دوراهی روشنگری و پنهانکاری

محمدصادق جنان صفت * واقعیت این است که اقتصاد ایران پیش از ورود ویروس کرونا نیز در دام تحریم‌های آمریکا و سیاست‌های نادرست دولت که برخاسته از رفتارها و تصمیم‌های سیاسی در برابر منتقدان به شدت یورش برنده بوده است افتاده بودند. اکنون دیگر مثل روز روشن است که اقتصاد ایران با وجود همه توانایی‌های ذاتی این سرزمین که به هیچ نظام سیاسی نیز بدهکار نیست از نظر تاب‌آوری ادامه شرایط فعلی با ابهام مواجه شده بود.

دراین روزهای تازه سپری شده انبوهی از ادبیات اقتصاد سیاسی در داخل و خارج از کشور و به ویژه در شبکه‌های اجتماعی از سوی افراد و گروه ها منتشر می‌شود که باید درباره آنها اندیشید. پرسش این نوشته به طور مشخص این است که برای ادامه راه از نظر اطلاع‌رسانی شرایط کشور کدام راهبرد را باید انتخاب کرد. آیا دولت و سایر نهادهای قدرت می‌خواهند بر مدار سال‌های پیشین رفتار کرده و در دادن آمارها و اطلاعات اساسی مورد نیاز شهروندان وسواس نشان داده و راهبرد «اصل با پنهانکاری است مگر اینکه زیر ضرب و فشار ناچار به ارائه اطلاعات شویم» را ادامه دهد.

در این صورت این خطر وجود دارد که همانند داستان ویروس کرونا شهروندان با دلهره و سرسام روبه‌رو شده و نیز حتی مدیریت میانی دستگاه دیوانسالاری نیز توانایی برخورد با روزهای دشوار را نداشته باشند. از سوی دیگر برخی باور دارند که روشنگری و فاش‌گویی از سوی دولت درباره همه زاویه‌های زندگی سیاسی و اقتصادی داخلی و خارجی به ناامیدی احتمالی شهروندان منجر خواهد شد.

این باور هواداران سرسختی در نهادهای قدرت دارد و توجه نمی‌شود که به مرور دامنه و ژرفای پنهانکاری به اندازه‌ای خواهد شد که تنها گروه کوچکی از کل جمعیت به اطلاعات دسترسی خواهند داشت که این نیز به فساد اطلاعاتی و رانت‌های لگام‌گسیخته می‌رسد. یادمان باشد که وسوسه حبس اطلاعات و پنهانکاری در ارائه آمارها و شاخص‌ها گام به گام است و عموما نیز با این توجیه که مصلحت مردم این است شروع شده و به پنهانکاری کامل می‌رسد.

به نظر می‌رسد دولت به ویژه رییس‌جمهور در این وضعیت باید دستور دهد که اصل بر روشنگری باشد و زندانی کردن اطلاعات در موارد خاص مثل مسائل امنیتی و نظامی باشد. در این صورت نهادهای پژوهشی نیز با این توجیه که شرایط حساس است نمی‌توانند به پنهان‌سازی اطلاعات و آمارها بپردازند. همچنین توجه داشته باشیم دنیایی که در پیش‌رو است اصولا امکان پنهانکاری را به حداقل می‌رساند.