رانت سیستماتیک

جمشید عدالتیان‌شهریاری* شفافیت یکی از مشخصه‌های اصلی یک اقتصاد سالم است که مبارزه با فساد را ممکن می‌کند اما در شرایط کنونی دولت برای آنکه بتواند از سد تحریم‌ها عبور کند به عدم شفافیت در حوزه سیاستگذاری ناچار است و از سوی دیگر عدم شفافیت موجود نیز رانت و فساد به همراه داشته است. در این شرایط سیاستگذار می‌تواند به توازن روی آورد، به طوری که رانت شکل‌گرفته در سایه عدم شفافیت را علیه خودش استفاده نکند. بنابراین هزینه عدم شفافیت موجود در ساختار اقتصاد ایران افزایش رانت و فساد و فایده آن، یافتن راهی برای دور زدن تحریم‌هاست.

اگر اقتصاد را به سه بخش اقتصاد سفید، اقتصاد خاکستری و اقتصاد سیاه تقسیم کنیم، ایران به دلیل عدم شفافیت شکل‌گرفته از ناحیه تحریم‌ها در دسته دوم آن جای می‌گیرد. بدیهی است تا زمانی که سایه تحریم‌ها بر اقتصاد ایران سنگینی کند، خروج از اقتصاد خاکستری و حرکت به سمت اقتصاد سفید امکان‌پذیر نخواهد بود.

از سوی دیگر برای اینکه ایران بتواند به سمت شفافیت حرکت کند و در دسته اقتصاد سفید جای گیرد، لازم است مولفه‌های مهمی همچون سیاستگذاری بر اساس قوانین بازار، رقابت سالم اقتصادی و توسعه بخش خصوصی را نیز فراهم کند. با این حال فراهم کردن مولفه‌های مهم و اساسی یک اقتصاد شفاف و عاری از فساد ممکن نیست و تحریم‌ها مانعی جدی در این خصوص محسوب می‌شوند.

از سوی دیگر نباید فراموش کرد که رانت و فساد تنها مشخصه اقتصاد ایران است و ما در جهان با پدیده مافیای رانتی مواجه هستیم به طوری که در سال‌های گذشته فساد گسترده‌ای دامنگیر سازمان ملل شده بود. با همه اینها در موقعیت کنونی اقتصاد ایران، تنها دو راه پیش روی سیاستگذار قرار دارد؛ یا باید فساد رخنه‌کرده در ساختار اقتصادی را بپذیرد یا به سمت اقتصاد شفاف حرکت کند که طبیعتا در شرایط کنونی امکان‌پذیر نیست.

* اقتصاددان