها، چهره‌هایی مانند محمود میرلوحی این طرح را «قدم نخست» برای گذار از انتخابات تک‌قطبی تهران و بازگشت به مشارکت رقابتی می‌دانند.

قالیباف و وعده شوراهای چندصدایی؛ از شعار تا اجرا

محمدباقر قالیباف طی هفته‌های گذشته بارها از لزوم تغییر شیوه برگزاری انتخابات شوراها دفاع کرده و مدل تناسبی را «گامی به سمت کارآمدتر شدن نظام انتخاباتی» دانسته است. او معتقد است که در شیوه‌های قبلی، به‌دلیل یکپارچگی فهرست پیروز، تنوع دیدگاه‌ها در شورا بازتاب نمی‌یافت و بسیاری از گروه‌های اجتماعی سیاسی امکان نمایندگی نداشتند. قالیباف تأکید کرده است که تناسبی‌سازی می‌تواند از شکل‌گیری شوراهای کاملاً یک‌دست جلوگیری کند و «تصویری واقعی‌تر از جامعه» را در صحن شورا به‌وجود آورد. به باور او، این مدل می‌تواند انگیزه ائتلاف‌سازی میان جریان‌ها را افزایش دهد و مانع آن شود که یک جناح با حداقلی از مشارکت، تمامی کرسی‌ها را تصرف کند. سخنان او به‌ویژه پس از اعلام جزئیات فنی اجرای این نظام از سوی وزارت کشور اهمیت یافت؛ چراکه برخی نمایندگان سابق شوراها، نحوه تعیین حدنصاب، فرمول تخصیص کرسی‌ها و پیچیدگی‌های اجرایی آن را مورد نقد قرار داده بودند.

غضنفری: تناسبی راهی به «اختلافات دائمی» و «فروپاشی اجماع در شورا»

در نقطه مقابل، کامران غضنفری، عضو پیشین شورای شهر تهران که از منتقدان جدی اجرای این مدل است. او معتقد است که نظام تناسبی نه‌تنها به کارآمدی کمک نخواهد کرد، بلکه شورا را وارد دوره‌ای از تنش‌های مزمن، اختلافات درونی و کندی تصمیم‌گیری می‌کند. به گفته غضنفری، در مدل قبلی دست‌کم یک فهرست پیروز با انسجام وارد شورا می‌شد و توان تصمیم‌گیری جمعی داشت؛ اما در مدل جدید ممکن است ۵ تا ۷ فهرست مختلف وارد شورا شوند و هر کدام تنها چند کرسی در اختیار داشته باشند. او هشدار می‌دهد که چنین ترکیبی عملاً انتخاب شهردار را دشوار و زمان‌بر خواهد کرد، زیرا هیچ جریان سیاسی امکان کسب اکثریت مطلق ندارد و رسیدن به اجماع تقریباً ناممکن می‌شود. غضنفری همچنین معتقد است که پس از انتخاب شهردار نیز ترکیب چندقطبی شورا باعث می‌شود در موضوعات مهمی چون ترافیک، بودجه، تغییر کاربری یا نظارت بر شهرداری، آرا به‌شدت پراکنده شود و توافق‌سازی به فرآیندی فرساینده بدل گردد. او نتیجه می‌گیرد که «ضرر نهایی این مدل متوجه شهر و مردم» خواهد بود، زیرا شورا وارد منازعات دائمی خواهد شد و از کارآمدی فاصله می‌گیرد.

پایان یک‌بار برای همیشه بر الگوی «پیروزی مطلق» در تهران

محمود میرلوحی، عضو پیشین شورای شهر تهران، بر خلاف غضنفری تناسبی‌سازی را فرصتی برای پایان‌دادن به مدل تک‌قطبی انتخابات شوراها می‌داند. او می‌گوید مدل فعلی که شهروند باید ۲۱ نامزد را انتخاب کند عملاً ساختاری می‌سازد که در آن یک فهرست می‌تواند تمامی کرسی‌ها را به‌طور کامل در اختیار بگیرد و هیچ جریان رقیبی مجال حضور پیدا نکند. میرلوحی تأکید می‌کند که تجربه دوره‌های مختلف شورا از سال ۱۳۹۴ به این سو نشان می‌دهد همین یک‌دستی، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی را کاهش داده و باعث شده هر دوره شورا صرفاً بازتاب قدرت یک جناح باشد. او معتقد است که تناسبی با شکستن این حلقه، امکان حضور جریان‌های مختلف حتی با درصدهای پایین رأی را فراهم می‌کند و «ترکیب شورا را به واقعیت جامعه نزدیک‌تر می‌سازد.» به باور او، در هیچ تجربه جهانی، شوراها با مدل لیست‌های کامل و رأی حداکثری اداره نمی‌شوند و تناسبی این امکان را فراهم می‌کند که ساختار نمایندگی شهری ایران نیز از این الگوی غیرمعمول فاصله بگیرد.

تناسبی و احتمال تقویت مشارکت سیاسی؛ شرط آن، رقابت واقعی است

میرلوحی یکی از مهم‌ترین آثار بالقوه تناسبی را «احیای امید اجتماعی و بازگشت مردم به صندوق رأی» توصیف می‌کند. به گفته او، دلیل بخش بزرگی از کاهش مشارکت در انتخابات تهران این است که شهروندان احساس می‌کنند رأی‌شان تأثیری ندارد؛ زیرا در مدل قبلی، تنها فهرست مسلط امکان ورود داشت و تمامی کرسی‌ها را در اختیار می‌گرفت. اما در مدل تناسبی، حتی فهرست‌هایی با آرای کم نیز به تعداد کرسی متناسب با رأی خود دست می‌یابند و همین مسئله، احساس اثرگذاری رأی را افزایش می‌دهد. او البته هشدار می‌دهد که این اثر تنها زمانی فعال می‌شود که امکان حضور واقعی جریان‌ها فراهم باشد و مشارکت دست‌کم به مرز ۶۰ درصد برسد. میرلوحی تأکید دارد که انتخابات رقابتی نه انتخاباتی که برخی جریان‌ها از ابتدا حذف شوند، شرط بنیادین موفقیت تناسبی است؛ در غیر این صورت، مدل جدید هم نمی‌تواند مشارکت را افزایش دهد و صرفاً «نسخه‌ای ناقص از یک اصلاح ضروری» باقی می‌ماند.

نظام تناسبی گامی به‌سوی تحزب

با وجود حمایت جدی از تناسبی، میرلوحی تأکید می‌کند که نباید این تغییر را «اصلاح نهایی» پنداشت. او می‌گوید قانون انتخابات ایران همچنان فاصله زیادی با استانداردهای انتخابات آزاد، سالم و رقابتی دارد و تناسبی فقط یکی از حلقه‌های این زنجیره است. به باور او، تا زمانی که احزاب به رسمیت شناخته نشوند، نظارت‌ها شفاف نشود، منابع مالی انتخابات روشن و قابل پیگیری نباشد و قواعد مشارکت سیاسی پایدار نشود، هر تغییری، از جمله تناسبی فقط بخشی از مشکل را حل می‌کند. میرلوحی با اشاره به تجربه‌های جهانی یادآور می‌شود که تناسبی زمانی مؤثر است که در کنار آن نظام حزبی تقویت شود و رقابت پایدار باشد؛ در غیر این صورت، شورا همچنان از نبود برنامه‌محوری و پاسخگویی رنج خواهد برد. او با این حال تأکید می‌کند که «نباید این قدم را کوچک شمرد»، زیرا برای نخستین‌بار پس از سال‌ها می‌تواند ساختار تصمیم‌گیری شهری را از وضعیت «بازی تکلیفی» خارج کند و امکان شکل‌گیری شوراهای چندصدایی را فراهم آورد.

اجرای نظام انتخاباتی تناسبی در شوراهای تهران برای نخستین‌بار، نقطه عطفی در ساختار انتخابات شهری محسوب می‌شود. این مدل با هدف پایان دادن به تک‌قطبی شدن و توزیع کرسی‌ها براساس سهم واقعی آرای فهرست‌ها طراحی شده است. موافقان بر افزایش تنوع دیدگاه‌ها، انگیزه ائتلاف‌سازی و بازتاب دقیق‌تر آرای مردم تأکید دارند، در حالی که منتقدان هشدار می‌دهند که حضور چند فهرست مختلف ممکن است شورا را با چالش‌های تصمیم‌گیری و اختلافات درونی مواجه کند. با این حال، کارشناسان معتقدند این تغییر تنها یک قدم اولیه در مسیر اصلاح قانون انتخابات است و تحقق کامل اهداف آن نیازمند تقویت نظام حزبی، شفافیت و مشارکت گسترده شهروندان است.

 

 

 

 

اخبار برگزیدهسیاسی