پایان قطعنامه ۲۲۳۱؛ برجام و پیچیدهترین مرحله حقوقی و سیاسی
پایان رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، پرونده هستهای ایران را بار دیگر به کانون مناقشات حقوقی و سیاسی بینالمللی بازگردانده است.
فاطمه عباسی-جهان صنعت نیوز: با پایان بازه زمانی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، پرونده هستهای ایران بار دیگر به کانون مناقشات سیاسی و حقوقی بینالمللی بازگشته است. این اختلاف نه تنها حول انقضای یک قطعنامه است، بلکه به تفسیر تعهدات برجامی، مشروعیت فعالسازی مکانیسم ماشه و نقش کشورهای مختلف در شورای امنیت پیوند خورده است. کارشناسان میگویند بازگشت تحریمها و فعالسازی مکانیسمهای محدودکننده نشان میدهد برجام بخش عمدهای از قابلیت اجرایی خود را از دست داده و آینده مذاکرات هستهای در هالهای از ابهام باقی مانده است.
«جهان صنعتنیوز» بههمین بهانه با عبدالرضا فرجی راد کارشناس مسائل بینالملل و دیپلمات سابق گفتگویی انجام داده است تا ابعاد حقوقی این موضوع را بر اساس قواعد بینالمللی بررسی و واکاوی کند.
اختلاف بر سر پایان رسمی قطعنامه
فرجیراد در خصوص معنای پایان رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ تفضیل کرد: پایان رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ از نظر غربیها به معنای خروج پرونده هستهای ایران از دستور کار شورای امنیت نیست. غرب مدعی است ایران به تعهدات خود عمل نکرده و به همین دلیل مکانیسم ماشه فعال شده و شش قطعنامه تحریمی پیش از برجام دوباره احیا شده است.
وی ادامه داد: ایران، روسیه و چین اما معتقدند کشورهای غربی که به تعهدات خود عمل نکردهاند، صلاحیت فعالسازی مکانیسم ماشه را نداشتهاند و به همین دلیل این اقدام غیرقانونی است. بنابراین از این نظر قطعنامه ۲۲۳۱ و چارچوب برجام هنوز معتبرند و همچنان از نظر حقوق بینالملل قابل استناد هستند.
فرجیراد افزود: این اختلاف برداشتها موجب شده است که حتی با پایان بازه زمانی قطعنامه، پرونده هستهای ایران همچنان در مرکز مناقشات حقوقی و سیاسی قرار داشته باشد و هیچ توافق کلی میان طرفین بر سر تفسیر قانونی آن شکل نگرفته باشد. بنابراین پایان رسمی قطعنامه لزوماً به معنای پایان تعهدات یا خروج پرونده از شورای امنیت نیست و برداشتهای مختلفی بین طرفین وجود دارد.
نشست شورای امنیت و دیدگاههای متفاوت
وی درباره نشست اخیر شورای امنیت توضیح داد: ایران، روسیه و چین برگزاری این نشست را غیرضروری میدانستند، اما کشورهای غربی تأکید داشتند که هر شش ماه یک بار شورای امنیت باید جلسه برگزار کند، دبیرکل گزارشی ارائه دهد و تصمیماتی اتخاذ شود.
فرجیراد تصریح کرد: واقعیت این است که با صدور قطعنامههای جدید پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، احتمالاً این نشستها هر شش ماه ادامه خواهند داشت و اختلاف دیدگاهها همچنان پابرجاست. این اختلاف تفسیر حقوقی نشان میدهد که حتی انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ نمیتواند پرونده هستهای ایران را از دستور کار شورای امنیت خارج کند و غرب و ایران همچنان برداشتهای متفاوتی از وضعیت حقوقی برجام دارند.
وی افزود: غربیان اصرار دارند که دبیرکل شورای امنیت باید هر شش ماه گزارشی از فعالیتهای هستهای ایران ارائه دهد تا شورای امنیت بر اساس آن تصمیمگیری کند. ایران، روسیه و چین اما اعلام کردند این اقدام غیرضروری است و بر اساس تعهدات بینالمللی و اجرای برجام، این گزارشها الزامی نیستند. این اختلاف در اصل و چارچوب حقوقی باعث شده نشستهای شورای امنیت به محلی برای مناقشه حقوقی تبدیل شوند و هیچ یک از طرفها نتوانند بر تفسیر دیگری غلبه کنند.
بازگشت تحریمها و فرصت از دست رفته
فرجیراد با اشاره به پیامدهای عملی پایان رسمی قطعنامه گفت: قرار بود در ماههای گذشته بسیاری از تحریمها بر اساس برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ رفع شود، اما کشورهای غربی اجازه ندادند این فرآیند اجرایی شود. در فروردین و مهرماه روند رفع تحریمها متوقف شد و با هماهنگی آمریکا، اروپا مکانیسم ماشه را فعال کرد تا آزادی عمل ایران محدود شود.
وی ادامه داد: پس از آن قطعنامهای صادر شد که ایران به تعهدات خود عمل نکرده و تحریمها بازگشت. روسیه و چین که عضو دائم شورای امنیت هستند، مخالفت خود را اعلام کردند و مانع اجرای کامل تحریمها شدند، اما غرب این قطعنامهها را لازمالاجرا میداند و وضعیت برجام در عمل تضعیف شده است.
فرجیراد تصریح کرد: این مسئله نشان میدهد که غرب تلاش میکند با بازتفسیر قطعنامه و فعالسازی مکانیسم ماشه اهداف خود را به پیش ببرد و ایران را محدود کند؛ در حالی که ایران همچنان به تعهدات خود عمل کرده و حق قانونی خود را برای ادامه فعالیتهای هستهای محفوظ میداند. این اختلافات موجب شده است بسیاری از فرصتهای پیشبینی شده در برجام به تأخیر بیفتد و ایران نتواند از مزایای اقتصادی آن بهرهمند شود.
نقش آمریکا و اروپا در نقض برجام
فرجیراد درباره نقش آمریکا و اروپا توضیح داد: ترامپ با خروج از برجام اولین ضربه را به توافق زد و اروپاییها نیز تحت فشار آمریکا نتوانستند تعهدات اقتصادی خود را اجرا کنند. ایران اما به تعهدات خود، از جمله کاهش سطح غنیسازی به ۳.۶۷ درصد و پذیرش بازرسیهای متعدد آژانس پایبند بوده است.
وی افزود: افزایش سطح غنیسازی از ۳.۶۷ درصد به ۲۰ درصد و سپس به ۶۰ درصد، واکنشی به نقض تعهدات طرف مقابل بوده است. این نشان میدهد ایران در چارچوب توافق عمل کرده و هر اقدامی که صورت گرفته، پاسخ به نقض تعهدات طرف مقابل بوده است.
فرجیراد همچنین خاطرنشان کرد: اروپاییها تلاش کردند با توجیه شرایط داخلی و فشارهای آمریکا به تعهدات خود عمل کنند، اما وقتی نتوانستند، حقوق بینالملل نیز نمیتواند نقص تعهدات طرف مقابل را جبران کند و این باعث شده برجام در عمل تضعیف شود. این وضعیت نشان میدهد که ایران از نظر حقوقی پایبند تعهدات خود بوده و نقض آن توسط طرف مقابل مشروعیت قانونی اقدامات ایران را افزایش میدهد.
توان و محدودیتهای چین و روسیه
وی درباره نقش چین و روسیه در مقابله با تحریمها گفت: چین و روسیه میتوانند با استفاده از حق وتو جلوی صدور قطعنامههای جدید علیه ایران را بگیرند، اما در خصوص مکانیزم ماشه بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ تأثیر چندانی ندارد. کشورهای دیگر نیز به دلیل نگرانیهای سیاسی و اقتصادی نسبت به تعامل با ایران محتاط هستند.
فرجیراد افزود: این دو کشور در تعامل با ایران نقش مهمی دارند و توانستهاند از اثر کامل تحریمها بکاهند، اما محدودیتهای سیاسی و اقتصادی دیگر کشورها باعث میشود فشار غرب علیه ایران ادامه پیدا کند. بنابراین حضور و نقش چین و روسیه مانع کامل اعمال تحریمها نیست، اما میتواند فضای مانور ایران را افزایش دهد و امکان جلوگیری از اقدامات یکجانبه غربیها را فراهم کند.
پیامدهای سیاسی و امنیتی
فرجیراد در پایان اذعان کرد: با بازگشت تحریمها و فعال شدن مکانیزم اسنپ، پایان رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ از نظر عملی بیاثر شده است. این وضعیت هم میتواند دست ایران در سیاست خارجی را بازتر کند و هم امکان افزایش تنشها علیه کشور را فراهم آورد.
وی افزود: اختلافات حقوقی و سیاسی درباره برجام همچنان پابرجاست و آینده توافقات هستهای در هالهای از ابهام قرار دارد. با این حال، ایران تلاش کرده است به تعهدات خود عمل کند و محدودیتهای طرف مقابل در عمل مشروعیت حقوقی اقدامات ایران را تقویت میکند.
فرجیراد همچنین خاطرنشان کرد که کشورهای اروپایی و آمریکا با فشار سیاسی و اقتصادی تلاش کردند ایران را محدود کنند و با فعالسازی مکانیزم ماشه، فرصتهای پیشبینیشده در برجام را از ایران سلب کردند، اما ایران، روسیه و چین این اقدام را غیرقانونی میدانند و بر تداوم اعتبار برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تأکید دارند.
اخبار برگزیدهسیاسی
لینک کوتاه :