چرایی ناتوانی آمریکا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه
دکتر صلاح‌الدین هرسنی * همان‌گونه که مایک پمپئو وزیر خارجه دولت ترامپ اعلام کرده، واشنگتن درصدد اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه است. به این ترتیب و با تلاشی که واشنگتن در اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه از خود نشان داده، قرار است از ۲۰ سپتامبر همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بازگرداند. راهنما و الگوی عمل آمریکا در این تلاش خود اتکا به تفاسیر یکجانبه و زورگویانه از قطعنامه ۲۲۳۱ از یک طرف و وتوی آمریکا در صورت پیشنهاد قطعنامه‌ای از سوی هر یک از اعضای شورای امنیت بابت ادامه تعلیق تحریم‌های ایران از طرف دیگر خواهد بود. در واقع آمریکا تلاش دارد با اتکا به حق وتو و همچنین با اتکا به تفسیر یکجانبه، مکانیسم ماشه را علیه ایران اجرایی‌سازی کند. حال با وجود همه تلاشی که آمریکا برای اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه کرده است، اما به نظر نمی‌رسد که در بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل مسیر آسان و ساده‌ای در پیش داشته باشد. به عبارت دیگر مسیری که واشنگتن برای اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه پیش‌رو دارد، بسیار پرچالش و پرمانع است که لااقل با توجه به شرایطی که ترامپ و پمپئو در آن قرار گرفته‌اند، عبور از این موانع بسیار مشکل خواهد بود.
در این ارتباط اولین مانعی که واشنگتن در اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه با آن روبه‌رو است، عدم موافقت اکثریت اعضای شورای امنیت است. آن‌گونه که از مواضع ماه‌های اخیر اعضای شورای امنیت پیداست، نه‌تنها اکثریت این اعضا با حق استفاده از مکانیسم ماشه یا سازوکار بازگرداندن تحریم‌های سازمان علیه ایران موافقتی ندارند بلکه در اساس چنین حقی را برای آمریکا به رسمیت نمی‌شناسند. البته واشنگتن در نظر دارد با تشکیل کمیته‌های ناظر بر اجرای تحریم‌ها، از مانعی چون مخالفت اکثریت اعضای شورای امنیت عبور کند اما آن‌گونه که آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد گفته است، سازمان تحت صدارت او رویه‌ای مستقل دارد و مبنای تصمیم و عمل برجامی را نه بر اساس تشکیل کمیته‌های ناظر بر اجرای تحریم‌ها بلکه بر اساس نظر شورای امنیت می‌گذارد.
اما مهم‌ترین و جدی‌ترین چالش پیش‌روی آمریکا در اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه، مواضع اعلامی تروئیکای اروپایی برجام و مخالفت آشکار آنها با تصمیم واشنگتن در فعال کردن مکانیسم ماشه است. در این ارتباط سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل عنوان کردند که طبق توافق برجام، تعلیق تحریم‌های ایران بعد از تاریخ ۲۰ سپتامبر ادامه خواهد یافت و هر گونه اقدام برای بازگشت تحریم‌ها علیه ایران اثر قانونی نخواهد داشت. البته مبنای عمل تصمیم واشنگتن در فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران ابتدا مستقل دانستن قطعنامه ۲۲۳۱ از برجام و سپس مطرح بودن آمریکا به عنوان عضوی مطرح در شورای امنیت است. تحت این شرایط آمریکا از آنجا که قطعنامه ۲۲۳۱ را سندی مستقل از برجام می‌داند و نیز خود را عضوی مطرح در شورای امنیت می‌داند با آنکه در برجام حضور ندارد اما همچنان فعال کردن مکانیسم ماشه را حق خود می‌داند. ولی این رویه آمریکا در اکثریت اعضای شورای امنیت طرفدارانی ندارد ضمن آنکه تروئیکای اروپایی برجام با رویه مورد نظر واشنگتن موافق نیستند. به این ترتیب با اعلام مواضع صریحی که از سوی سه عضو اروپایی برجام شده است، نمی‌توان گفت که واشنگتن در فعال کردن مکانیسم ماشه کار آسان و بی‌درد‌سری در پیش دارد.
حال اگرچه می‌توان تلاش واشنگتن را در فعال کردن مکانیسم ماشه در راستای سناریوی کارزار فشار حداکثری و تعقیب سناریوی آزار و ایذا علیه ایران تعبیر و تفسیر کرد اما به نظر می‌رسد با توجه به شرایط و چالش‌های پیش‌رو باید شکست معناداری در انتظار واشنگتن باشد. تحت این شرایط آمریکا فقط یک مسیر برای تداوم فشار حداکثری و تعقیب سناریوی آزار و ایذا علیه ایران در پیش دارد و آن، این است که همچون گذشته به تحریم‌های یکجانبه خود ادامه دهد و حتی کشورها و شرکت‌ها و ناقضان تحریم تسلیحاتی علیه ایران را تحریم کند. نظر به اینکه شکست پروژه اجرایی‌سازی مکانیسم ماشه قطعی است، غیرمنتظره نیست که ما باید شاهد تنهایی و البته انزوای بیشتر واشنگتن در تعقیب سیاست آزار و ایذا علیه ایران باشیم. اما این تنهایی و انزوای واشنگتن نباید موجب دلخوشی و مایه ذوق‌زدگی ایران شود. قطعا واشنگتن به بهانه تلافی این شکست سناریو‌های جدید‌تر و البته جدی‌تری را برای آزار و ایذای ایران در دستور کار قرار خواهد داد. تحت این شرایط بهتر آن است که ایران با تجدیدنظر در برخی از تصمیمات، شرایط و مناسبات برجامی را به نفع خود تغییر دهد تا از این طریق توانسته باشد علاج واقعه را پیش از وقوع کرده باشد.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :