سرعت تهدید کم آبی بیشتر از اجرای طرح های آبیاری نوین

جهان صنعت نیوز| با توجه به شرایط اقلیمی و بازدهی پایین آبیاری سنتی در کشور، تشویق و ترغیب کشاورزان برای ترویج آبیاری مدرن، امری اجتناب ناپذیر است. به گفته مسوولان امر، چهار میلیون هکتار از اراضی کشاورزی باید به سامانه های نوین آبیاری مجهز شود که در این زمینه برنامه ده ساله ای تدوین شده که در صورت تخصیص منابع، این طرح سالانه در سطح ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی اجرا خواهد شد.

حال پرسش این است که با توجه به آمار سالانه و ادامه وضع نامناسب کم آبی در فلات ایران آیا باید سال ها منتظر بود تا این طرح به کندی انجام شود؟
آیا صلاح نیست مسوولان امر، اجرای طرح آبیاری نوین را به عنوان یک اولویت مهم در دستور کار بخش کشاورزی قرار دهند تا هر چه زودتر به اتمام برسد؟

در ایران بیش از ۸۵ درصد اراضی آبی با روش های سطحی آبیاری می شوند که از راندمان آبیاری کمتری برخوردار هستند؛ کشاورزی ایران هنوز سنتی باقی مانده چون بارزترین نشانه آن یعنی وابستگی بیش از حد به بارندگی را در خود حفظ کرده است. در ایران ۹۰ درصد تولیدات کشاورزی از طریق کشت آبی بوده و فقط ۱۰ درصد از طریق دیم صورت می گیرد و ۱۵ درصد زمین های کشاورزی در جهان، آبی بوده و ۸۵ درصد بقیه به صورت دیم کشت می شود اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذای مردم بر روی کره زمین از زمینهای آبی برداشت می ‌شود.

آبیاری‌ نوین به معنای آبرسانی به کشتزار و باغ با تجهیزات تحت فشار به دو شکل قطره‌ای و بارانی انجام می شود. برآیندها نشان می دهد سفره های زیرزمینی کشور سالانه حدود هفت تا هشت میلیارد مترمکعب بیلان منفی دارند که به همین منظور در برنامه ششم توسعه به دولت تکلیف شده حداقل ۱۱ میلیارد مترمکعب در منابع آبی کشور تا پایان برنامه سالانه صرفه جویی شود. با افزایش راندمان آبیاری می توان حجم قابل توجهی از منابع آب را به چرخه تولید بازگرداند و بخش بزرگی از نیازهای آب کشاورزی و سایر بخشها را از این طریق برآورده کرد.

کارشناسان می گویند: روش های آبیاری نوین علاوه بر جلوگیری از تلفات آب، باعث بالا بردن کیفیت تولید در واحد سطح می شود به طوری که راندمان آبیاری بارانی ۷۰ درصد و در آبیاری قطره ای ۹۵ درصد است.

این در حالی است که با روش آبیاری مزارع به شکل سنتی، روشی که بیشتر زمین های کشاورزی در کشور با این شکل آبیاری می شوند حتی با صرف هزینه های گزاف تسطیح اراضی راندمان آبیاری ۴۰ درصد است.

به تأکید کارشناسان، استفاده از روش های مدرن آبیاری در صورتی که اصولی و استاندارد پیاده شده باشد می تواند با بهره وری بالا باعث افزایش سطح زیرکشت و افزایش تولید محصولات در واحد سطح شود. همچنین باعث افزایش درآمد کشاورز و در نهایت ارتقای کیفی زیست خانوارهای روستایی می شود. با وجود خشکسالی های پیاپی، کاهش نزولات آسمانی و افت قابل توجه سطح آب زیر زمینی در سال های اخیر و صرفه جویی و استفاده بهینه آب، ضرورت اصلاح روش های آبیاری در ابعاد مختلف بخش کشاورزی بیش از پیش احساس می شود. خشکسالی واقعیت اقلیم ایران است؛ این پدیده بنا به اظهار کارشناسان به دلیل رشد نیازهای آبی کشور در بخش های مختلف در سال های آتی نیز شدت خواهد یافت.

طبق آمارهای رسمی میزان منابع آب تجدیدپذیر کل ایران ۱۳۰ میلیارد مترمکعب است که از این مقدار حدود ۸۳ میلیارد مترمکعب آن (۹۳ درصد) به بخش کشاورزی، ۵٫۵ میلیارد مترمکعب (۶ درصد) به بخش خانگی و بقیه به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص دارد. ایران دارای رتبه چهارم از بین ۴۵ کشوری است که در معرض خشکسالی شدید قرار دارد، در بازه ۱۲۰ ماه اخیر منتهی به تیرماه سال جاری، ۹۷ درصد مساحت ایران به خشکسالی «انباشته و بلندمدت» دچار شده است و همین موضوع وضع ذخیره آبی کشور را در مناطق مختلف را نشان می‌دهد.

بر این اساس، حدود ۹۷ درصد از مساحت کشور با درجات مختلف خشکسالی بلند مدت مواجه هستند که از این میان ۵٫۵ درصد خشکسالی خفیف، ۲۸٫۵ درصد دچار خشکسالی متوسط ،۵۰ درصد خشکسالی شدید و ۱۳ درصد با خشکسالی بسیار شدید را تجربه می‌کنند و فقط سه درصد از مساحت کشور دارای ترسالی ضعیف و ۱ درصد ترسالی متوسط و بقیه نواحی از شرایط نرمال هستند. کشور به شرایط ورشکستگی آبی رسیده است و در حالی که اجازه مصرف بیش از ۴۰ درصد آب تجدیدپذیر در دنیا داده نشده، اما ایران ۱۱۰ درصد از آب تجدیدپذیر خود را مصرف می ‌کند.

در واقع میزان آب تجدید پذیر کشور ۸۸ میلیارد متر مکعب و میزان مصرف ۹۷ میلیارد متر مکعب است که این زنگ خطری برای منابع آبی کشور است. خشکسالی کشور بنا به اظهارات مسوولان امر در ۷۰ سال اخیر بی سابقه است و ایران همچنان در مرحله خشکسالی آب و هوایی قرار دارد، در این نوع خشکسالی با کم شدن نزولات جوی و کمبود آب های زیرزمینی و سطحی مواجه می شویم.

بر اساس گزارش موسسه بین المللی مدیریت آب(IWMI) کشور ایران باید بتواند برای حفظ وضع فعلی خود تا سال ۲۰۲۵، ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید؛ تحقق این مهم نیازمند مدیریت هوشمندانه مصرف آب در بخش آشامیدنی، کشاورزی، خانگی و صنعت است. بنابر این در چنین شرایطی تدبیر آسان، حیاتی و زودبازده، حفظ و استفاده بهینه از منابع آب موجود است؛ از آنجا که مصرف آب در بخش کشاورزی بسیار بیشتر از سایر بخش هاست، بهره وری مصرف آب در این بخش از مهمترین شاخص های در برنامه ریزی های کلان مصرف اصولی آب به شمار می رود.

با وجود پیشرفت فناوری و استفاده از شیوه های نوین آبیاری در کشاورزی جهان، هنوز در ایران و بسیاری از کشورها حتی کشورهای پیشرفته، بخش عمده ای از اراضی کشاورزی با روش های سطحی و سنتی آبیاری می شوند.

بر اساس آمار موجود تجهیز هر هکتار از اراضی به سامانه های نوین آبیاری حدود ۱۰۰ میلیون ریال هزینه دارد که دولت ۸۵ درصد آن را به صورت بلاعوض و بهره بردار فقط ۱۵درصد را پرداخت می کند که به این ترتیب فرصت خوبی برای کشاورزان برای استفاده از این دانش در بهره وری بهتر از آب است. در چهار سال گذشته بنا به اظهارات مسوولان، بازدهی آبیاری از ۳۷ درصد به ۴۴ درصد افزایش یافته و به عبارتی از حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب آب کشاورزی تخصیص یافته، نزدیک به پنج میلیارد متر مکعب مصرف آب کاهش یافته و رشد ۲۱ میلیون تنی تولیدات کشاورزی با مصرف آب کمتر به دست آمده است.

بازدهی مطلوب آبیاری در جهان بر اساس استناد منابع بین ۷۰ تا ۸۰ درصد است؛ توسعه سامانه های نوین آبیاری، توسعه کشت های گلخانه ای، نشاکاری به جای بذرکاری و استفاده از آبیاری الگو و زیرسطحی در زراعت که موجب جلوگیری از تبخیر آب می‌ شود از عوامل مؤثر در افزایش بازدهی آبیاری بوده است.

 سالانه ۴۰۰ هزار هکتار به سامانه آبیاری تحت فشار تجهیز می شود 

به گفته «علیمراد اکبری» معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، در سال جاری یک میلیارد و ۵۰ میلیون دلار برای اجرای سامانه‌ های نوین آبیاری در اراضی کشاورزی اختصاص یافته است. ۲۵۰ میلیون دلار این اعتبارات در سال جاری، ۳۰۰ میلیون دلار سال گذشته و ۵۰۰ میلیون دلار سال ۹۵ به توسعه سامانه ‌های آبیاری نوین در اراضی کشاورزی کشور اختصاص یافته است.

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: از محل اعتبارات داخلی (بودجه عمومی دولت) امسال حدود ۱۰ هزار میلیارد ریال، سال گذشته ۲۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال به تجهیز اراضی کشاورزی به سامانه های آبیاری نوین اختصاص یافت که حدود هفت هزار میلیارد ریال آن تخصیص داده شده است.

او با بیان اینکه سال گذشته ۲۸۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور به سامانه آبیاری نوین با رویکرد آبیاری میکرو تجهیز شدند، افزود: امسال با اعتباراتی که به این بخش اختصاص یافته، بیش از ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور به سامانه آبیاری نوین تجهیز می شوند.

اکبری ادامه داد: سالانه ظرفیت اجرای ۴۰۰ هزار هکتار سامانه آبیاری تحت فشار در صورت تامین اعتبار در کشور وجود دارد که این مهم نقش مهمی در کاهش و صرفه جویی مصرف آب کشاورزی به همراه دارد.

او از پیشنهاد اختصاص یک درصد اعتبارات اجرای سامانه آبیاری نوین به آموزش و ترویج این سامانه در بین کشاورزان خبر داد و گفت: اکنون در طرح های بزرگ مشاور و پیمانکار به مدت یک سال در محل اجرای طرح برای آموزش به بهره برداران حضور می یابد. ایران یکی از کشورهای پیشرو در حوزه اجرای سامانه آبیاری نوین و تحت فشار است و سالانه تجهیزات موردنیاز حدود ۵۰۰ هزار هکتار اجرای سامانه آبیاری تحت فشار در کشور تولید می شود.

از ابتدای سال جاری تاکنون ۶۰ هزار هکتار آبیاری تحت فشار در اراضی کشاورزی کشور اجرا شده و بیش از ۱۳۰ هزار هکتار نیز در دست اجراست که به گفته مسوولان امر پیش بینی می شود با استفاده از توسعه آبیاری تحت فشار در آبخور شبکه های مدرن این میزان به ۳۰۰ هزار هکتار افزایش یابد. با اجرای برنامه های وزارت جهاد کشاورزی در دولت تدبیر و امید، بهره ‌وری آب سالانه شش درصد و در مجموع ۳۰ درصد افزایش یافته است؛ به طوری که در سال ۹۲ به ازای مصرف هر متر مکعب آب حدود ۹۲۰ گرم محصول تولید می‌شد که این میزان با ۴۰۰ گرم افزایش به ۱٫۳۲۰ کیلوگرم به ازای مصرف هر مترمکعب آب رسیده است.

با حمایت های دولت سطح اراضی تجهیز شده به سامانه‌ های نوین آبیاری از یک میلیون و ۲۹۰ هزار هکتار در سال ۹۲ با افزایش ۵۳۴ هزار هکتاری به یک میلیون و ۸۲۴ هزار هکتار رسید و بر اساس برنامه، تا پایان سال جاری به دو میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار افزایش خواهد یافت. در کنار اهمیت بسیار بالای بخش کشاورزی در توسعه و خودکفایی کشور، کشاورزی در استان اصفهان همواره به عنوان یک بخش پویا مطرح بوده است؛ تا آنجا که بر اساس آخرین گزارش ها، حدود ۱۱درصد اشتغال اصفهان و هشت درصد تولید ناخالص ملی در استان به بخش کشاورزی اختصاص دارد.

در چهار سال گذشته، دو هزار و ۱۳۷ طرح با هشت هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار و ۱۰ هزار فرصت شغلی جدید در بخش کشاورزی استان ایجاد شد، وجود ۴۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی مرغوب، تولید شش میلیون تن محصولات مختلف کشاورزی و وجود کشاورزان باتجربه از مهمترین ویژگی های کشاورزی اصفهان است.
رشد ۵۳ درصدی اجرای شیوه‌ های نوین آبیاری و ۸۳ درصدی محصولات صادراتی این بخش، دلیل دیگری بر اهمیت استمرار حیات کشاورزی در اصفهان است.
برکات بخش کشاورزی از یک سو و مواجه بودن این استان با پدیده خشکسالی و افت شدید منابع آبی از سوی دیگر، ضرورت مدیریت مصرف آب در این بخش را بیش از پیش آشکار کرده است.

استان اصفهان دارای حدود ۵۶۸ هزار هکتار زمین های کشاورزی است که با توجه به خشکسالی دهه اخیر و کمبود آب، اکنون در کمتر از۲۷۰ هزار هکتار از این زمین ها زراعت انجام می شود.

این در حالی است که به گفته مسؤولان، تاکنون کمتر از ۱۵ درصد زمین های کشاورزی استان اصفهان مجهز به سیستم های آبیاری نوین شده اند. میانگین بارندگی در ایران یک سوم دنیاست و در استان اصفهان یک دوم کشور است؛ در طول چند سال خشکسالی این میزان نیز کاهش یافته و با تغییر اقلیم صورت گرفته، مناطق خشک، خشکتر و مناطق مرطوب، مرطوبتر شده که این امر به خشکی اقلیم افزوده است.

به باور کارشناسان امر با توجه به این شرایط استان نیازمند برنامه ریزی تخصصی و اصولی برای توسعه کشاورزی مدرن و کنترل مصرف آب به صورت توأمان است؛ زیرا استقرار سامانه های نوین آبیاری یکی از شاخص های کشاورزی مدرن است. کشاورزی و دامپروری باید به سمت روش های نوین که به حداقل آب نیاز دارند، پیش رود؛ یکپارچه سازی اراضی به منظور کشت محصولات کم آب بَر باید در شهرهایی که با مشکل آب مواجه هستند انجام شود.

اخبار برگزیده