درس‌آموخته‌هایی از کرونا برای مدیران
دکتر مهدی صانعی * هر چند ویروس کووید ۱۹ یا به اصطلاح رایج ویروس کرونا، زحمات و هزینه‌های زیادی را برای جامعه بشری به همراه داشته اما درس‌هایی را از مطالعه رفتار این ویروس می‌توان آموخت که می‌تواند برای مدیران مفید فایده باشد. شاید وجود همین ویژگی‌ها و رفتارها در این ویروس است که موجبات استمرار حیات و گسترش آن را تا امروز فراهم کرده است. لذا برخورداری مدیر از ویژگی‌های یادشده نیز می‌تواند موجبات استمرار دوره مدیریت و موفقیت وی را فراهم کند. در این نوشتار سعی شده ۱۹ درس‌آموخته از رفتار و ویژگی‌های کووید ۱۹ برای مدیران و موفقیت در مدیریت ارائه شود.
۱- کرونا دارای رفتاری تهاجمی است، رفتاری منفعلانه ندارد و به بخش‌های مختلف بدن از جمله ریه‌ها حمله می‌کند. در دنیای پیچیده و پرتلاطم امروز، یکی از رموز مدیران موفق، پرهیز از رفتار واکنشی و منفعلانه است. آنها به استقبال تغییر می‌روند و خود عامل تغییرند نه قربانی تغییر!
۲- کرونا رفتاری عادلانه دارد، فقیر و غنی در برابر او یکسان است، هر کس را که پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نکند مبتلا به خود می‌کند. پرهیز از تبعیض یکی از خصوصیات بارز مدیران کارآمد است. آنها عدالت را در استخدام، توزیع فرصت‌های رشد و ارتقا، توزیع اطلاعات و دانش، جبران خدمات و… به منصه ظهور می‌رسانند.
۳- کرونا به طور مداوم خواص جدیدی از خود بروز می‌دهد (جهش) و دارای قدرت سازگاری بالایی با شرایط جدید است. امروزه هوشمندی یعنی توانایی تطبیق و سازگاری با شرایط جدید فرارو. و چه چیزی مهم‌تر از این برای یک مدیر جهت کسب موفقیت در محیط‌های متلاطم و ناپایدار!
۴- کرونا دارای سرعت عمل است. در یک دوره زمانی کوتاه، آثار کوتاه‌مدت خود مثل تب، بدن‌درد و… را نشان می‌دهد. مدیران نیز دارای عملکرد کوتاه‌مدت و بلندمدت هستند. پس از گذشت مدت زمان کوتاهی از حضور مدیر در یک سیستم جدید باید به تدریج آثار کوتاه‌مدت ناشی از حضور وی آشکار شود. مدیر باید نتایج کوتاه‌مدت و پیامدهای بلندمدت ناشی از حضور خود در سازمان را ترسیم و تعقیب کند.
۵- کرونا دارای آثار ماندگار، بلندمدت و متنوع روی بیماران است. این ویروس به نتایج کوتاه‌مدت و فوری راضی نمی‌شود. برخی از پیامدهای آن، بلندمدت و برخی دیگر تا پایان عمر همراه مبتلایان بهبودیافته خواهد بود. حضور مدیر در یک سیستم نیز نباید محدود به نتایج گذرا و کوتاه‌مدت باشد بلکه مدیر باید پیامدهایی ماندگار در سازمان از خود بر جای بگذارد؛ البته از نوع پیامدهای مثبت! آثار و پیامدهایی که سالیان سال و گاه تا پایان عمر سازمان، باقی و ماندگارند.
۶- کرونا اهل علم را به چالش طلبیده است. گروه‌های مختلفی از پزشکان در اقصی‌نقاط جهان در تلاشند داروی موثری برای درمان کرونا کشف کنند. مدیر موفق هم مدیری هماوردطلب و چالشی است؛ هم خود را به چالش می‌کشد، هم کارکنان و هم سازمان را! او الزاما دنبال دستاوردهای سهل‌الوصول و آسان نیست.
۷- کرونا رفتاری غیرقابل پیش‌بینی دارد. غیرقابل پیش‌بینی بودن یکی از مولفه‌های اساسی کسب موفقیت در بازارهای رقابتی است. آن دسته از مدیران بخش خصوصی که رفتارهایشان برای رقبا غیرقابل پیش‌بینی است موفق‌ترند. در مقابل، چنین به نظر می‌رسد که این موضوع برای مدیران سازمان‌های عمومی و دولتی برعکس باشد بدین معنی که پیش‌بینی‌پذیری رفتار، یکی از ضرورت‌های موفقیت مدیریت در بخش دولتی است!
۸- گاه گفته می‌شود این ویروس یک ویروس جهش‌یافته آزمایشگاهی است. اگر این گفته واقعیت داشته باشد بدان معنی است که برخی از ویژگی‌ها و توانمندی‌های کرونا، ذاتی است و برخی دیگر، اکتسابی. موفقیت مدیران هم منوط به برخورداری از ویژگی‌های ذاتی و اکتسابی به‌طور همزمان است.
۹- دامنه تاثیرگذاری کرونا جهانی است نه منطقه‌ای یا ملی یا محلی. مدیر در تراز جهانی مدیری است که دامنه تاثیر اقدامات وی محدود به یک محله، منطقه یا کشور نشود و مرزهای جغرافیایی را درنوردد. یک شرکت در تراز جهانی نیز حائز چنین ویژگی‌ای است. منشأ شیوع کرونا کشور چین بود اما این ویروس امروز بیشتر به عنوان یک ویروس جهانی شناخته می‌شود تا یک ویروس چینی. شرکت‌ها هم در مراحل رشد و تکامل خود، ابتدا در نقطه‌ای از دنیا متولد می‌شوند و به تدریج به شرکتی در تراز ملی، سپس شرکتی بین‌المللی، در ادامه به شرکتی چندملیتی و نهایتا به شرکتی جهانی تبدیل می‌شوند. با وجود اینکه محل و مکان تولد شرکت‌های جهانی مثل سامسونگ مشخص است اما به سختی می‌توان نقطه‌ای از کره زمین را یافت که آنها حضور نداشته باشند.
۱۰- ترس و استرس همراه با کرونا گاه از خود این ویروس، کشنده‌تر است. اقتدار یکی از ویژگی‌های مدیران موفق است اما اگر این اقتدار منجر به شیوع ترس و استرس بین پرسنل شود طبعا عوارض و خسارت‌های آن بیشتر از منافع آن است. لذا مدیریت استرس و اضطراب کارکنان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
۱۱- کرونا تغییراتی اساسی و دائمی را در سبک زندگی، شیوه آموزش، شیوه‌های کار کردن (ترویج دورکاری) و… به وجود آورده است. استقبال از تغییر و تحولات بنیادین در سازمان و پایدارسازی آن از جمله ویژگی‌های مدیران اثربخش و موفق است. آنها تحول‌آفرین‌اند؛ تحولاتی گسترده و پایدار.
۱۲- ویروس کرونا آسیب‌پذیری بیشتری را متوجه افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای می‌کند. در واقع، ویروس کرونا تابع اصل «بقای اصلح» هربرت اسپنسر است که بر اساس آن، طبیعت اشکال نامناسب گونه‌ها را حذف می‌کند. مدیران موفق نیز تابع اصل بقای اصلح هستند بدین معنا که افراد اصلح و شایسته را در سازمان حفظ و افراد ناتوان و ضعیف را حذف می‌کنند.
۱۳- کرونا مسری است و از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند. موج‌آفرین است اما امواجی سهمگین و نابودگر. مدیر موفق نیز فردی است موج‌آفرین ولی امواجی سازنده و روحیه‌بخش در فضای سازمان. او به تدریج از این امواج (که رفتاری سینوسی دارند و مدام بالا و پایین می‌روند.)، جریانی پایدار می‌سازد و فرهنگ سازمان را تحت تاثیر حضور و اقدامات خود قرار می‌دهد.
۱۴- کرونا گفتمان‌ساز شده است. امروز علاوه بر پزشکان، متخصصان علوم مختلف خصوصا رشته‌های منابع انسانی، هر یک از دریچه تخصصی خود، ترغیب به تحلیل تاثیر کرونا بر قلمرو موضوعات مورد مطالعه رشته خود شده‌اند. مدیر موفق نیز در عرصه سازمان، گفتمان‌ساز است. او موضوعات و مسائل مهم سازمان را تشخیص داده و با طرح بحث در جلسات و محافل سازمانی، مدیران و کارشناسان زیر مجموعه را تشویق به توجه و پرداختن به این مسائل و موضوعات می‌کند تا بدین ترتیب، فضای گفتمانی سازمان تغییر و بهبود یابد و در نتیجه آن، راه‌حل‌های بدیع برای مسائل و موضوعات مختلف سازمان کشف شود.
۱۵- بقا و استمرار حیات کرونا منوط به اجتماعات و گردهمایی‌های انسانی است. فاصله‌ها نابودگر این ویروس هستند. کرونا به مدد همین اجتماعات و گردهمایی‌ها توانسته است عملکرد و نتایج درخور توجهی (البته از منظر این ویروس، گرفتن جان بیش از یک میلیون انسان در سراسر جهان) کسب کند. هر چقدر فاصله فیزیکی انسان‌ها از یکدیگر کمتر، دستاوردها (ابتلا و فوت) صعودی‌تر و بالاتر! مقابله با کرونا مستلزم «مسوولیت‌پذیری جمعی» است. موفقیت یک مدیر نیز به ترویج مسوولیت‌پذیری و پاسخگویی جمعی و کاهش فاصله بین کارکنان در قالب گروه و تیم‌های کاری جهت نیل به هم‌افزایی منوط است. مدیر موفق با توجه به شناختی که از توانمندی‌های هر یک از کارکنان خود دارد نقش ویژه‌ای را در تیم‌های کاری برای وی تعریف می‌کند و رفتار و عملکرد خاصی را از او انتظار دارد. هر چقدر تماس و تعامل دوجانبه و چندجانبه کارکنان با یکدیگر در راستای تحقق اهداف کلان سازمان بیشتر باشد به همان میزان، دستاوردهای حاصله تصاعدی‌تر و جذاب‌تر خواهد بود.
۱۶- کرونا بیم و امید را به‌طور همزمان برای ما به ارمغان آورده است. از یک سو، نگران ابتلای خود و اطرافیان به این بیماری هستیم و از سوی دیگر، امیدواریم هرچه زودتر واکسن این بیماری، کشف و روانه بازار شود. مدیر موفق هم نسبت متعادلی از بیم و امید را به‌طور همزمان در فضای سازمان و قلب کارکنان، زنده نگه می‌دارد. در چنین فضایی، کارکنان امیدوارند که در صورت نیل به عملکردی متعالی، به نحو شایسته مورد تقدیر و تشکر و جبران خدمت قرار گیرند. از سوی دیگر، نگران افت عملکرد خود هستند و می‌دانند در صورت ضعف عملکرد، جایی در سازمان نخواهند داشت.
۱۷- کرونا بسیاری از آداب و رسوم فرهنگی رایج مردمان نظیر عروسی، عزا، مناسک ملی و مذهبی و… را تعطیل کرد و تغییر داد. در واقع، کرونا سبک زندگی، سبک کسب‌و‌کار، اولویت‌ها و… را دستخوش تغییرات بنیادین کرد. همه اینها بخش‌هایی از فرهنگ عمومی محسوب می‌شوند. مدیران موفق نسبت به تغییر و تحولات فرهنگی و مدیریت فرهنگ سازمان بی‌تفاوت نیستند. دستیابی به موفقیت پایدار تنها از طریق طراحی و استقرار یک فرهنگ کارآمد در سازمان امکان‌پذیر خواهد بود. پیترز و واترمن هم در کتاب «در جست‌وجوی تعالی» از مدیریت فرهنگ سازمان به عنوان یکی از مشخصه‌های شرکت‌های موفق یاد می‌کنند.
۱۸- کرونا رفتاری موج‌گونه و سینوسی دارد بدین معنا که میزان شیوع و تلفات انسانی آن در کشورهای درگیر در برهه‌هایی افزایش و کاهش پیدا می‌کند به‌گونه‌ای که مسوولان امر صحبت از موج اول، موج دوم، موج سوم و… و کرونا می‌کنند. خاصیت و کار ویژه مدیران موفق آن است که عملکرد سینوسی سازمان را تبدیل به عملکرد پایدار با رشد مثبت در طول زمان می‌نمایند. به عبارت بهتر، عملکرد مدیران موفق افت و خیز چندانی ندارد و همواره روندی رو به رشد را طی می‌کند.
۱۹- نهایتا اینکه امروز کرونا نسبت به روزهای اول شیوع، به مراتب قدرتمندتر و خطرناک‌تر شده است. شاید یکی از دلایل این امر آغاز فصل سرما در کشورهای درگیر با این ویروس است. کرونا از این فرصت محیطی بهره گرفته و خود را تجهیز کرده است. پایش محیط فرارو و اتخاذ تدابیر مناسب جهت بهره‌برداری از فرصت‌ها و مقابله با تهدیدات از دیگر الزامات کسب موفقیت در مدیریت سازمان‌ها و شرکت‌هاست.
* دکترای مدیریت منابع انسانی
Mehdisaneiphd@yahoo.com
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :