سلب اعتماد عمومی
نعمت احمدی*اکنون شاهدیم که این هواپیما در سیبل اطلاعات قرار گرفته است و سوابق و تحصیلات مسافرانش برملا شد اما هر روز چندین پرواز از ایران می‌رود و باید از این زاویه نگاه کرد که چه اتفاقی در کشور افتاده که ما هر روز باید تعدادی از نخبگان را از دست بدهیم.
در سطح ورزشکاران در همین مدت اندک گذشته بیش از سه نفر از نخبگان رفتند حتی نیروهای رادیو و تلویزیون که تریبون داشتند از ایران رفتند. لذا این فاجعه بزرگ، پرده از فاجعه بزرگ‌تری برداشت و آن، اینکه چه اتفاقی در کشور افتاده که این همه فرار مغزها وجود دارد.
این مقدمه ماجراست. رزومه مسافران این پرواز زنگ خطر بزرگی را به صدا درآورد که اگر همین روال ادامه‌دار باشد قطعا وضع نابسامان‌تری در آینده خواهیم داشت.اما در مورد اصل مطلب آن را به سه فراز تقسیم می‌کنم؛ نخست آسیبی است که اعتماد عمومی به واسطه دروغگویی مسوولان دید. دیروز آقای حاجی‌زاده گفتند صبح چهارشنبه متوجه اشتباه انسانی در حمله به هواپیمای اوکراینی شدند یعنی مسوول هوافضای سپاه پاسداران که مسوولیت امنیت هوایی کشور در اختیارش است اعلام کرد همان روز حادثه متوجه شده و در توضیحاتش بیان کرده که یکی از اپراتورها چنین اقدام اشتباهی را انجام داده است.
اما سوال اینجاست که از صبح چهارشنبه تا دیروز که مسوول هوافضا جلوی دوربین‌ها قرار گرفت چرا به مردم اطلاع نداد و واقعیت به خانواده‌های حادثه‌دیده گفته نشد؟ این در حالی است که ایشان بعد از حملاتی که به پایگاه عین‌الاسد شد جلوی دوربین آمد و به صراحت صحنه به صحنه ماجرا را بیان کرد. آیا نمی‌توانست همان موقع این حادثه را تشریح کند؟ و اجازه نمی‌داد اعتمادی که بعد از شهادت حاج قاسم سلیمانی بین مسوولان و مردم پیش آمده بود از بین برود و کشور را در شرایطی قرار نمی‌داد که در نتیجه آن تفسیرها و تحلیل‌های اشتباه از سوی رسانه‌ها صورت بگیرد. ما دیدیم که بعد از این حادثه مسوولان تراز اول سازمان هواپیمایی کشور مثل آقای عابدزاده به صراحت اعلام کردند که مساله خطای انسانی کاملا منتفی است و آن را با ادله توضیح دادند.
همچنین گروهی از مسوولان هوافضا داده‌هایی که از نظر خودشان در این قضیه واقعی بود را به عنوان خوراک به مردم دادند و اعلام کردند که حادثه‌ای اتفاق نیفتاده و خطای انسانی رخ نداده. در این موضوع حتی مسوولان دولتی از جمله آقای ربیعی به عنوان سخنگو که یک فرد امنیتی هم هست و به راحتی می‌توانست اطلاعات داشته باشد مقصر هستند یا حتی آقای آشنا که رسانه‌های داخلی و خارجی را تهدید کرد.
بنابراین همه مقامات طوری بستر را فراهم کردند که دوگانگی خبری پیش بیاید؛ بخشی مربوط به رسانه‌های خارجی بود که از سوی مسوولان تهدید شده بودند و بخشی هم صادقانه به این افراد اعتماد کرده بودند اما دیگر کسی سخن مسوولان را نمی‌پذیرد چرا که عملا بی‌اعتمادی مطلق را به وجود آوردند. اما بخش بعدی به قوانین حاکم بر این موضوع برمی‌گردد. ما قوانین داخلی داریم و آن، اینکه یک فرد یا مجموعه‌ای که خودشان خطای انسانی را باعث شدند از مردم اصل ماجرا را پنهان کردند که باید مجازات شوند.
از آقای حاجی‌زاده که صددرصد آمادگی کامل نظامی را در سراسر کشور بعد از حملات موشکی بین‌الاسد اعلام کرد باید سوال کرد که چگونه مسوولان اصلی، پرواز در آسمان ایران را برای چند ساعت متوقف نکردند؟ کاری که در اکثر کشورها در شرایطی که چنین وضعی پیش می‌آید انجام می‌دهند.
بنابراین مقصران اول این گروه هستند که به پایگاه آمریکایی حمله می‌کنند اما پرواز در داخل کشور را ممنوع نمی‌کنند. وقتی گفته می‌شود ایران از طریق عراق و از طرق دیگر چند ساعت قبل از حمله به عین‌الاسد به آمریکایی‌ها خبر داده و آنها را در جریان حمله گذاشته بود سوال پیش می‌آید که آیا در حد آمریکایی‌ها ارزش نداشتیم که فرودگاه و آسمان ما در جریان قرار می‌گرفتند و همین وضع را پیاده می‌کردند و چند ساعت پرواز ممنوع شود؟
اما مقصران گروه دوم کسانی هستند که مسوولیت حفاظت از آسمان ایران و تهران را برعهده داشتند. آیا نباید اپراتورشان به قدر کافی اطلاعات فنی را می‌داشت؟ متاسفانه فرمانده هوافضا می‌گوید باید اپراتور وقتی احساس خطر می‌کند تماس بگیرد اما به خاطر اخلال در تلفن و فرصت محدود ۱۰ ثانیه‌ای این امکان فراهم نشد. اما سوال اینجاست که آیا در این شرایط حساس مسوولانی که حفظ امنیت آسمان ایران را بر عهده داشتند نباید همه شرایط را از قبل مهیا می‌کردند تا مسوول اپراتور بتواند از تمام امکانات استفاده کند و وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد؟
باید به اصل حقوقی این داستان هم اشاره‌ای کنیم. ما قوانین داخلی داریم و قوانین خارجی. طبق قوانین داخلی رخ دادن خطایی که باعث گرفتن جان صدو‌خرده‌ای انسان بی‌گناه شد و مهم‌تر از آن مسوولانی که کتمان و پنهانکاری کردند و وظایف نظامی خودشان را انجام ندادند برابر قانون مجازات اسلامی و قوانین حاکم بر عملکرد نیروهای نظامی برایشان مجازات در نظر گرفته شده؛ از رده‌های بالا گرفته تا کسانی که پنهانکاری کردند و در نهایت دستور شلیک دادند و این اتفاق را رقم زدند .
اما بعد از مقررات داخلی، ما مقررات حاکم بر حمل‌ونقل هوایی ایکائو را داریم. برابر این قانون دولت مسوولیت مدنی ناشی از پیوستن به پیمان‌هایی که مربوط به امنیت پرواز است را بر عهده دارد مثل شیکاگو که مسوولیت مدنی کشورها را برابر پیمان‌ها مشخص می‌کند. در نهایت تعهد و مسوولیتی که در برابر اوکراین و مسوولیت سخت‌افزاری یعنی هزینه‌هایی که این هواپیما را بر آن بار کرده، مسوولیت پرداخت خسارت هواپیما و دوم مسوولیت پرداخت هزینه‌های مربوط به جان مسافران برابر قواعد و مقررات حاکم بر مقررات قوانین بین‌المللی ناشی از عضویت در ایکائو بر عهده ایران است.
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :