رمزگشایی از مرگ پرندگان میانکاله

پرویز کردوانی*باید توجه کرد که نواحی ساحلی کشور به شدت در معرض خطر است. شیرابه‌های سراوان علاوه بر اینکه به شهر رشت سرازیر می‌شود، به تالاب انزلی هم ریخته و به زودی شاهد مرگ این تالاب هم خواهیم بود. مسوولان حفاظت از محیط‌زیست باید سریعا به داد استان‌های شمالی کشور برسند.

اخیرا اعلام کردند که آب دریای خزر کاهش یافته است. البته سال ۱۳۶۷ هم مقدار آن کم شده بود اما حال یک متر بیشتر از آن زمان کمتر شده است. اینکه چرا این جوری می‌شود می‌توان این‌گونه گفت که خلیج‌فارس هیچ‌وقت خشک نمی‌شود بلکه آب آن به مرور بالاتر می‌آید. البته خلیج‌فارس تا حالا سه بار یک بار ۲۰ هزار سال پیش، ۶۰ هزار سال پیش و دیگری ۱۲۰ هزار سال پیش به طور کامل خشک شده است. چون در آن زمان به قدری قطب سرد بود که برف و یخ‌ها اصلا آب نشده اما الان دقیقا برعکس بر اثر گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی سطح خشکی کره زمین کمتر شده است.

اما دریای خزر از خشکی و ارتفاعات آب می‌گیرد. بزرگ‌ترین رود آن هم رود ولگا که با نزدیک‌تر شدن آن به خط مرزی کشور ما با رود دن که از دریای سیاه می‌آید با هم یکی می‌شوند و در آخر به دریای خزر می‌ریزند. در حال حاضر کره زمین بسیار گرم شده و روند تبخیر صعودی شده است. البته آب رودهای ولگا و آرال بسیار کمتر از قبل شده زیرا برف دیگر مثل سابق نمی‌بارد.

ما نباید روی رودها سد‌سازی کنیم. به طور مثال اخیرا اعلام کردند تعداد ماهی‌های خاویاری کاهش یافته. باید توجه داشت که علت آن صید‌های بی‌رویه نیست بلکه این ماهی در رودخانه تخمگذاری می‌کند اما الان سواحل و رودخانه‌ها پر از پسماند‌های فاضلاب هستند. ماهی درمانده فقط روی ماسه و رود تمیز تخم‌ریزی می‌کند نه روی زباله یا ته‌سیگار توریست‌ها. اگر هم به اجبار تخم ریزی کند زباله بعدی که روی آن انباشته شود حتما آن را خواهد کشت.به همین دلیل ماهی خاویار در شرف انقراض است و نباید آن را به گردن صید بی‌رویه انداخت. وضع تالاب میانکاله هم روز‌به‌روز حادتر می‌شود.

حتما باید آب و خاک تمام منطقه تالاب را نمونه‌برداری کنند و متوجه شوند که کدام قسمت آلوده به سم است. اگر بنا بر این باشد که آنجا سم ریخته باشند قطعا یک قسمت از آن بیشتر آلودگی دارد. نمی‌توان صد‌در‌صد گفت که علت مرگ پرنده‌ها سم بوتولیسم است زیرا این سم در طبیعت وجود ندارد و خود به خود هم امکان تشکیل ندارد. متاسفانه در حال حاضر محقق زبده‌ای نداریم تا به درستی علت تلف شدن پرنده‌ها را تشخیص دهد، مانند استان سیستان‌و‌بلوچستان که وزیر نیرو به تازگی گفته بود امسال بارندگی به قدری داریم که سدها پر و حتی دو تا سه سد هم سرریز شده است. همین سرریز شدن سد‌های ریزانه و پیشین سیل را به وجود آورد.

در حال حاضر هم اعلام کردند برای اینکه دیگر سیل رخ ندهد، رودها را لایروبی می‌کنند. این عمل خیانت محض است، چرا که از بالای سد یا همان آبخیز نباید لایروبی کنند حتی باید استخرهایی نزدیک سد احداث کنند تا رسوبات را بگیرد. فرض کنید جوی آبی به یک حوض سرازیر می‌شود.اگر بالای آن جوی را بکنیم تمام حوض پر می‌شود، در نتیجه باید پایین‌دست سد را لایروبی کرد. مشکل ما نداشتن سواد محققان در این امر است.

قطعا در تلف شدن پرندگان تالاب میانکاله فاضلاب‌ها نقش اساسی دارند. تصور کنید در یک اتاق تعدادی زباله به مدت ۱۰ روز رها کنید. زمانی که شما بعد از مدتی در آن اتاق را باز می‌کنید با موجوداتی اعم از پشه، موش و سوسک مواجه می‌شوید. حال پسماند فاضلاب خانه‌ها و کارخانجات اطراف میانکاله به تالاب روانه می‌شود با توجه به اینکه آلودگی هوا در آن منطقه به شدت آزاردهنده است. با این وجود اینکه لاشه ۱۵ هزار بال در آن منطقه یافت شده اما معلوم نیست مسوولان چه اقداماتی را برای جلوگیری از این مرض انجام خواهند داد تا شیوع پیدا نکند والا در آینده تالاب غیر قابل سکونت خواهد شد. اکوسیستم هیچ گاه این‌گونه ثابت نخواهد ماند و در طول زمان تغییر خواهد کرد.

به طور قطع نمی‌توان تایید کرد که سم بوتولیسم است. حتما باید بررسی‌های بیشتری در آن صورت بگیرد. اگر بر سم بوتولیسم آن اصرار می‌کنند باید سه تا از پرنده‌های سالم موجود در آن تالاب را بگیرند و به مقدار اندازه سمی که در تالاب وجود دارد به آنها تزریق کنند.بعد در ادامه آنها را کالبدشکافی کنند. اگر نتیجه همان بود که سم بوتولیسم قابل قبول است ولی اگر توانایی ندارند قسمتی از خاک و آب را به کشور مورد اعتماد برای تحقیقات بفرستند.سوالی که پیش می‌آید این است که اصلا این سم از کجا آمده؟ آیا سم بوتولیسم از پسماند فاضلاب به وجود می‌آید؟ اگر سم‌پاشی عمدی بوده چه کسی و از کجا این عمل را انجام داده است که بالا دستش را نکشته و تنها پایین‌دست آن تلفات داده است.

* چهره ماندگار علمی جغرافیا و پدر کویرشناسی ایران

اخبار برگزیدهیادداشت