ناگفته‌های توافق تجاری تهران- پکن
دکتر صلاح‌الدین هرسنی *برخی از مورخان به جهت واگذاری امتیاز ایران به این کشور‌ها، وضعیت را این‌گونه تصویر کرده‌اند که: «ایران در خواب زمستانی فرو رفته و در تعطیلات به سر می‌برد و کسی از وضیع و شریف پیدا نیست که ذل احتیاج را فهمیده باشد.» حالا پس از دو قرن به نظر می‌رسد که توافق تجاری جدید ایران و چین، دستمایه‌ای برای تکرار تاریخ بابت آن عهدنامه‌ها و امتیاز‌ها شده است به این معنی که بعد از روسیه، انگلستان، فرانسه و ترکیه این بار نوبت چین است که بخواهد از ایران امتیاز بگیرد.
توافق تجاری و برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامعی که میان تهران و پکن منعقد شده، قرار است راه را برای سرمایه‌گذاری چندصد میلیارد دلاری چین در بخش‌های انرژی و دیگر بخش‌های ایران فراهم کند و مشارکت چین در پروژه‌های بانکداری، مخابرات، بنادر، راه‌آهن و ده‌ها پروژه دیگر را به طرز وسیعی گسترش دهد.
از منظر ریشه‌یابی، تعقیب ایده صلح و توسعه و نیل به سطوح قابل اتکایی از موازنه داخلی آن هم برای برداشتن گام‌های بزرگ‌تر در سیاست بین‌الملل از سوی شی جین پینگ، فرصت‌سازی معکوس برای ایران از رهگذر جنگ تجاری واشنگتن- پکن، تلاش چین برای ناکامی آمریکا در تفسیر پروژه قطعنامه ۲۲۳۱ و همچنین تلاش برای جلوگیری از تمدید تحریم تسلیحاتی ایران و سرانجام بازنگری چین در توافقات سنتی در حوزه‌هایی چون سیاسی، اقتصادی و امنیتی از جمله دلایل و انگیزه‌های چین برای سرمایه‌گذاری و توافق تجاری با ایران است. البته در کنار دلایل و انگیزه‌های پکن، دلایل و انگیزه‌های تهران نیز از دلایل تاثیرگذار برای عقد این همکاری‌های ۲۵ ساله تجاری با پکن است. در باور مقامات تهران این توافق تجاری به معنای ایستادگی و مقاومت تهران و پکن در قبال سیاست‌های کارافزایانه و خصمانه واشنگتن تعبیر و تفسیر می‌شود و از منظر راهبردی ضربه سنگینی به ترامپ در قبال سیاست‌های تهاجمی و ایذایی او به تهران خواهد بود.
حال در کنار دلایل و انگیزه‌های تهران- پکن برای عقد و ازسر‌گیری این توافق تجاری، مساله این است که تا چه میزان پکن حاضر است برای حفظ منافع خود در قبال واشنگتن برای تهران هزینه کند؟ در این ارتباط به نظر می‌رسد که قبول و تمایل زاید‌الوصف پکن برای توافق تجاری با تهران بیشتر برای بازی با کارت ایران در برابر فشارهای واشنگتن است. در سطحی دیگر، درست است که پکن و واشنگتن در شرایط حاضر در جنگ سرد با یکدیگر به سر می‌برند و برقراری روابط دوستانه پکن با واشنگتن در شرایط حاضر صرفا بر اساس احترام متقابل صورت می‌گیرد، اما با توجه به دوستی و دشمنی ناپایدار در ساختار آنارشیک نظام بین‌الملل این وضعیت پایدار نمی‌ماند و قطعا چین در ارتباط با ایران، منافع خود را در قبال آمریکا در نظر می‌گیرد چراکه پکن نیز همانند مسکو باور دارد که اصل اساسی در سیاست خارجی، منافع ملی است. افزون بر این، اینکه رفتار تهران برای یارگیری در عصر ترامپ یک تصمیم درست و استراتژیک است، شکی در آن نیست اما این یارگیری نباید به پکن یا مسکو خلاصه شود. تهران باید برای رهایی از سیاست‌های خصمانه و ایذایی واشنگتن دست دوستی خود را به سمت کشورهای مختلف دراز کند و نباید همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد پکن یا حتی مسکو قرار دهد. با توجه به معادلات پیش رو در نظام بین‌الملل و با توجه به اهداف آشکار و نهان پکن به نظر نمی‌رسد که نسخه چینی بتواند از تکرار تاریخ و قصه تلخ واگذاری امتیازات جلوگیری کند.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :