قیمت دلار تا کجا خواهد رفت؟ ؛ این اعداد واقعیت تلخ اقتصاد ایران است

جهان صنعت نیوز – قیمت دلار در هفته‌های گذشته بار دیگر وارد مسیر صعودی شده و با ثبت سطوح قیمتی جدید، موجی از نگرانی‌ها را به همراه داشته‌است. شاید این روزها مهم‌ترین پرسش مردم این باشد که قیمت دلار تا کجا خواهد رفت؟ نرخ ارز که در اواخر پاییز در محدوده ۱۰۰ هزار تومان قرار داشت تا ۲۰ آذرماه با افزایشی حدود ۲۵ درصدی به بیش از ۱۲۵ هزار تومان رسید؛ جهشی که از نظر سرعت و دامنه یکی از تحرکات قابل‌توجه بازار ارز در سال جاری محسوب می‌شود.

با این حال، بررسی عملکرد بازار ارز در کل سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد این رشد ۲۵ درصدی، صرفاً به تحولات هفته‌های اخیر محدود نبوده است. قیمت دلار در ابتدای سال نیز در محدوده ۱۰۰ هزار تومان معامله می‌شد، اما در خردادماه تا سطح حدود ۸۰ هزار تومان عقب‌نشینی کرد. این کاهش مقطعی، دامنه نوسان دلار در سال ۱۴۰۴ را به حدود ۴۵ هزار تومان رسانده است؛ دامنه‌ای که معادل نوسانی نزدیک به ۵۵ درصد میان حداقل و حداکثر قیمت سالانه است.

از این منظر، اگرچه قیمت دلار در آذرماه نسبت به ابتدای سال تنها حدود ۲۵ درصد افزایش یافته اما گستره نوسان قیمتی آن تصویری متفاوت از وضعیت بازار ارز ارائه می‌دهد. فاصله قابل‌توجه میان کف و سقف قیمت در طول سال نشان می‌دهد بازار ارز بیش از آنکه صرفاً درگیر یک روند صعودی تدریجی باشد، تحت تأثیر بی‌ثباتی و شوک‌های مکرر قرار داشته است.

چنین رفتاری معمولاً به‌عنوان نشانه‌ای از افزایش نااطمینانی در متغیرهای بنیادین اقتصاد کلان تفسیر می‌شود. تجربه کشورهایی با نرخ تورم مزمن و ساختارهای ارزی شکننده نشان می‌دهد که در این شرایط، بازار ارز هم‌زمان می‌تواند دو ویژگی را بروز دهد. از یک‌سو، روند بلندمدت صعودی ناشی از کاهش ارزش پول ملی و فشارهای تورمی و از سوی دیگر، نوسانات شدید کوتاه‌مدت که بازتابی از تغییر انتظارات، شوک‌های سیاستی و محدودیت‌های عرضه ارز است.

بر همین اساس، رفتار بازار ارز در سال ۱۴۰۴ را می‌توان ترکیبی از روند افزایشی قیمت و بی‌ثباتی بالا دانست. افزایشی که در ظاهر رشد ۲۵ درصدی قیمت دلار را نشان می‌دهد اما در لایه عمیق‌تر، دامنه نوسان ۵۵ درصدی آن حاکی از یک سال پرالتهاب و غیرقابل‌پیش‌بینی در بازار ارز است.

حقیقت بازار ارز ایران؛ ۸ سال التهاب بدون وقفه در قیمت دلار

حقیقت آن است که تحولات بازار ارز در سال ۱۴۰۴، پدیده‌ای استثنایی یا خارج از قاعده محسوب نمی‌شود. آنچه در نگاه نخست نگران‌کننده به نظر می‌رسد، در واقع امتداد روندی فرسایشی و مزمن است که اقتصاد ایران طی هشت سال گذشته با آن مواجه بوده است؛ دوره‌ای که مشخصه اصلی آن، هم‌زمانی روند صعودی نرخ ارز با نوسانات شدید و مکرر بوده است. از این منظر، سال ۱۴۰۴ نه نقطه آغاز یک بحران تازه بلکه ادامه همان الگوی ناپایدار گذشته است.

بررسی عملکرد بازار ارز در ۹ ماه ابتدایی هر سال از ۱۳۹۷ به بعد نشان می‌دهد که بازار ارز ایران تقریباً به‌طور مستمر در وضعیت التهاب قرار داشته است. در سال ۱۳۹۷، قیمت دلار از محدوده ۵ هزار تومان در ابتدای سال به حدود ۱۰ هزار تومان در پایان پاییز رسید و رشدی نزدیک به ۱۰۰ درصد را ثبت کرد. با این حال، آنچه سال ۱۳۹۷ را به نقطه عطف بازار ارز تبدیل می‌کند، صرفاً افزایش قیمت نیست، بلکه شدت نوسانات قیمتی است؛ به‌گونه‌ای که دامنه نوسان دلار در ۹ ماه ابتدایی آن سال به بیش از ۳۰۰ درصد رسید. این ارقام نشان می‌دهد که بازار ارز در سال ۱۳۹۷، از منظر شدت جهش قیمت و بی‌ثباتی، بدترین عملکرد خود را در هشت سال اخیر ثبت کرده است.

در سال ۱۳۹۸، تصویر بازار ارز تغییر ظاهری پیدا کرد. قیمت دلار در ۹ ماه ابتدایی سال تقریباً ثابت ماند و در محدوده ۱۳ هزار تومان نوسان کرد. با این حال، ثبات سطح اسمی قیمت به معنای آرامش بازار نبود. دامنه نوسان قیمت دلار در این دوره به حدود ۳۸ درصد رسید که بیانگر نوسانات قابل‌توجه در دل یک سطح قیمتی ثابت است. به عبارت دیگر، بازار ارز در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۸ اگرچه فاقد روند صعودی پرشتاب بود، اما همچنان از بی‌ثباتی ساختاری رنج می‌برد.

سال ۱۳۹۹ بار دیگر بازار ارز وارد فاز جهش قیمتی شد. قیمت دلار در ۹ ماه ابتدایی این سال بیش از ۷۰ درصد افزایش یافت و از محدوده ۱۵ هزار تومان به بیش از ۲۵ هزار تومان رسید. هم‌زمان، دامنه نوسان قیمت دلار نیز از ۱۱۰ درصد فراتر رفت. ترکیب رشد شدید قیمت با نوسان بسیار بالا، نشان‌دهنده تشدید نااطمینانی در بازار ارز و شکنندگی انتظارات در آن مقطع است.

در سال ۱۴۰۰، شدت تحولات تا حدی کاهش یافت، اما الگوی کلی همچنان پابرجا بود. قیمت دلار در ۹ ماه نخست سال بیش از ۲۲ درصد افزایش یافت و دامنه نوسان آن نیز از ۵۰ درصد فراتر رفت. در سال ۱۴۰۱ نیز بازار ارز بار دیگر جهشی قابل‌توجه را تجربه کرد؛ به‌طوری که قیمت دلار از حدود ۲۶ هزار تومان در ابتدای سال به مرز ۴۰ هزار تومان در پایان پاییز رسید و افزایشی بیش از ۵۰ درصد را ثبت کرد. دامنه نوسان بیش از ۵۰ درصدی در این سال نیز تأیید می‌کند که بازار ارز در ۹ ماه ابتدایی ۱۴۰۱ همچنان در وضعیت التهاب قرار داشته است.

سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سایر سال‌ها، آرام‌ترین مقطع بازار ارز در این بازه هشت‌ساله به شمار می‌آید. در این سال، قیمت دلار در ۹ ماه ابتدایی کاهش جزئی را تجربه کرد و از حدود ۵۱ هزار تومان به نزدیک ۵۰ هزار تومان رسید. دامنه نوسان قیمت دلار در این دوره حدود ۱۸ درصد بود. با این حال، حتی این سطح از نوسان نیز در ادبیات بازارهای ارزی، عددی قابل‌توجه محسوب می‌شود. به بیان دیگر، آنچه به‌عنوان آرام‌ترین سال بازار ارز شناخته می‌شود، همچنان با نوسانی نزدیک به ۲۰ درصد همراه بوده است؛ موضوعی که به‌خوبی عمق بی‌ثباتی مزمن بازار ارز ایران را نشان می‌دهد.

در سال ۱۴۰۳ نیز بازار ارز در ۹ ماه ابتدایی سال با افزایشی بیش از ۲۳ درصدی همراه شد و قیمت دلار از محدوده ۶۲ هزار تومان به بیش از ۷۶ هزار تومان در پایان پاییز رسید. دامنه نوسان قیمت دلار در این دوره حدود ۳۶ درصد برآورد می‌شود که بار دیگر تداوم نوسانات نسبتاً بالا را تأیید می‌کند.

بازار ارز و یک واقعیت آزاردهنده؛ قیمت دلار کاهش نخواهد یافت!

مرور عملکرد بازار ارز در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که نوسان بالا به یک ویژگی ساختاری بازار ارز ایران تبدیل شده است. حتی در سال‌هایی که رشد قیمت محدود یا منفی بوده، دامنه نوسان همچنان در سطوح قابل‌توجهی قرار داشته است. این الگو معمولاً به‌عنوان نشانه‌ای از بی‌ثباتی پایدار، ضعف لنگرهای اسمی و شکنندگی انتظارات اقتصادی تفسیر می‌شود.

بنابراین آنچه این روزها در بازار ارز مشاهده می‌شود، پدیده‌ای غیرعادی یا غافلگیرکننده نیست، بلکه ادامه همان شرایطی است که اقتصاد ایران طی هشت سال گذشته به‌طور مستمر تجربه کرده است؛ بازاری ملتهب و بی‌ثبات که در آن، روند کلی نرخ ارز صعودی بوده و تقریباً هر سال افزایش‌های قابل‌توجهی در قیمت دلار ثبت شده است. نتیجه این روند فرسایشی آن است که قیمت دلار از محدوده حدود ۵ هزار تومان در ابتدای سال ۱۳۹۷، با جهشی نزدیک به ۲۵ برابر، اکنون به سطوحی بیش از ۱۲۵ هزار تومان رسیده است.

این واقعیت، تصویری روشن از وضعیت اقتصاد ایران در سال‌های اخیر ارائه می‌دهد. تا زمانی که اقتصاد کشور در معرض تحریم‌های گسترده و نااطمینانی‌های مزمن قرار دارد، ظرفیت صادرات نفتی و غیرنفتی با محدودیت‌های جدی مواجه است و ساختار اقتصاد درگیر رکود تورمی عمیق است، انتظار ثبات پایدار در بازار ارز چندان واقع‌بینانه نخواهد بود. در چنین شرایطی، نرخ ارز به‌عنوان آیینه‌ای از عدم تعادل‌های کلان اقتصاد عمل می‌کند.

بر اساس ادبیات اقتصاد کلان، ثبات بازار ارز نیازمند مجموعه‌ای از پیش‌شرط‌ها از جمله دسترسی پایدار به منابع ارزی، چشم‌انداز روشن در روابط خارجی، کاهش نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی و مهار پایدار تورم است. در غیاب این عوامل، توقف روند صعودی قیمت دلار یا تثبیت بلندمدت بازار ارز بیش از آنکه یک هدف سیاستی قابل تحقق باشد به یک آرزوی دست‌نیافتنی شباهت دارد.

از همین رو، انتظار اینکه دولت در چنین بستری بتواند بازار ارز را به‌طور پایدار کنترل کند، انتظاری غیرواقعی است. تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که ابزارهای سیاستی دولت، در شرایط محدودیت شدید ارزی و فشارهای ساختاری، توان لازم برای مهار نوسانات و توقف روند افزایشی نرخ ارز را ندارند. در واقع، دولت در این وضعیت بیش از آنکه کنترل‌کننده بازار ارز باشد، ناگزیر به مدیریت پیامدهای بی‌ثباتی آن است؛ بی‌ثباتی‌ای که ریشه‌های آن فراتر از سیاست‌های کوتاه‌مدت و مداخلات مقطعی قرار دارد.

اقتصاد کلانپیشنهاد ویژه