باران نجات‌بخش اما پرهزینه؛ خوزستان بین امید و بحران ایستاد

جهان صنعت نیوز، باران در خوزستان همواره بیش از یک پدیده طبیعی بوده است. برای مردمی که سال‌ها زیر آفتاب سوزان، گرد و غبار و خشکسالی نفس کشیده‌اند، هر قطره باران نشانی از زندگی و تداوم است؛ وعده‌ای برای زمین‌های ترک‌خورده، نخل‌های تشنه و رودخانه‌هایی که دیگر شبیه خاطره شده بودند. بارش‌های اخیر، این وعده را با خود آورد؛ صدای باران بر زمین‌های و رودخانه‌های تشنه، نوید پایان یک دوره سخت را زمزمه می‌کرد.

اما این بارش‌ها، همان‌قدر که امید آفریدند، زخم‌های کهنه را هم باز کردند. خیابان‌هایی که تاب آب‌های سطحی را نداشتند، روستاهایی که مسیرهای ارتباطی‌شان قطع شد و مزارعی که به جای سیراب شدن، غرق شدند. باران آمد اما شهر و روستا هنوز آماده پذیرایی از آن نبودند؛ گویی خشکسالی طولانی، نه فقط خاک که برنامه‌ریزی و زیرساخت‌ها را نیز فرسوده کرده بود.

اکنون خوزستان در نقطه‌ای ایستاده است که باید میان «باران به‌عنوان نعمت» و «سیلاب به‌عنوان بحران» مرز روشنی ترسیم کند. مرزی که تنها با مدیریت، آینده‌نگری و اصلاح ساختارها شکل می‌گیرد تا مردمی که سال‌ها چشم به آسمان دوخته بودند، بتوانند باران را بی‌هراس و با لبخند استقبال کنند.

خسارت باران

بارندگی‌های شدید هفته جاری در خوزستان که در برخی مناطق در مدت‌زمانی کوتاه رخ داد، بیش از ۱۰ شهرستان استان را تحت‌تأثیر قرار داد. مسجدسلیمان، ایذه، باغملک، گتوند، هفتکل و بخش‌هایی از حوزه منگشت از جمله مناطقی بودند که بیشترین خسارت را متحمل شدند. شدت بارش، به‌ویژه در ساعات ابتدایی، موجب آبگرفتگی گسترده معابر، تخریب راه‌ها و وارد آمدن خسارت به واحدهای مسکونی، کشاورزی و دامداری شد.

محمدرضا موالی‌زاده، استاندار خوزستان با اشاره به وضعیت مسجدسلیمان اعلام کرد که آبگرفتگی ناشی از سیل به ۴۰۶ واحد مسکونی در مناطق روستایی و شهری این شهرستان خسارت وارد کرده است. به گفته وی، اثاثیه منازل برخی شهروندان در جریان سیلاب آسیب دیده و برآورد دقیق خسارات در دستور کار قرار دارد. او همچنین از تخریب پل ورودی یک روستا، مسدود شدن جاده‌ها، آبگرفتگی پنج روستا، قطع لوله‌های آب آشامیدنی و خسارت به زیرسازی برخی راه‌های روستایی خبر داد.

استاندار خوزستان در عین حال تأکید کرد که اگرچه بخشی از مشکلات رفع شده اما نیازمند بازدیدهای میدانی گسترده‌تری از سایر مناطق استان هستیم. موالی‌زاده تشکیل کمیته‌ای ویژه برای لایروبی مسیرهای شهری و کانال‌های دفع آب‌های سطحی را ضروری دانست و گفت که بدون اقدامات پیشگیرانه، هر بارندگی شدید می‌تواند به بحرانی تکراری تبدیل شود.

در سطح شهرستان، پیمان جهانگیری، فرماندار مسجدسلیمان، بارش‌های اخیر را از نظر شدت کم‌سابقه توصیف کرد و گفت بخش عمده بارندگی ظرف دو ساعت نخست رخ داد؛ زمانی که عملاً تمامی معابر و پل‌ها زیر آب رفت. او با وجود این شرایط، نبود تلفات گسترده انسانی را نکته‌ای مثبت دانست، هرچند از جان باختن یک مسافر غیربومی بر اثر سقوط خودرو از پل خبر داد؛ حادثه‌ای که بار دیگر ایمنی زیرساخت‌های ارتباطی را زیر سوال برد.

مسدود شدن راه‌های ارتباطی

بخش گلگیر، بنا به گفته مسئولان محلی، بیشترین خسارت را متحمل شده است. مسدود شدن مسیر چندین روستا، آسیب به پل‌ها و جاده‌های عشایری و قطعی برق در ۱۶ روستا از جمله پیامدهای این بارندگی‌ها بود؛ مشکلاتی که بخشی از آن‌ها با اقدام‌های فوری رفع شد، اما آثار اقتصادی و معیشتی آن همچنان باقی است. تلف شدن سه هزار قطعه مرغ در یک واحد مرغداری و از بین رفتن بخشی از دام عشایر، نمونه‌ای از این خسارات است که زندگی روزمره خانوارهای محلی را تحت فشار قرار داده است.

در حوزه کشاورزی، ابعاد خسارت به‌مراتب گسترده‌تر ارزیابی می‌شود. جواد سلطان‌کاظمی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان، اعلام کرد که بر اساس برآوردهای اولیه، سیلاب و آبگرفتگی‌ها حدود هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان خسارت به بخش کشاورزی استان وارد کرده است.

به گفته وی، بیش از نیمی از این خسارت‌ها مربوط به چهار شهرستان حوزه منگشت است؛ منطقه‌ای که همواره هم‌زمان از کم‌آبی و سیلاب آسیب می‌بیند.

سلطان‌کاظمی از فعال شدن سازوکارهای بیمه‌ای برای جبران خسارت محصولات کشاورزی خبر داد و گفت: کارشناسان صندوق بیمه کشاورزی به‌زودی در مناطق آسیب‌دیده مستقر می‌شوند. او همچنین تأکید کرد که در صورت تصویب دولت، امکان حمایت از بهره‌برداران فاقد بیمه نیز فراهم خواهد شد؛ تجربیاتی که پیش‌تر در سیل سال ۱۳۹۸ نیز به کار گرفته شده بود.

در کنار خسارات مستقیم به مزارع و باغ‌ها، زیرساخت‌های کشاورزی نیز آسیب دیده‌اند؛ از قنوات و کانال‌های انتقال آب گرفته تا جاده‌های بین مزارع. مسئولان جهاد کشاورزی اعلام کرده‌اند که لایروبی شبکه‌های درجه سه و چهار و مسیرهای سیلابی، یکی از اولویت‌های جدی پیشگیرانه است؛ اقدامی که اگر پیش از بارندگی‌ها انجام می‌شد، می‌توانست از بخشی از خسارات بکاهد.

امداد رسانی به ۳۰۰۰ نفر

ابعاد اجتماعی بحران نیز قابل توجه است. به گفته حسن منصوری، سرپرست معاونت امداد و نجات هلال احمر خوزستان، حدود ۶۹۱ خانوار معادل نزدیک به سه هزار نفر در اثر این سیلاب‌ها آسیب دیده‌اند. تیم‌های امدادی در شهرستان‌های ایذه، باغملک، هفتکل و مسجدسلیمان مشغول تخلیه آب، پاکسازی منازل و توزیع اقلام زیستی هستند. با این حال، کشف اجساد چند تن از مفقودان، یادآور آن است که سیلاب همچنان یکی از جدی‌ترین تهدیدهای طبیعی استان به شمار می‌رود.

هلال احمر استان خوزستان همچنین اعلام کرد: پیکر سه نفر از مفقودی‌های شهرستان ایذه و یک نفر در شهرستان باغملک شناسایی و از آب بیرون کشیده شدند و یک نفر دیگر در ایذه همچنان مفقود است و عملیات جست‌وجو برای یافتن وی ادامه دارد.

در شهرستان گتوند نیز بارندگی‌های سیل‌آسا به گفته نماینده مجلس، حجت‌الاسلام سیدمحمد سادات ابراهیمی، به یک‌هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی خسارت وارد کرده و چند پل و راه ارتباطی را دچار آسیب جدی کرده است. پل رودنی، که سال‌هاست از مطالبات مردم منطقه به شمار می‌رود، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته و مسئولان محلی خواستار تسریع در ساخت پل جدید و اصلاح سامانه‌های زهکشی شده‌اند.

در همین حال، مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خوزستان اعلام کرده است که با وجود آسیب‌های قابل توجه، هیچ‌یک از مسیرهای اصلی استان در حال حاضر مسدود نیستند. با این حال، کارشناسان حمل‌ونقل تأکید دارند که اقدامات «زودبازده» و موقت، بدون یک برنامه جامع بازآفرینی زیرساختی، تنها مسکّنی کوتاه‌مدت خواهد بود.

نقش ساخت و سازهای غیرمجاز

نکته مشترکی که در اظهارات اغلب مسئولان محلی و استانی به چشم می‌خورد، نقش ساخت‌وسازهای غیرمجاز در تشدید خسارات است. ساخت واحدهای مسکونی و تجاری در بستر و حریم رودخانه‌ها، مسیل‌ها و مسیرهای طبیعی عبور آب، باعث شده است سیلاب راهی جز ورود به خانه‌ها و معابر نداشته باشد. فرماندار مسجدسلیمان صراحتاً اعلام کرده که جلوگیری از این ساخت‌وسازها، شرط لازم برای کاهش خسارت در آینده است؛ موضوعی که به تصمیم‌های سخت و اجرای قاطع قوانین نیاز دارد.

در عین حال، بسیاری از کارشناسان محیط زیست و مدیریت منابع آب معتقدند که بارش‌های اخیر، با وجود خسارات، فرصتی مغتنم نیز به شمار می‌رود. این بارندگی‌ها ذخایر آب سطحی و زیرزمینی را تا حدی احیا کرده و می‌تواند در صورت مدیریت صحیح، به بهبود وضعیت کشاورزی و کاهش تنش آبی در ماه‌های آتی کمک کند. اما بهره‌گیری از این فرصت، مستلزم آن است که استان از چرخه تکراری «خشکسالی – سیل – خسارت» خارج شود.

خوزستان، استانی که هم‌زمان با کم‌آبی و سیلاب دست‌وپنجه نرم می‌کند بیش از هر زمان دیگری به یک نقشه راه جامع نیاز دارد؛ نقشه‌ای که از لایروبی کانال‌ها و اصلاح شبکه دفع آب آغاز شود، به ساماندهی ساخت‌وسازها برسد و با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شهری و روستایی تکمیل شود. در غیر این صورت، هر بارش شدید، به جای جشن، اضطراب به همراه خواهد آورد.

باران، همان‌گونه که زمین خوزستان را سیراب کرد، بار دیگر حقیقتی قدیمی را یادآور شد: طبیعت، نه دشمن است و نه دوست؛ این انسان و مدیریت اوست که رابطه را معنا می‌کند. اگر آب راه درست خود را پیدا نکند به سیل بدل می‌شود و اگر زیرساخت‌ها تاب نداشته باشند، نعمت به خسارت می‌انجامد.

اکنون مسئولان خوزستان در برابر یک انتخاب روشن قرار دارند: یا بارندگی‌ها را صرفاً به‌عنوان بحران‌های مقطعی ببینند یا آن‌ها را هشداری جدی برای اصلاح مسیر توسعه و مدیریت منابع آب بدانند. تنها در صورت انتخاب راه دوم است که روزی خواهد رسید که باران بی‌هیچ اما و اگر همه را در خوزستان خوشحال کند.

منبع: مهر

اجتماعی و فرهنگی