فرصت را از دست ندهیم
دکتر صلاح‌الدین هرسنی * اگرچه مساله تبادل زندانیان ایران و آمریکا موضوع تازه‌ای نیست و در سال‌های گذشته و در برهه‌های مختلف زمزمه‌های آن مطرح بوده اما به نظر می‌رسد در شرایط حاضر با توجه به سمت و سوی مواضع مقامات تهران- واشنگتن ، این ایده و برنامه‌هایی از این دست که در حکم دیپلماسی پنهان و نقش‌های واسطه‌ای عمل می‌کنند، می‌توانند برای بزرگ‌ترین حل مشکل روابط تهران- واشنگتن به کار گرفته شوند. در واقع برنامه‌ها و ایده‌هایی از این دست به معنای فرصت و گشایش امید‌های تازه در ترک برداشتن یخ روابط تهران- واشنگتن است و می‌تواند مقدمه و شروعی برای رسیدن به ایده‌های بزرگ‌تر یعنی مذاکره و در نتیجه آب شدن یخ روابط تهران- واشنگتن باشد.
آن‌گونه که شواهد و قراین نشان می‌دهند، در قبول و اعلام آمادگی و پذیرش ایده تبادل زندانیان، برخی از شرایط نظیر شرایط ذهنی و ادراکی نقش داشته‌اند. در این ارتباط شرایط ذهنی و ادراکی مقامات تهران و واشنگتن برای اجرایی‌سازی ایده تبادل زندانیان یکسان بوده و به یک اندازه نقش داشته‌اند. در ارتباط با شرایط ذهنی و ادراکی مقامات واشنگتن و مشخصا ترامپ و همفکرانش همین بس که وضعیت ناآرامی‌های آمریکا، بیکاری و کاهش محبوبیت ترامپ در افکار عمومی در کنار همه‌گیری ویروس کشنده کرونا اجازه تزاید و گسترش بحران برای آمریکای ترامپ را نمی‌دهد. در واقع اوضاع داخلی و وضعیت سیاست خارجی آمریکا در شرایط حاضر اجازه نمی‌دهد این کشور درگیر بحران‌های تنازعی باشد و همین که ترامپ و سایر همفکرانش در کاخ سفید بتوانند مشکلاتی چون تنش در روابط خارجی نظیر رابطه خارجی با ایران را سر و سامان دهند، خود یک فرصت است. ضمن آنکه حل مشکل واشنگتن در روابط خارجی با تهران برای ترامپ بسیار حیاتی و کلیدی و در حکم آب برای ماهی است. بنابراین ترامپ تلاش می‌کند از طرق مختلف و مشخصا حل مشکل روابط خارجی با تهران، برای غنی‌تر شدن کارنامه خود در سیاست خارجی دست‌و‌پایی بزند. بنابراین اعلام آمادگی واشنگتن آن هم با بیان صریح و بدون ابهام تشکر از تهران در همین راستا تعبیر و تفسیر می‌شود. البته قبول و اعلام آمادگی ترامپ بابت ترک برداشته شدن و در نتیجه آب شدن یخ روابط با تهران فقط به ایده تبادل زندانیان منحصر و خلاصه نمی‌شود. ترامپ و همفکرانش در هفته‌های گذشته و در ماجرای نفتکش‌های حامل سوخت بنزین به ونزوئلا با وجود همه تهدیدهای جدی هیچ واکنشی نشان ندادند و بدون آنکه مزاحمت و رفتار‌های ایذایی در مسیر این نفتکش به وجود آورند، اجازه دادند پنج کشتی حامل بنزین ایران راهی ونزوئلا شوند. به واقع با اقدام و انجام دو راهبرد مسالمت‌آمیز ترامپ در قبال تهران نه‌تنها توپ مذاکره بار دیگر در زمین تهران قرار گرفته است بلکه نشان می‌دهد که معامله با تهران آن هم برای موضوعاتی چون مذاکره نه‌تنها مشکل نیست بلکه بسیار هم شدنی و امکان‌پذیر است.
در ارتباط با شرایط ذهنی و ادراکی مقامات تهران نیز همین بس که تلاش برای از‌سر‌گیری روابط با واشنگتن آن هم از رهگذر دیپلماسی پنهان یعنی تبادل زندانیان یک تصمیم منطقی و عقلایی است. شاید چنین ایده‌ای به منزله عقب‌نشینی و در تضاد با ایده «نه جنگ و نه مذاکره» باشد اما اگر نیک پنداشته شود، چنین ایده‌ای زبان حال و نیاز حیاتی برای وضعیت فعلی ایران است. به نظر می‌رسد که عواملی چون اوضاع نامناسب اقتصادی، شرایط پساکرونا و نیاز به حفظ برجام در این تصمیم ایران نقش داشته‌اند. به این ترتیب شاید چنین ایده‌ای نتواند نتیجه مورد انتظار و مطلوب ایران را دامن زند اما قطعا از افزایش رفتار‌های ایذایی واشنگتن در قبال تهران جلوگیری می‌کند. ضمن آنکه چنین تصمیمی می‌تواند انگیزه شرکای اروپایی برجام در حفظ برجام را افزایش دهد.
با این همه پایداری و تداوم شرایطی که در شرایط جدید در روابط تهران- واشنگتن به وجود آمده است، قبل از هر چیز بسته به رفتار‌های پسینی مقامات تهران و واشنگتن است به این معنی که مقامات واشنگتن از حجم رفتار‌های پارادوکسیکال خود بکاهند و راهبرد همزمان تحریم و مذاکره را از دستور کار خارج سازند و در برداشتن برخی از تحریم‌ها اقدامی انجام دهند. در همین ارتباط مقامات تهران نیز ضمن در نظر گرفتن شرایط کشور، بر ایده مذاکره اصرار و موازنه‌گرایی و مخالفت جریان‌های دست راستی را دستمایه مخالفت با روابط با آمریکا نسازند. بنابراین لازم به فرصت‌سوزی نیست و باید از شرایط جدید بیشترین استفاده را کرد.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :