تعرفه فصلی و تجارت محصولات کشاورزی
میرعبداله حسینی *ایران در این زمینه در طول برنامه‌های توسعه گام‌های مناسبی برداشته که برای نمونه می‌توان به تصمیمات اتخاذ شده دولت در تک‌نرخی کردن ارز، حذف موانع غیرتعرفه‌ای و تبدیل آن به معادل‌های تعرفه‌ای، پیگیری عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، تنظیم انحصارات و رقابتی کردن اقتصاد در برنامه سوم توسعه اشاره کرد. در تحلیل تحولات اقتصادی کشورها مجموعه این اقدامات به تعبیری همگرایی و تعامل فعال یا جهانی شدن در راستای استراتژی توسعه صادرات قلمداد می‌شوند.
اصلاح سیاست تجاری در تجارت خارجی کشور به‌‌منظور فراهم آوردن فضای رقابتی برای بخش‌های مختلف اقتصاد از جمله تولید محصولات کشاورزی است. این سیاست‌ها در حالی اتخاذ می‌شود که کشاورزی ایران سالیان درازی تحت تاثیر سیاست‌های حمایتی از جمله سیاست تجاری، ارزی، قیمتی، اعتباری و تولیدی بعضا متناقض حمایتی و تبعیضی بوده است.
این موضوع از طریق موانع تجاری غیرتعرفه‌ای، تعرفه‌های بالا، نرخ‌های چندگانه ارز، یارانه‌های نهاده‌‌ای و کنترل قیمت‌ها صورت گرفته است. بنابراین با توجه به ساختار قیمتی توام با اختلالات شدید با وجود انواع حمایت‌ها که ظاهرا از کشاورزی به‌عمل آمده، ارزیابی دقیقی از چگونگی و میزان حمایت واقعی از این بخش و محصولات آن در دست نیست. در این میان توجه به تعرفه فصلی به‌عنوان یکی از سیاست‌های موثر در حمایت از محصولات کشاورزی بیش از سایر سیاست‌های حمایتی مغفول واقع شده است.
تعرفه فصلی نوعی از تعرفه گمرکی است که در مقاطع مختلف زمانی و با هدف حمایت از تولید داخلی با نرخ متفاوتی وضع می‌شود. از تعرفه فصلی موقعی استفاده می‌شود که توازن عرضه و تقاضا به‌طور معنی‌داری در فصول مختلف سال تغییر کند. دایره شمول تعرفه فصلی به محصولات کشاورزی محدود نمی‌شود بلکه به دلیل تغییرات فصلی در تقاضا و عرضه می‌تواند حوزه نسبتا وسیع‌تری به‌ویژه در بازار داخلی را دربر گیرد. ماهیت شکل‌گیری تعرفه فصلی به‌طور عمده بر دو محور نوسان قیمت‌ها و ضرورت تنظیم بازار استوار است.
این یادداشت در جست‌وجوی پاسخ به این پرسش‌هاست که چه میزان تعرفه فصلی مناسب برای انواع محصولات وارداتی کشاورزی در دوره‌های زمانی مختلف باید وضع شود تا در ساختار قیمت‌ها و انگیزش تولید آن در بازار داخلی اختلال شدید ایجاد نشود. این یادداشت در‌صدد تعیین و شناسایی محصولات، دوره زمانی و میزان تعرفه فصلی محصولات منتخب است.
به این ترتیب در گزارش حاضر به این سه پرسش پاسخ داده می‌شود: ۱- محصولات کشاورزی مشمول تعرفه فصلی کدامند؟ ۲- چه ماه‌هایی از سال برای اعمال تعرفه فصلی محصولات منتخب مناسب است؟ و ۳- تعرفه فصلی این محصولات به چه میزان است؟
در پاسخ به این پرسش‌ها مطالعه‌ای در موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی به انجام رسیده است. روش تحقیق این مطالعه، ابتدا بر اساس طبقه‌بندی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و گمرک (نظام هماهنگ و کدگذاری کالا)، محصولات کشاورزی تحت شمول تعرفه فصلی با استفاده از آمار‌های پراکندگی توزیع شاخص بهای ماهانه محصولات کشاورزی شناسایی شدند.
سپس دوره زمانی اعمال تعرفه فصلی با عنایت به دوره زمانی برداشت محصول و کف شاخص بهای ماهانه آن تعیین شد و آنگاه با استفاده از مجموعه شاخص‌ها، وضعیت بازار داخلی و خارجی محصولات تحت شمول تعرفه فصلی مورد تحلیل قرار گرفت و میزان تعرفه فصلی با استفاده از دو روش شکاف قیمتی و حقوق ورودی موجود محاسبه و تحلیل شد.
فشرده نتایج مطالعه یادشده، نشان می‌دهد که در میان ۲۹۴ محصول کشاورزی، محصولاتی شامل گوجه‌فرنگی، پیاز، سیب درختی، پرتقال، سیب‌زمینی، هندوانه و انگور جهت اعمال تعرفه فصلی در اولویت قرار دارند. دوره زمانی اعمال تعرفه فصلی- دوره زمانی برداشت و کف قیمت عمده‌فروشی ماهانه- محصولات کشاورزی شناسایی شده به‌شرح زیر بوده است: سیب درختی: مرداد تا اول اسفند (از ۱/۵/ هر سال تا ۳۰/۱۱/ هر سال)، پرتقال: مهر تا اول اسفند (۱/۷/ تا ۳۰/۱۱/ همان سال)، انگور: مردادماه تا اول اسفند (۱/۵/ هر سال تا ۳۰/۱۱/ همان سال)، سیب‌زمینی: تیرماه تا اول اسفند (۱/۴/ هر سال تا ۳۰/۱۱/ همان سال)، پیاز: اردیبهشت تا اول دی (۱/۲/ هر سال تا ۳۰/۹/ همان سال)، هندوانه: تیر تا اول آذر (۱/۴/ هر سال تا ۳۰/۸/ همان سال)، گوجه‌فرنگی: خرداد تا اول دی‌ماه (۱/۳/ هر سال تا ۳۰/۹/ همان سال). مطابق نتایج برآورد نرخ تعرفه فصلی برای واردات در زمان برداشت سیب ۷۰ درصد، پرتقال ۵/۷۱ درصد، انگور ۵/۶۵ درصد، سیب‌زمینی ۵/۴۷ درصد، پیاز ۵/۵۳ درصد، نخود ۲۷ درصد، هندوانه ۸۱ درصد و گوجه‌فرنگی ۶۶ درصد برآورد می‌شود. با توجه به نتایج فوق، توصیه‌هایی به‌شرح زیر قابل بیان است:
۱- محصولات کشاورزی گوجه‌فرنگی، پیاز، سیب درختی، پرتقال، سیب‌زمینی، هندوانه و انگور جهت اعمال تعرفه فصلی در اولویت قرار دارند. همین‌طور، دوره زمانی اعمال تعرفه فصلی- دوره زمانی برداشت و کف قیمت ماهانه- به شرح زیر اعمال شود: سیب درختی: مرداد تا اول اسفند (از ۱/۵/ هر سال تا ۳۰/۱۱/ هر سال)، پرتقال: مهر تا اول اسفند (۱/۷/ تا ۳۰/۱۱/ همان سال)، انگور: مرداد تا اول اسفندماه ( ۱/۵/ هر سال تا ۳۰/۱۱/ همان سال)، سیب‌زمینی: تیر تا اول اسفند (۱/۴/ هر سال تا ۳۰/۱۱/ همان سال)، پیاز: اردیبهشت تا اول دی (۱/۲/ هر سال تا ۳۰/۹/ همان سال)، هندوانه: تیر تا اول آذرماه (۱/۴/ هر سال تا ۳۰/۸/ همان سال) و گوجه‌فرنگی: خرداد تا اول دی‌ماه (۱/۳/ هر سال تا ۳۰/۹/ همان سال).
۲- در قانون مقررات تعرفه تثبیت شده (حداکثر تعرفه مجاز که بالاترین نرخ تعرفه فصلی نیز هست) برای واردات در دوره برداشت سیب درختی ۷۰ درصد و در خارج از آن تعرفه کاربردی ۳۰ درصد، پرتقال در دوره برداشت ۵/۷۱ درصد و در خارج از آن ۲۸ درصد، انگور در دوره برداشت ۵/۶۵ درصد و در خارج از آن ۴/۲۴ درصد، سیب‌زمینی در دوره برداشت ۵/۴۷ درصد و در خارج از آن ۱۹ درصد، پیاز در دوره برداشت ۵/۵۳ درصد و در خارج از آن ۸۲/۱۶ درصد، نخود در دوره برداشت ۲۷ درصد و در خارج از آن ۳/۸ درصد، هندوانه در دوره برداشت ۸۱ درصد و در خارج از آن ۲۰ درصد و گوجه‌فرنگی در دوره زمانی برداشت ۶۶ درصد و در خارج از آن شش درصد پیشنهاد می‌شود.
۳- براساس کتاب مقررات صادرات و واردات سال ۱۳۹۸، تعرفه فصلی برای پرتقال و نارنگی (انواع آن) و سیب تعرفه فصلی اعمال می‌شود، چنانچه مقایسه میان این تعرفه فصلی با آنچه از نتایج مطالعه به‌دست آمده، گویای آن است که در گستره محصولات، دامنه زمانی آن و نرخ تعرفه‌های فصلی محصولات منتخب، پیشنهاد می‌شود تغییراتی صورت گیرد.
۴- در بعضی از ماه‌های سال که غالبا مصادف با دوره برداشت محصولات فوق است، قیمت محصولات در کف است، ذی‌نفعان حقیقی و حقوقی اعم از نهاد دولت (وزارت صنعت، معدن و تجارت) و ذی‌نفعان بازار در صورت در اختیار داشتن انبار و سردخانه می‌توانند اقدام به خرید و ذخیره‌سازی کنند. این ذخایر در ماه‌های پرتقاضای سال مورد استفاده و توزیع قرار گیرد.
* عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
لینک کوتاه :