امکان‌سنجی بازگشت ایران به برجام از مسیر مکانیسم ماشه
دکتر صلاح‌الدین هرسنی* این نقشه راه و سناریوی جدید همان‌گونه که روزنامه وال‌استریت ژورنال گفته است، اعمال مکانیسم ماشه است که قرار است تهران را به پذیرش مذاکره با واشنگتن و اعضای اروپایی برجام بر سر مناقشات موجود برجام و البته در پی خروج واشنگتن از آن، وادار کند. در این ارتباط یک مقام ارشد آمریکا به نقل از روزنامه وال‌استریت ژورنال قویا و صریحا اظهار کرد: «از طریق اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه هم برجام و هم ایران را پای میز مذاکره می‌آوریم.»
از منظر کارکردگرایی، مکانیسم ماشه بخش نهایی از سازوکار حل اختلاف ذیل برجام است که می‌تواند موجب بازگشت قطعنامه‌های تعلیقی پیشین سازمان ملل بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شود. این سازوکار در گرماگرم ازسر‌گیری توافق هسته‌ای آن هم در سال ۲۰۱۵ به عنوان تضمین‌کننده هر گونه نقض مواد توافق از سوی ایران مورد شناسایی اعضا قرار گرفت. در واقع سازوکار‌های مربوط به مکانیسم ماشه به اعضای اروپایی برجام اجازه می‌دهد که در صورت عدم اجرای بارز تعهدات در برجام و یا نقض آن از سوی ایران، تحریم‌های بین‌المللی یا همان تحریم‌های چندجانبه شدید علیه آن بازگردانده و اعمال شود.
در شرایط حاضر نیز آنچه موجب ترغیب اروپا و افزایش انگیزه آن در اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران شده، قرار گرفتن ایران و عزم جدی آن در مسیر کاهش تعهدات برجامی است. استناد اروپا نیز گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اوایل ماه جاری میلادی است که طی گزارشی اعلام کرده ایران با فراتر رفتن از میزان ذخایر مجاز پلوتونیوم و اورانیوم غنی شده در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ این توافق را نقض کرده است.
به این ترتیب و با عزم جدی ایران در کاهش تعهدات برجامی، ایران عملا متهم به نقض برجام شده و برای امحای آن تلاش می‌کند. بنابراین اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند ایران را به تجدیدنظر در رفتار‌های تضامنی و مشخصا بازگشت به برجام و حفظ آن و در نهایت مذاکره‌ای طبق معیار‌های جدید اروپا و واشنگتن وادار و مجبور کند. اما آن‌گونه که پیداست مسیر اروپا در تلاش برای ترغیب ایران به تجدید نظر در رفتار‌های تضامنی در ماندن و حفظ برجام مسیر پراشتباه و پرچالشی است.
اروپا به‌جای اجرای مکانیسم ماشه می‌تواند با خروج از بی‌عملی به تعهدات خود در برجام مانند برقراری اینستکس عمل کند چراکه برقراری اینستکس در عمل متضمن ماندن و حفظ برجام از سوی ایران است و در مقایسه با مکانیسم ماشه، مسیر ساده‌تر و راحت‌تر و حتی کم‌هزینه‌تری است.
به عبارت دیگر مسیر انتخابی جدید اروپا یا همان اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه متضمن ماندن ایران در برجام و حفظ آن نیست و چه‌بسا ممکن است موجب عزم جدی تهران در خروج از برجام و حتی در نهایت خروج از NPT شود. قراین و شواهد نشان می‌دهند که قرار گرفتن ایران در مسیر کاهش تعهدات برجامی نه نتیجه نگرش و رفتار‌های ضدبرجامی و تخاصمی تهران بلکه بیشتر در نتیجه و نیز در واکنش به بی‌عملی اروپا در تعهدات برجامی رقم خورده و این نکته‌ای است که اعضای اروپایی برجام از آن غافلند.
در واقع اتکای ایران در قرار گرفتن کاهش تعهدات برجام، مستند به بند ۳۶ برجام است که به ایران اجازه نقض برجام را در شرایط بی‌عملی اروپا می‌دهد. به این ترتیب اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه اعضای اروپایی برجام نه‌تنها قابل اجرا نیست و قابلیت راستی‌آزمایی ندارد بلکه بیشتر در تداوم فشار حداکثری به منظور قبول و پذیرش ایران برای آمدن به پای میز مذاکره است. بنابراین نمی‌توان تهدیدات این مکانیسم را در شرایط حاضر جدی گرفت.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
لینک کوتاه :
امتیاز بینندگان:۴ ستاره