بارورسازی ابرها و واقعیت تلخ اتلاف منابع

سارا پوردلجو – جهان‌صنعت نیوز: در روزگاری که بحران آب به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی کشور بدل شده، هر راه‌حلی که نوید «باران‌سازی» بدهد، به‌سرعت در کانون توجه افکار عمومی و تصمیم‌گیران قرار می‌گیرد. بارورسازی ابرها نیز سال‌هاست با چنین تصویری معرفی می‌شود؛ راهکاری که در ظاهر، علم و فناوری را به خدمت طبیعت می‌گیرد تا کمبود بارش را جبران کند. اما پرسش اساسی اینجاست: آیا این روش واقعاً بر پایه شواهد علمی معتبر است یا بیش از آنکه پاسخی واقعی به خشکسالی باشد، به ابزاری پرهزینه و کم‌اثر در سیاست‌گذاری تبدیل شده است؟ بسیاری از متخصصان، این مسیر را نه راه‌حل، بلکه اتلاف منابع و سرمایه می‌دانند. بر همین اساس، گفت‌وگویی با احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، داشتیم.

بارورسازی ابرها؛ اتلاف منابع و سرمایه

احتمال اتلاف منابع در موضوع بارورسازی ابرها بسیار بالاست. این ارزیابی را از منظر کارشناسی و بر اساس مطالعات گسترده‌ای که در این حوزه انجام داده‌ام بیان می‌کنم. گزارش‌های متعددی در کشورهای مختلف وجود دارد که پس از بررسی‌های علمی دقیق، نشان داده‌اند بارورسازی ابرها در عمل نتیجه مطلوبی نداشته است. هرچند در دهه‌های گذشته برخی گزارش‌های اولیه تلاش داشتند میزان موفقیت این روش را بالا نشان دهند، اما بررسی‌های علمی دانشگاهی و تحلیل‌های انجام‌شده توسط محققان و اساتید حوزه هواشناسی و اقلیم‌شناسی نشان داده که این ادعاها چندان قابل اتکا نیست.

بارورسازی ابرها در سطح جهانی نیز، رد شده است

در سطح جهانی، بارورسازی ابرها به‌عنوان راه‌حل مقابله با خشکسالی شناخته نمی‌شود. با این وجود، برخی مسئولان سیاسی در کشور بر این موضوع تأکید و مانور رسانه‌ای دارند، در حالی که چنین تأکیداتی انحراف از مسیر علمی و سیاست‌گذاری درست در حوزه مدیریت منابع آب است. نمونه‌ای روشن از این موضوع، مطالعه‌ای است که اخیراً در جنوب غربی آمریکا انجام شده؛ منطقه‌ای که خود از پیشگامان و سرمایه‌گذاران اصلی بارورسازی ابرها به شمار می‌رود. گزارش منتشر شده توسط «جامعه هواشناسی آمریکا» در ژورنال معتبر (Advances in Atmospheric Sciences)  نشان می‌دهد که داده‌های مربوط به بارورسازی در دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۵، که در ایالت وایومینگ انجام شده بود، حاوی خطاهای تحلیلی جدی بوده است. در بازبینی جدید مشخص شد نتایج آن دوره که ادعا می‌شد بارش را افزایش داده قابل استناد نبوده و برداشت‌های اولیه اشتباه بوده است. برآورد جدید نیز نشان داد حدود ۵۶ میلیون دلار (به قیمت امروز) که صرف آن پروژه شده، عملاً اتلاف منابع بوده است.

کوهستان‌های برفی استرالیا؛ استثنایی که قاعده نشد

در کشورهای اطراف ایران نیز این فعالیت‌ها ادامه دارد؛ به‌طور محدود در عربستان و در امارات، خصوصاً در فصل گرم سال. اما این کشورها نیز تاکنون مستندات علمی قابل قبول و مورد تایید جامعه بین‌المللی هواشناسی ارائه نکرده‌اند که نشان دهد بارورسازی ابرها واقعاً باعث افزایش بارش شده است. البته پروژه‌هایی در دنیا وجود دارد که نتایج مثبت اعلام کرده‌اند؛ مانند پروژه‌ای در کوهستان‌های برفی استرالیا (Snowy Mountains) که ارزیابی آن مدعی بود بارش برف در یک منطقه محدود حدود ۲۰ درصد افزایش یافته است. با این حال، این نوع نتایج چند محدودیت اساسی دارند:

۱. اثرات فقط در یک منطقه جغرافیایی بسیار کوچک ثبت شده‌اند، نه در یک پهنه وسیع.

۲. اثرات فقط در یک بازه زمانی کوتاه گزارش شده‌اند.

۳. این پروژه‌ها اغلب ماهیت تحقیقاتی دارند و قابل تعمیم به مقیاس ملی یا منطقه‌ای نیستند.

به همین دلیل، سازمان جهانی هواشناسی نیز بارورسازی ابرها را یک فعالیت تحقیقاتی تلقی می‌کند، نه یک روش اثبات‌شده برای افزایش بارش. علم هواشناسی تاکنون تایید نکرده است که بارورسازی می‌تواند به‌طور قطعی باعث افزایش معنی‌دار بارش شود. حتی برخی محققان معتقدند در شرایط خاص ممکن است اثرات منفی نیز داشته باشد.

از کمک تا تخریب؛ مرز باریک مداخله انسانی در ابرها

یکی از دلایل این نگرانی آن است که میزان رطوبت در جو مناطق خشک از جمله ایران و خاورمیانه به‌طور طبیعی محدود است. در بسیاری از این مناطق، ذرات معلق و غبار ناشی از باد به‌قدر کافی در جو وجود دارد و همان‌ها نقش «هسته‌های طبیعی بارش» را ایفا می‌کنند. در چنین شرایطی، افزودن ذرات شیمیایی جدید ممکن است نه تنها مفید نباشد، بلکه ساختار ابر را نیز مختل کند. به بیان دیگر، ابرهای منطقه حتی بیش از حد نیاز، ذرات لازم برای تشکیل باران را دارند و تزریق مواد اضافی می‌تواند عکس نتیجه مطلوب عمل کند. در جمع‌بندی می‌توان گفت: بارورسازی ابرها راه‌حل مقابله با خشکسالی نیست؛ چرا که اثربخشی آن در افزایش بارش ثابت نشده و همچنان محل تردید جدی است. اغلب مطالعات بلندمدت علمی نشان داده‌اند که نتیجه مثبت قابل اتکایی حاصل نشده؛  بنابراین بسیاری از کارشناسان آن را اتلاف منابع می‌دانند.

اخبار برگزیدهمحیط زیست