کاهش اقلیم ایران به ۹ طبقه: چه بر سر امنیت غذایی کشور می‌آید؟

جهان صنعت نیوز، تغییر اقلیم پدیده‌ای جهانی است که در ایران نیز اثرات ملموسی بر جای گذاشته است؛ ایران با وجود تنوع اقلیمی به دلیل قرارگیری در منطقه خشک و نیمه خشک جهان در معرض خطرات ناشی از این تغییرات است. بحران تغییر اقلیم امروز نه تنها بخش کشاورزی و منابع طبیعی بلکه امنیت غذایی کشور را نیز نشانه گرفته و تداوم عدم مدیریت تغییر اقلیم و منابع آبی می تواند کاهش تولیدات کشاورزی را در آینده نه چندان دور منجر شود که این موضوع نگرانی هایی را برای کارشناسان ایجاد کرده است.

تغییر اقلیم پدیده ای است که در کل جهان رخ داده و با توجه به افزایش سرعت بیابانی شدن اراضی کشور نگرانی هایی در خصوص پایان منابع آبی زیرزمینی و کاهش تولیدات کشاورزی در آینده نه چندان دور ایجاد شده که این نگرانی ها و راهکارهای مربوطه به تغییرات اقلیم یکی از بزرگترین چالش هایی است که جهان امروز و ایران با آن روبرو است.

ایران با وجود تنوع اقلیمی به دلیل حضور در منطقه خشک و نیمه خشک جهان از این قاعده مستثنی نیست و اثرات این تغییرات به خصوص بربخش کشاورزی که یکی از ارکان اساسی اقتصاد کشور به شمار می آید، قابل توجه است.

بنابراین کاهش منابع آبی، بیابانی شدن زمین‌ها و تغییرات در الگوهای بارش، تولیدات کشاورزی را در آینده‌ای نزدیک به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. با توجه به پیش بینی ها کاهش ۵۰ درصدی منابع آبی در برخی مناطق کشور تا سال ۱۴۱۰ مطرح است که همین امر نگرانی هایی را برای کارشناسان و دولتمردان ایجاد کرده است.

به همین بهانه ایرنا در میزگرد تخصصی با حضور «علیرضا محبعلی» کارشناس تغییر اقلیم ، طرح و برنامه معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و «علیرضا نیکویی» مدیرکل امور اقتصادی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مسئول تدوین الگوی کشت کشور به واکاوی دلایل تغییر اقلیم و تاثیر آن برشرایط آب و هوایی و بخش کشاورزی و اجرای صحیح الگوی کشت و راهکارهای مقابله با این معضل پرداخت که جزئیات آن به شرح زیر است.

حرکت کشاورزی ایران سنتی به سمت نوین

ایرنا: تغییر اقلیم سالهاست که به یک موضوع غیرقابل انکار تبدیل شده و ابعاد زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده؛ به طور مشخص اکنون کشاورزی ایران که همچنان از الگوی کشت سنتی پیروری می کند، با چه مشکلاتی روبروست؟ و باید چه تدبیری اندیشیده شود؟

محبعلی: استفاده از کلمه بحران برای تغییر اقلیم اشتباه است. بحران چیزی است که یکباره اتفاق می افتد و شما از قبل درباره آن اطلاع ندارید و در یک برنامه کوتاه مدت یا متوسط مدت می توانید آن مسئله را همچون پدیده زلزله حل کنید. اما تغییر اقلیم اینگونه نیست بلکه یک چالش است در واقع دوران تاثیرش بلندمدت است و نمی توان در کوتاه مدت آن را حل کرد بلکه به یک سری برنامه‌های خاص و مستمر نیازمند هستیم تا بتوان شرایط را تغییر داد.

کشاورزی ایران تا حدودی سنتی است؛ معاونت آب و خاک جهادکشاورزی به عنوان مجری طرح‌های توسعه شبکه‌های آبیاری تحت فشار و سامانه‌های نوین آبیاری در تلاش است کشاورزی را از شکل سنتی خارج کند اما برای این کار نیاز دارد که اعتبارات مورد نیازش تامین شود که در این صورت به راحتی در بازه زمانی ۵ تا ۱۰ ساله می توان مشکل را حل کرد.

تغییرات اقلیم در شرایط آب و هوایی خاص بر کاهش تولیدات کشاورزی تاثیر دارد البته ما تغییر اقلیم را نباید به صورت کاملا منفی نگاه کنیم زیرا در تغییر اقلیم در درون خود فرصت هایی هم دارد؛ برای نمونه در اراضی شمال کشور زمانی از اواخر اردیبهشت ماه تا ۱۵ خرداد فصل کاشت شالی بود اما اکنون به این بازه زمانی به اوایل این به سمت اول فروردین آمده و این اجازه را به کشاورز می دهد تا به سمت کشت دوم برود. پس بسته به نوع منطقه ای که در آن هستیم باید در مورد تغییر اقلیم صحبت کنیم که آیا مثبت است یا منفی یعنی احتمال کاهش تولیدات محصولات کشاورزی بسته به منطقه و اقلیم دارد است که با کدوم کشاورز کدوم محصول و کدام منطقه سرکار داریم.

تاثیرات تغییر اقلیم

ایرنا: تغییر اقلیم دقیقا با چه مکانیزم هایی (غیر از گرمایش کلی هوا) بخش کشاورزی را تحت تاثیر قرار می دهد و پیش بینی کاهش ۲۰ درصدی تولید تا سال ۱۴۱۰ چه میزان واقع بینانه است و کدام مناطق کشور در معرض بیشترین خطر هستند؟

محبعلی: تغییر اقلیم به عنوان یک پدیده محصول عللی چون گرمایش، بارش و نوع بارش است؛ درباره گرمایش باید گفت دمای هوای جهانی از سال ۱۸۸۰ به بعد تا به امروز یک تا ۱.۵ درجه بالا رفته است و منابعی چون ناسا این عدد را بالاتر اعلام می کنند؛ آنچه که مشخص است، اینکه دمای هوا افزایش پیدا کرده است. بارش و نوع بارش نیز تحت تاثیر همین گرمایش تغییر کرده است؛ حدود ۲۰ سال قبل تهران یکی از مراکز بارندگی اعم از برف و باران بود.

امروز می بینیم میانگین بارش در کشور زیاد تغییر نکرده و از ۲۵۰ میلیمتر به حدود ۲۳۰ میلیمتر کاهش یافته اما آن چیزی که اتفاق افتاده، این است که زمان این بارش ها به جای اینکه در واقع طولانی مدت فصلی باشد به یک لحظه تبدیل شده و شدت بارش بالا رفته به طوری که گاهی به سیلاب های مخرب تبدیل شده است و نمی توان آن را ذخیره کرد؛ در چنین شرایطی است که تغییر اقلیم می تواند روی کاهش تولید محصول کشاورزی تاثیرگذار باشد.

از طرفی نباید بگوییم که اقلیم کشورمان خشک است؛ چیزی به اسم اقلیم خشک در کشور نداریم بلکه کشوری داریم که ۲۴ خرده اقلیم کشاورزی دارد هر کدام از اینها در جایگاه خود باید بررسی شود و بر اساس آن برنامه‌ های خاص آن را ارایه دهیم.

عامل هدررفت آب چیست؟

ایرنا: یکی از موضوعات مهم در تغییر اقلیم، مشکل تامین آب مورد نیاز کشور است. اکنون گفته می شود هدررفت آب در بخش کشاورزی یکی از مشکلات اصلی این بخش است. نظر شما در این خصوص چیست. این کم آبی چقدر ناشی از تغییر اقلیم است و چقدر ناشی از الگوی نامناسب کشت می تواند باشد؟

محبعلی : هدر رفت آب در بخش کشاورزی با استفاده از سامانه های نوین آبیاری، تحت فشار و حتی آبیاری قطره ای قابل جبران است و اگرچه امروز کشاورزان هم به آب حساس شده اند اما در جاهایی با هدر رفت آب هم روبرو هستیم. جاهایی که سدسازی انجام شد، این سد در واقع به یک تشتک تبخیر آب تبدیل شده که به دلیل گرمایش زمین، موجودی آب آن در حال کاهش است در حالی که در بیشتر کشورها با نصب پنل های خورشیدی و یا پوشش سدها با توپ های سیاه رنگ یا کانال انتقالی اجازه نمی دهند از کف آن و یا سطح سدها، آبی هدر برود.

مشکل نبود فناوری و راههای حفظ منابع آبی نیست، بلکه مشکل کشور ما عدم اعتبارات مالی کافی است؛ اگر منابع به میزان کافی باشدف دیگر مشکل هدر رفت آب نداریم و می توانیم راندمان حدود ۳۵ درصدی را به ۹۰ درصد افزایش دهیم. تغییر اقلیم متهم اصلی این قضیه نیست بلکه یکی از متهمان است که می توان با آنها مقابله کرد و به نقطه ای رسید که با ارتقای بهره وری آب تا سه برابر افزایش داد.

کاهش اقلیم ایران به ۹ طبقه

ایرنا: با توجه به تغییر اقلیم، تغییر الگوی کشت در کشور بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است؛ این تغییر اقلیم بیشتر بر تولید چه محصولاتی بیشتر اثرگذار است؟

نیکویی: ایران با پدیده تغییر اقلیم مواجه است زیرا افزایش دمای سالیانه در ایران حتی از میانگین جهانی و هم نیم کره شمالی بالاتر است. این تغییر اقلیم سبب شده تا بسیاری از طبقات اقلیمی را از دست بدهیم؛ برای مثال در گذشته ۱۱ طبقه اقلیم داشتیم که اکنون به ۹ طبقه کاهش یافته است؛ به طور مشخص اقلیم های زیرگروه برفی را از دست داده ایم که بخش عمده آن در مناطق شمال غرب کشور اتفاق افتاده است؛ یا اقلیم های «بیابانی گرم» اکنون به سمت «بیابانی سرد» پیش می رود که همه این اتفاقات می تواند خیلی شدید بر بخش کشاورزی اثرداشته باشد.

یکی از مباحث مهم در تغییر اقلیم اثر آن بر تناسب بارش ها با پوشش گیاهی است؛ اکنون توزیع زمانی و مکانی نظام بارشی کشور تغییر کرده است یعنی میزان بارش از یک زمانی به یک زمان دیگر منتقل شده است. نکته بعدی افزایش دماست که بر رشد گیاه بخصوص محصولات کشاورزی مهم است.

افزایش دما و تاثیر بر درختان

افزایش دمای حداقل مشکل دیگری است که بر درختان اثرگذار است و سبب کاهش باردهی درختان شده است؛ یا کاهش رطوبت نسبی به دلیل تغییرات اقلیمی که یکی از عوامل مهم در رشد گیاه است نیز تغییر کرده است؛ برای مثال ساعات آفتابی افزایش و ابرناکی هوا کاهش پیدا کرده که روی رشد گیاهان اثرگذار است. این تغییرات به این معناست که در بیشتر مناطق کشور که یک گیاهی قابل کشت بود و با آب و هوای آن منطقه تناسب داشت، اکنون این تناسب را ندارد یا تغییر کرده است به طوری که شاید دیگر امکان تولید آن نباشد.

در چنین شرایطی تولید همه محصولات کشاورزی اعم از استراتژیک و غیراستراتژیک تحت تاثیر تغییرات اقلیمی است؛ به طور مشخص در محصولات استراتژیک چون بخش عمده تولید در دیمزارها انجام می شود، تغییر الگوی بارش ها بر میزان عملکرد محصول تاثیر می گذارد به طوری که اگر بارش با توزیع زمانی و مکانی مناسب همراه نباشد، عملکرد تولید محصولاتی چون گندم، جو و کلزا به شدت پایین می آید.

تغییر در الگوی بارش ها نه تنها دیمزارها را متاثر می کند بلکه بر کشت آبی هم اثرگذار است و به همین دلیل رئیس جمهور پزشکیان بر اجرای برنامه هفتم و اسناد بالادستی در حوزه کشاورزی تاکید کردند که بر اساس سند امنیت غذایی پایدار و دانش بنیان باید میزان آبی که در بخش کشاورزی مصرف می شود باید به ۵۱ میلیارد مترمکعب در پایان سال ۱۴۱۱ کاهش یابد.یعنی نه تنها باید تولید را حفظ کرد بلکه با توجه به افزایش جمعیت آن را افزایش داد.

براساس آخرین آمار، سالانه حدود ۱۳۰ میلیون تن محصول در بخش کشاورزی تولید می شود که قرار است در افق ۱۴۱۱ به حدود ۱۵۴ تا ۱۶۰ میلیون تن برسد؛ البته همین امسال وزارت نیرو با توجه به شرایطی که اکنون کشور با آن روبرو است سهم آب بخش کشاورزی را ۵۱ میلیارد مترمکعب اعلام کرده است و باید الگوی کشت را با آن تنظیم کنیم.

تغییر اقلیم و تغییر الگوی کشت

ایرنا: آخرین برنامه تغییر الگوی کشت که تهیه شده برای چه تاریخی است و چه ممنوعیت ها و محدودیت هایی را شامل می شود؟

نیکویی: اکنون در سال چهارم اجرای الگوی کشت در بخش زراعت هستیم؛ از سال ۱۴۰۱ بر اساس قانون بودجه وزارت جهاد کشاورزی مکلف به تدوین الگوی کشت شد و از آن زمان هر سال این کار انجام می شود تا بهره وری آب افزایش یابد و تولید حفظ شود. البته هنوز محصولات باغی و دیگر محصولات بخش کشاورزی مشمول آن نشده اند.

اکنون ویرایش اول الگوی کشت زراعت ابلاغ و در جلسه شورای عالی آب مصوب شد تا آب قابل بهره‌برداری در بخش کشاورزی ابلاغ شود و اکنون وزارت نیرو عدد تخصیص آب به بخش کشاورزی را هم اعلام کرده است؛ موضوعی که وجود دارد، بحث میزان تولید است که تلاتش می کنیم به دلیل کاهش منابع آب، افت تولید اتفاق نیفتد هرچند پیش بینی می شود در تولید محصولات استراتژیک با کاهش حدود ۲۰ درصدی روبرو شویم.

در تولید برنج اکنون سیاست کاهش کشت بجز در استان های شمالی را اجرا می کنیم جز استان های شمالی بقیه استان‌ها سیاست این است که به ویژه استان هایی که وابسته به منابع آب زیرزمین هستند به طور کلی ممنوع شود در بقیه استان‌ها پیگیری می شود و خواه ناخواه با یه کاهش تولید هم در کشت بهاره و تابستان روبرو خواهیم شد.

ایرنا: آیا در این برنامه تغییر الگوی کشت محدودیتی برای استان گلستان در نظر گرفته شده است؟

نیکویی: بله به جز استان گیلان و مازندران در بقیه استان‌ها محدودیت کشت وجود دارد؛ پدیده تغییر اقلیم در استان های شمالی نیز تاثیرگذار بوده به طوری که در شرق مازندران و استان گلستان تغییر رژیم بارش و افزایش دما محسوس است و سبب شده در شرق مازندران استحصال آب از منابع آب زیرزمینی برای تولید محصول زیاد شود؛ تداوم این روند سبب اُفت منابع آب زیرزمینی می شود و پس آن پیشروی آب شور دریا را به سمت سفره‌های آب زیرزمین خواهیم داشت که پدیده بسیار خطرناکی است؛ همین شرایط در استان گلستان رخ داده است.

خشکسالی در استان های شمالی

برخلاف تصور عموم مبنی بر اینکه سه استان شمالی پرباران هستند، نقشه‌ وزارت نیرو از دشت‌ های بحرانی نشان می دهد که منابع آب زیرزمینی استان‌های شمالی کشور در حال تبدیل از حالت آزاد ممنوعه به ممنوع بحرانی است؛ ما باید خودمان را با این پدیده سازگار کنیم و تاب آور شویم و تولیدات خود را با این شرایط تنظیم کنیم.

ایرنا: با توجه به اینکه بهره‌برداران بخش کشاورزی بالای ۵۰ سال دارند و به روش های گذشته عادت دارند، آیا مشوق‌هایی برای رعایت الگوهای جدید کشت در نظر گرفته شده است؟

نیکویی: بر اساس بند الف و ب ماده ۳۳ قانون برنامه هفتم پیشرفت وزارت جهادکشاورزی سه ماه قبل از آغاز سال زراعی باید الگوی کشت ابلاغ شود؛ ضمن اینکه هرگونه حمایت قیمتی و غیرقیمتی از بهره‌برداران باید در چارچوب الگوی کشت باشد. امسال در وزارت جهادکشاورزی سامانه‌ های مرتبط با رصد رعایت الگوی کشت از سوی کشاورزان عملیاتی شده و رصد و پایش لازم صورت می گیرد تا افراد سی که در این سامانه ها چک می‌ شود کود، سوخت و مابقی حمایت ها را دریافت می کند.

نکته‌ای که قانونگذار سخت گیرانه به دولت تذکر داده است، اینکه اگر شما حمایتی از بهره برداری انجام بدید که در خارج از این چارچوب باشد، به منزله تصرف غیرقانونی در اموال عمومی محسوب می شود. بر این اساس اگر بهره برداران بخش کشاورزی می خواهند از حمایت های دولتی برای کشت برخوردار شوند، باید در چارچوبی که دولت می گوید، اقدام به زراعت کنند.

حمایت تشویقی کشاورزان

ایرنا: با توجه به اینکه ممکن است به دلیل تغییر اقلیم با کاهش تولید محصولات کشاورزی روبرو باشیم، آیا برای خطر ورشکستگی و رها کردن اراضی کشاورزی چاره اندیشی شده است؟

نیکویی: با توجه به تنوع اقلیمی در کشور، این گذاره برای کل کشور چندان صحیح نیست؛ اکنون برای مناطق مرکزی که با مشکل محدودیت منابع آب روبرو هستند، باید سطح زیرکشت را کاهش دهیم اما در مناطق غربی و شمال غرب کشور شرایط به گونه ای است که می توان تولید را بهبود بخشید. از این رو باید در مناطق مرکزی کشور بیشتر به سمت تولیداتی ارزش آفرین مثل گیاهان دارویی باشیم تا از هر واحد آب ارزش بیشتری حاصل شود.

به دلیل تغییر اقلیم، معیشت کشاورزان در برخی مناطق کشور می‌تواند تحت تاثیر قرار بگیرد و در این مناطق باید به فکر راههای جایگزین باشیم اما در عین حال باید الگوی کشت را به گونه ای تنظیم کنیم که با آن حداقل آبی که در دسترس دارند بتوانند حداقل معیشت قابل قبولی را داشته باشند.

البته نباید از روش‌های نوین آبیاری غافل شویم؛ باید این باور در کشور شکل بگیرد که اگر قرار است مصرف آب در بخش کشاورزی ۳۰ تا ۳۲ درصد کم شود، باید از طریق ورود تکنولوژی و دانش فنی تولید را افزایش دهیم که این کار نیازمند سرمایه گذاری در بخش کشاورزی است.

برای اینکه سرمایه گذاری در بخش کشاورزی مقرون به صرفه باشد، نباید با سرکوب قیمتی در بخش کشاورزی مواجه باشیم زیرا توجیه اقتصادی برای تولید را از بین می برد و کشاورز ناچار می شود از همان روش های قدیمی استفاده کند که راندمان پایینی دارد.

پس اگر قرار است تحول ایجاد کنیم، باید سرمایه گذاری در بخش کشاورزی با یارانه‌های قابل توجه و حمایت دولت از بخش کشاورزی همراه باشد تا ورود سرمایه امکان پذیر شود؛ در چنین شرایطی است که می توان انتظار داشت که با وجود کاهش منابع آبی، بهره وری در تولید افزایش یافته است.

سامانه های نوین آبیاری

ایرنا: در بحث مدیریت منابع آب و سازگاری با شرایط جدید چه اقدامات کلانی در دستور کار است؛ زیرا در هر صورت وزارت نیرو آب بخش کشاورزی را به ۵۱ میلیارد متر مکعب کاهش داده و بر تولیدات بخش کشاورزی اثرگذار خواهد بود.

محبعلی: معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی از سال ها پیش به دنبال بهره وری از منابع آب بوده و سعی کرده در بیشتر نقاط کشور با استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری، بهره وری را بالا ببرد. برای ان کار ابتدا سامانه های آبیاری بارانی به کار گرفته شد اما با توجه به بادناکی کشور، این روش تبخیر بالایی داشت و به همین دلیل به سیستم آبیاری قطره ای و سیستم بابلر و حتی آبیاری زیرزمینی روی آورده شد که در بیشتر کشورها به کار گرفته می شود.

البته در آمار عمومی سهم آب بخش کشاورزی ۹۰ درصد اعلام می شود اما از نظر معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی، این عدد حدود ۷۰ درصد یعنی حدود ۶۷ تا ۷۰ میلیارد مترمکعب است. از سوی دیگر وزارت نیرو با وجود کاهش منابع آبی در کشور، سهمیه شرب و صنعت را کاهش نداده اما تخصیص آب بخش کشاورزی را کم کرده است در حالی که برای تجهیز مزارع کشور به روش های نوین آبیاری باید اعتبارات لازم تخصیص داده شود و از طریق یارانه بخشی از هزینه کشاورزان پوشش داده شود.

امروز میزان تقاضا برای آبیاری تحت فشار و سامانه های نوین آبیاری بهتر از گذشته شده است؛ زمانی کشاورزان با این سیستم ها مخالفت می‌کردند اما متوجه شده اند که با این روش ها راندمان افزایش و حتی استفاده از نیروی کار کاهش می یابد؛ اکنون مشکل اصلی کمبود اعتبارات است زیرا بودجه ای که تخصیص د اده می شود، بسیار پایین است و برنامه ها و سیاست ها به نتیجه نمی رسند.

راهکار مقابله با تغییر اقلیم

ایرنا: در بحث سامانه‌های نوین آبیاری که این چند سال اخیر اجرایی شده ما چقدر با استانداردهای جهانی فاصله داریم یعنی با وجود تمام اقداماتی که صورت گرفته است؟

محبعلی: ما از استانداردها و روش های جهانی که در سایر کشورها به کار گرفته می شود، استفاده می کنیم و فاصله ها ناچیز است؛ مشکل آنجایی است که یک سیستم نوینی را در اختیار کشاورزی بگذاریم که تا به حال با آن کار نکرده است و این کار نیازمند آموزش است تا با سیستم آشنا شود و البته همه اینها هزینه بر است؛ بسیاری از پیمانکاران و مشاوران حوزه سامانه های نوین آبیاری در ایران در سطح بین‌المللی قابل قبول هستند و رتبه دارند اما باید با کشاورزی کار کنند که با سیستم سنتی کار کرده و جلو رفته است.

اکنون هوشمندسازی آبیاری و کشاورزی هوشمند در جهان مطرح است تا به صورت خودکار انجام شود؛ این کار هم نیازمند زیرساخت هایی چون سنجش خودکار رطوبت خاک است و هم اینکه کشاورز آموزش لازم را دیده باشد و آن را بپذیرد.

با این وضعیت کم آبی، باید تمام مزارع کشور به حس‌گرهای رطوبت خاک برخط و سامانه‌های ماهواره‌ای مجهز شوند؛ علوم مورد نیاز برای این کار را در اختیار داریم اما اینکه تا چه حد بتوانیم اجرا کنیم، به میزان اعتباری که در اختیار داریم، بستگی دارد.

ارقام مقاوم به خشکی و شوری

ایرنا: برای مدیریت منابع آب چه اقداماتی در سطح مزارع در حال انجام است؟

نیکویی: بیش از دو دهه است که کشور با تغییر اقلیم روبروست؛ هوشمندسازی سیستم های نوین آبیاری یکی از راهکارها برای مدیریت منابع آب است و در عین حال مدیریت آن هم باید پیگیری شود زیرا به دلیل ناآشنایی کشاورزان ممکن است بهره وری مورد نظر اتفاق نیفتد. راهکار دیگر تغییر ارقام گیاهی است زیرا در ارقام موجود برای شرایط نرمال آبی تولید شده اند و باید با ارقام جدید جایگزین شوند که به شرایط خشکی و شوری مقاوم هستند زیرا نه تنها منابع آبی کاهش یافته بلکه کیفیت آب نیز مشکل پیدا کرده است.

تولید علوفه های کم آب بر و تغییر کشت از بذری به سمت کشت نشائی از دیگر اقدامات در دست انجام است که در صرفه‌جویی آب اثر می گذارد؛ اکنون در شرایطی هستیم که خود کشاورزان به کشت نشایی برخی محصولات روی آورده اند و خود را با شرایط اقلیمی سازگار می کنند؛ یا اینکه شاهدیم کشاورزان زیر مالچ صفی جات کشت می کنند؛ این باعث کاهش تبخیر علف‌های هرز می شود.

ایرنا: اشاره کردید که حدود دو دهه است با تغییر اقلیم در کشور روبرو هستیم؛ پس چرا تغییر الگوی کشت با تاخیر انجام شده است و همان هم به طور کامل اجرا نمی شود.

نیکویی: اجرای الگوی کشت از دهه ۵۰ در قانون توزیع عادلانه آب و الزام کشت با توجه به شرایط خاص اقلیمی کشور مورد تاکید قرار گرفته است؛ در آن زمان حتی یک تیم مطالعاتی از کشورهای مختلف از جمله فرانسه با بررسی شرایط ایران، خطوط حکمرانی تولید کشور را ترسیم کردند اما نکته‌ای که وجود دارد این است که اجرای الگوی کشت به الزاماتی نیاز دارد؛ ما از طریق کنترل قیمت از مصرف کننده حمایت می کنیم و متناسب با آن باید از کشاورز نیز حمایت کنیم. از سوی دیگر باید بین وزارتخانه های جهاد کشاورزی، نیرو و صمت هماهنگی وجود داشته باشد تا الگوی کشت اتفاق بیفتد.

اجرای الگوی کشت

نمی خواهیم توجیه کنیم که چرا الگوی کشت اتفاق افتاده یا نیفتاده، شاید می توانست زودتر از اینها شکل بگیرد اما به هر دلیلی شکل نگرفته است که شاید باید الزاماتش را زودتر از اینها فراهم می کردیم. با این وجود از چهارسال پیش تاکنون این الگوی کشت در دست اجراست؛ گرچه آرمانی نیست و اما در همین مدت هم دستاوردهایی داشته که نخستین آن ایجاد گفتمان الگوی کشت در بخش کشاورزی است به طوری که اکنون هم کشاورز و هم مسئولان یک پهنه کوچک مثل دهستان می دانند باید در چارچوب الگوی کشت عمل کنند تا بتواند نهاده های مورد نیاز خود را دریافت کنند.

البته بعد از گفتمان‌سازی به جریان سازی و سپس به شبکه سازی نیاز است؛ شرایط اجرای الگوی کشت امسال از سال گذشته و سال گذشته از سال قبل تر بهتر شده اما باید شبکه‌سازی‌هایی را در بیرون از بخش کشاورزی به ویژه با تشکل‌های بخش کشاورزی داشته باشیم زیرا به دنبال این هستیم که اجرای الگوی کشت توسط خود تشکل‌های بخش کشاورزی مثل اتاق اصناف کشاورزی و سازمان نظام مهندسی کشاورزی شکل بگیرد.

محبعلی: در اجرای الگوی کشت باید تشکل های بخش کشاورزی به کار گرفته شود زیرا دولت تسلط زیادی به کشاورز ندارد و طبق نظر خودش روی زمینی که مالک آن است، کشت می کند؛ در این روش مشکلی که پیش می آید این است که وزارت جهاد کشاورزی براساس شرایط موجود، الگوی کشت را پیشنهاد می دهد اما کشاورز تحت کنترل دولت نیست؛ اینجا به مشوق‌هایی نیاز است که البته دولت با بودجه ای که در اختیار دارد نمی تواند آن را تامین کند.

در کشورهای پیشرو از ظرفیت تشکل‌ها استفاده می شود و برآیند جمعی و تعقل جمعی کشاورزان، آن چیزی را که احتیاج دارند، فراهم می کند. یعنی کشاورز را از تک فردی خارج کرده و به او قدرت جمعی می دهند و الگوی کشت را جلو می برند وگرنه ابزاری در اختیار نداریم که کشاورز را مجبور کنیم در شرایط بی آبی به سمت کشت برنج نرود.

تاب آوری کشاورزی در برابر تغییر اقلیم

ایرنا: به تازگی برنامه مدیریت تغییر اقلیم تصویب و ابلاغ شده است؛ چطور می توانیم تاب آوری بخش کشاورزی را در برابر تغییر اقلیم افزایش دهیم؟

نیکویی: کشاورزی از مهمترین بخش های اقتصادی متاثر از تغییر اقلیم است و بیشترین تاثیر را بخش کشاورزی خواهد داشت. از نظام حاکم بر کل کشور درخواست دارم که به بخش کشاورزی توجه و کمک کنند تا سرمایه وارد این بخش شود. اگر ما به دنبال این هستیم که این تولید مملکت را با آب کمتر حفظ کنیم، نیاز به تزریق سرمایه در این بخش داریم. اگر این اتفاق بیفتد می توانیم مطمئن باشیم که می‌توانیم خودمان را نجات بدهیم . اگر این اتفاق نیفتد و شرایط کنونی را ادامه دهیم، تبعات تغییرات اقلیمی بر بخش کشاورزی جبران ناپذیر خواهد بود.

ایرنا: آیا پیامی برای دولتمردان و بخش کشاورزی و کشاورزان دارید؟

محبعلی: تغییر اقلیم در حال اتفاق افتادن است و نیازمند توجه امروز ما است؛ هزینه ای که امروز می دهیم خیلی ناچیزتر از آن چیزی است که فردا بخواهیم در واقع برای مسائلی که بوجود آمده هزینه کنیم اکنون به هر جهت در هر مقطعی که هستیم هر یک روزی که در واقع وجود دارد باید به فکر این باشیم که با این پدیده و مسائلش و مسئله کم آبی کشور به طور عمومی روبرو شویم. البته رویارویی کارساز رویارویی که همین امروز کار را بتواند جمع و جور کند و به جایی برساند که فردا تاسف نخوریم.

ایرنا

کشاورزی