فرونشست آغاز یک بحران خاموش؛ زمین زیر بندرعباس خالی شد
استفاده از فناوری رادار نفوذپذیر به زمین (GPR) برای اسکن دورهای مناطق پرخطر، بازسازی اصولی و نوسازی شبکههای فرسودۀ آب و فاضلاب و مدیریت کارآمد دفع آبهای سطحی از ضروریات غیرقابل انکار است.
جهان صنعت نیوز، در پی بارندگیهای اخیر و فروریزش ناگهانی زمین در چهارراه خانهنان بندرعباس یک خودروی پراید را در خود فرو برد؛ حادثهای که زنگ خطر فرسودگی زیرساختهای شهری را به صدا درآورد.
چهارراه خانهنان از چند جهت یک نقطۀ مستعد و شناختهشده برای فروریزش است:
۱- تراکم تأسیسات زیرسطحی: این نقطه، محل عبور شبکۀ از تأسیسات زیرزمینی است. دکتر طباطبایی عقدا توضیح میدهند: «حفاریهای مکرر و احتمالا بازسازی لایههای خاک برای نصب، تعمیر یا تعویض این تأسیسات، یکپارچگی خاک را در طول زمان مخدوش کرده و آن را به محیطی ناپایدار تبدیل میکند.»
۲- گودافتادگی طبیعی و مدیریت نادرست آبهای سطحی: از منظر توپوگرافی، این ناحیه دارای یک گودافتادگی است. این گودافتادگی در هنگام بارش، به کانونی برای تجمع حجم زیادی از آبهای سطحی تبدیل میشود. اگر سیستم هدایت و زهکشی این آبها به درستی طراحی و اجرا نشده باشد، آب به زیر لایههای روسازی نفوذ کرده و فرسایش زیرسطحی را آغاز میکند.
۳- سابقۀ ناپایداری و ترمیمهای موقت: این نخستین نشست در منطقه نیست؛ متأسفانه در سالهای گذشته نیز شاهد نشستهایی با ابعاد کوچکتر در همین ناحیه بودهایم. تجربه نشان داده که پرکردن ساده و موقت این حفرهها، بدون شناسایی و رفع ریشۀ مشکل، تنها یک اقدام مسکنگونه و موقتی است و خطر را برطرف نمیکند.
۴-بارندگی به عنوان عامل محرک: حجم بالای آب، خاک سستشدۀ را شسته و حفرهای پنهان در زیر آسفالت ایجاد کرد. نهایتاً با بارگذاری ناشی از تردد خودرو، لایۀ نازک باقیمانده مقاومت خود را از دست داد و فروریخت.
پدیدۀ فروریزش شهری (Ground Collapse) معمولاً به دنبال ایجاد حفرههای زیرسطحی و ناتوانی لایههای فوقانی در تحمل بار وارده روی میدهد و با موضوع فرونشست ناشی از برداشت آب های زیرزمینی کاملا متفاوت است.
در بافت شهری مهمترین علل آن شکست خطوط فرسودۀ فاضلاب و آب، وجود قنوات و کانال های زیرسطحی، ساختمان های قدیمی مدفون، حفاریهای نامناسب، فرسایش زیرسطحی توسط آب، تراکم نامناسب خاک در عملیاتهای قبلی و بارگذاری است. در مورد چهارراه خانهنان به نظر میرسد ترکیبی از فرسایش زیرسطحی ناشی از آبهای سطحی و تضعیف خاک، علت اصلی ایجاد این فروچاله بوده است.
این حادثه را نباید به عنوان یک رویداد منفرد تلقی کرد. متأسفانه هر ساله با شروع فصل بارندگی در نقاطی از شهرهای کشور که به لحاظ ساختاری مستعد هستند، شاهد چنین حوادثی هستیم. مشکل اصلی نبود یک برنامۀ جامع برای شناسایی و پایش مستمر نقاط بحرانی در سطح شهرها است. بسیاری از این حفرهها به تدریج و در سکوت زیر سطح معابر تشکیل میشوند و تا زمان فروریزش ناگهانی قابل تشخیص نیستند.
استفاده از فناوریهای نوین مانند رادار نفوذپذیر به زمین (GPR) برای اسکن دورهای مناطق پرخطر، بازسازی اصولی و نوسازی شبکههای فرسودۀ آب و فاضلاب، و مدیریت کارآمد دفع آبهای سطحی از ضروریات غیرقابل انکار است.
در بخش ژئوتکنیک و زیرساخت مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به این نیاز مبرم، پیشنویس دو دستورالعمل مهم تهیه شده است؛
۱-دستورالعمل ایمنسازی فروریزش زمین (پاسخ به حادثه و ترمیم).
۲-دستورالعمل شناسایی و پیشگیری از فروریزش زمین. این دستورالعملها برای نحوه شناسایی، پایش، ترمیم اصولی و پیشگیری از این حوادث را ارائه میدهند و امیدواریم به زودی به تصویب و ابلاغ نهایی برسند.
حادثۀ بندرعباس یک نشانۀ عینی از یک بیماری پنهان و سیستماتیک زیر پوست شهرهای ماست. این رویداد، زنگ خطری جدی برای تمامی کلانشهرها و شهرهای در حال توسعهای است که با چالش کهولت و فرسودگی زیرساختهای عمرانی مواجهند.
حل ریشهای این معضل، نیازمند عزم جدی ملی، تخصیص بودجۀ کافی، اولویتبندی صحیح، و مهمتر از همه، جایگزینی نگاه بلندمدت، علمی و پیشگیرانه به جای اقدامات مقطعی، انفعالی و موقتی است.
سید طاها طباطبایی عقدا، دبیر کمیته فرونشست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
تسنیم
لینک کوتاه :