عدم موفقیت دولت در جلب رضایت معدنکاران
به گزارش جهان صنعت نیوز: معدنکاران باور دارند این روند به خصوص در سال‌های اخیر بدتر هم شده است. افزایش حقوق دولتی، وجود قوانین متضاد، کاهش بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و مراکز تحقیقاتی در بخش معدن، افزایش هزینه‌های مراکز فرآوری و سنگ‌اندازی برای پیشرفت معدنکاری، بوروکراسی اداری، نگاه سنتی مدیران، ادامه روند گرفتن عوارض سال ۹۸ از کنسانتره مواد معدنی با وجود منع قانونی در سال ۹۹ از جمله مواردی بوده که به دغدغه معدنکاران تبدیل و باعث شده از دولت و نهادهای مسوول گلایه‌مند باشند.
همچنین با توجه به تحریم‌ها و افزایش شتابان نرخ ارز شاهد پیامدهای زیادی برای فعالان اقتصادی از جمله بخش معدن هستیم. به طور مثال یکی از چالش‌ها و دغدغه‌های فعلی جامعه معدن افزایش هزینه ماشین‌آلات و ابزارآلات است. گاهی مبالغ آنها آنقدر افزایش یافته که معدنکار حتی نمی‌تواند دست دوم آن را تهیه کند. دغدغه دیگر افزایش هزینه تمام‌شده حمل‌و‌نقل است. این در حالی است که کاهش قیمت حمل‌و‌نقل در بخش جاده‌ای، ریلی و دریایی بر رونق بخش معدن و کاهش قیمت ماده معدنی تاثیر بسزایی دارد. با نگاهی به وضعیت حمل‌و‌نقل ریلی متوجه می‌شویم این حوزه وضعیت چندان خوشایندی ندارد. واگن‌ها به دلیل فرسودگی و بهره از روش‌های سنتی و دستی به راحتی نمی‌توانند کار حمل‌و‌نقل، بارگیری و تخلیه را انجام دهند که در نهایت به زیان توسعه معدنکاری تمام شده است.
کارشناسان بر اهمیت توسعه زیرساخت‌ها از جمله جاده، ریل، بنادر و در کل ناوگان حمل‌و‌نقل برای کاهش هزینه حمل‌و‌نقل مواد و محصولات معدنی تاکید می‌کنند. آنها این مهم را وظیفه دولتمردان دانسته و باور دارند که برای کاهش هزینه‌های معدنکاری دولت وظیفه کلیدی دارد. به باور آنها اگر در آینده‌ای نزدیک برای این مهم به درستی برنامه‌ریزی نشود، قیمت مواد معدنی به سرعت افزایش یافته و این حوزه دچار چالش جدی خواهد شد. از آنجا که چیزی تا پایان دولت حسن روحانی به عنوان یازدهمین و دوازدهمین رییس‌جمهور جمهوری اسلامی نمانده است «جهان‌صنعت» با فعالان حوزه معدن درباره معضلات بخش معدن گفت‌و‌گو کرده است.
معدنکاری جدا از سیاسی‌بازی است
کامبیز مهدی‌زاده مشاور عالی معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور و مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره این سوال که برای توسعه پژوهش در بخش معدن تاکنون چقدر در کشور سرمایه‌گذاری کرده‌ایم، به «جهان‌صنعت» گفت: توسعه پژوهش در بخش معدن نیازمند سرمایه‌گذاری است. در واقع برای رشد علم، تحقیق و پژوهش باید هزینه و سرمایه‌گذاری کرد و با دست خالی نمی‌توان پیشرفت کرد. متاسفانه در حوزه معدن سرمایه‌گذاری شایسته‌ای انجام نشده و تنها روی معادن شناخته‌شده تمرکز کرده‌ایم که برای دستیابی به توسعه اقتصادی، کافی نیست. امروز بزرگ‌ترین مشکل کشور ما ضعف دانش است. متاسفانه ۴۰ سال است که برای توسعه دانش دست به آزمون و خطا زده‌ایم اما فراموش نکنیم تا آخر عمر وقت نداریم. این مشکل به خصوص در حوزه‌های تخصصی از جمله معدن بیشتر مشهود است. برای رشد دانش باید به جوان‌ها فضا داد. از آنجا که آنها بر مسائل علمی تمرکز و تسلط دارند، ما هم سعی کنیم همه چیز را سیاسی نبینیم. در واقع اگر به جوان‌ها کمک نمی‌کنیم، حداقل دست و پایشان را هم نبندیم.
تنها به سمت اکتشافات سطحی رفته‌ایم
مهدی‌زاده درباره اینکه چرا در اکتشافات سطحی مانده‌ایم و راه برون‌رفت از این معضل چیست، گفت: این مساله عمق نگاه ما را در بخش معدن نشان می‌دهد در حالی که باید اکتشافات را در کشور ارتقا دهیم. ما تنها به سمت اکتشافات سطحی رفته‌ایم و این مهم را می‌شد در نمایشگاه اخیر معدن که در تهران برگزار شد به وضوح ملاحظه کرد. در بازدیدی که از این نمایشگاه داشتم، تمرکز اغلب معدنکاران بر سطح بود و از معادن عمیق هیچ خبری نبود. درباره راه برون‌رفت از این معضل باید گفت باید بر بهره از فناوری و تکنولوژی روز دنیا تکیه کنیم چراکه نمی‌توان از ادوات و ماشین‌آلات ۴۰ سال قبل انتظار معجزه داشت! در این روند باید بر رونق ژئوفیزیک هوایی، بهره از روش سنجش از دور، تصاویر ماهواره‌ای، علم ژئوماتیک و پردازش داده‌های مکانی استفاده کرد. همچنین راهبردهای جدید همچون اقیانوس آبی را باید مورد توجه قرار داد، به این معنی که علاوه بر بازارهای موجود بر فضاهای رقابتی که کمتر به آن توجه شده، تمرکز کنیم.
دنیا به سمت نوآوری و فناوری رفته است
مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره این پرسش که چقدر به روز شدن در معدنکاری و توجه به نوآوری مهم است، گفت: اکونومیست بر اساس آمار سال ۲۰۱۳ مشخص کرد چین ۱۴ درصد بیشتر از آمریکا صادرات و ۳۱ درصد کمتر از این کشور واردات داشته است که نشان می‌دهد چین به سمت فناوری و نوآوری حرکت و از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت کرده است. به این ترتیب با بررسی آمار و ارقام جهانی متوجه خواهیم شد که دنیا به سمت نوآوری و فناوری رفته است. ما نیز باید فرصت دهیم تا افراد متخصص در این حوزه وارد شوند و نوآوری را رونق دهند. این در حالی است که متاسفانه فردی که تا به حال معدن را ندیده، فضا دارد که درباره معدن سخنرانی کند و کتاب بنویسد! یا اینکه فردی که از کشور خارج نشده، استراتژی معدن تدوین می‌کند در حالی که باید توجه شود کار معدنکاری تخصصی و جدا از سیاسی‌بازی است.
او یادآور شد: بحث دیگر مدیریت اصولی و اهمیت الگوبرداری از دیگر کشورهاست. به طور مثال دوری از خام‌فروشی باید در عمل اتفاق بیفتد نه اینکه به شعار بسنده شود. در این مورد می‌توان به کشور نروژ اشاره کرد. با اینکه این کشور نفت دارد اما با مدیریت بهینه تنها چهار درصد درآمد نفتی را در داخل هزینه می‌کند و مابقی خارج از این کشور سرمایه‌گذاری می‌شود. ما نیز باید در معادنی که کمتر شناخته شده‌اند، سرمایه‌گذاری و نگاه‌مان را از نوک انگشتان‌مان دورتر کنیم!
مهدی‌زاده گفت: توجه به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در دنیا مهم است. در قرن گذشته جمعیت آفریقا به یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر رسیده و سال ۲۰۵۰ به دو میلیارد نفر خواهد رسید. اگر به فکر چند سال بعد باشیم، می‌توانیم در کشورهای دیگر که پتانسیل رشد در حوزه معدن دارند از جمله آفریقا بازارهایی را ترسیم کنیم.
مدیریت کاریزماتیک و سنتی
مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره اینکه یکی از مواردی که معدنکاران از آن گله دارند، مدیریت کاریزماتیک و سنتی است، گفت: در حال حاضر جذابیت فردی و کاریزما در دنیا از بین رفته و کارآمدی حرف اول را می‌زند. به طور مثال وقتی آنگلا مرکل وارد یک جلسه می‌شد، روی اولین صندلی می‌نشست، چرا که دنبال پشت میز نشستن نبود اما متاسفانه در کشور ما همه دنبال میزهای بزرگ‌تر هستند. مدیران سنتی تا می‌بینند جوانی وارد شده به دلیل سواد کمتر و ترس از دست دادن موقعیت خود دست به مانع‌تراشی می‌زنند.
او تصریح کرد: متاسفانه مدیران با طی روند بوروکراسی اداری کاری می‌کنند که مسیر یک‌هفته‌ای گاهی تا یک سال طول بکشد. با چنین تفکرات سمی، از رونق معدنکاری دور می‌شویم. در حالی که مواد معدنی تجدیدپذیر و وارداتی نیستند و باید روی آنها به درستی سرمایه‌گذاری کرد. در واقع در کشور ما سیستم‌ها کار نمی‌کنند و افراد اهمیت دارند، در حالی که در کشورهای دیگر سیستم‌ها و اتاق‌های فکر مهم هستند. هر کس پشت میز می‌نشیند، نگاه رییس و کارمندی دارد در صورتی که امروز جای این مفاهیم تغییر کرده است.
مهدی‌زاده گفت: امروز باید بر تخصص‌گرایی تاکید کرد. با اینکه برخی تمایل دارند پول را جایگزین علم و تخصص کنند اما باید برخلاف این، عمل کرد. به طور مثال در انتخابات سازمان نظام مهندسی معدن شاهد لغزش‌هایی هستیم. متاسفانه جای متخصصان خالی است و برخی تمایل دارند با تخصص کمتر و پول بیشتر ایفای نقش کنند اما امیدواریم که در نهایت تخصص حرف آخر را بزند.
اقداماتی برای توسعه معدنکاری
مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره اینکه طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه معدن و صنایع معدنی در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تاکنون چه اقدامی در حوزه معدن انجام داده است، گفت: این مجموعه کارهای بزرگی برای رونق بخش معدن انجام داده و سعی کرده به دور از سخنرانی‌ها صرفا عمل کند. به طور مثال در سال جاری حدود ۵۰ طرح و ایده تازه از سراسر کشور دریافت کردیم که ۲۰ مورد آن در راستای حمایت از دانش‌بنیان‌ها انتخاب شد. دو مرکز فناوری و نوآوری شامل ایمینو و مرکز فناوری سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در کشور افتتاح شد. افتتاح مرکز نوآوری پارک سمنان نیز از دیگر اقدامات مثبت بوده است. در ادامه مستندهای فاخری از جمله هرمز و باداب سورت تهیه شده که به دنبال شناخت پدیده‌های زمین‌شناسی، معدنی و معرفی ژئوتوریسم ایران بوده است.
دولت، بدترین عملکرد را داشته
در ادامه حسن حسینقلی رییس اتحادیه صادرکنندگان سرب و روی ایران و مدیر شرکت معادن سرمک به «جهان‌صنعت» درباره عملکرد دولت یازدهم و دوازدهم در بخش معدن گفت: این دولت بدترین عملکرد را طی سال‌های گذشته برای بخش معدن از خود به جای گذاشته است. به جرات می‌توان گفت که از ابتدای انقلاب اسلامی هر دولتی که بر سر کار آمده، حامی تولید و اشتغال در بخش معدن بوده است اما دولت حسن روحانی در این زمینه به خوبی عمل نکرده و نتوانسته رضایت معدنکاران را جلب کند. این موضوع به خصوص در دوره دوم یعنی از سال ۱۳۹۶ به بعد بیشتر مشهود است. به این صورت که نه‌تنها به توسعه بخش معدن توجهی نشده بلکه همه چیز شعارگونه و در حد حرف پیش رفته است.
رییس اتحادیه صادرکنندگان سرب و روی ایران درباره این سوال که چه شواهدی برای ادعای بی‌مهری دولت نسبت به بخش معدن دارید، گفت: در طول این چند سال مواردی پیش آمده که صرفا مشکلات را بیشتر کرده است. افزایش حقوق دولتی برای معدنکاران، کاهش بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به عنوان یک سازمان تخصصی و فعال در بخش معدن، افزایش هزینه‌های مراکز فرآوری و سنگ‌اندازی برای پیشرفت معدنکاری، ادامه روند گرفتن عوارض از کنسانتره مواد معدنی با وجود منع قانونی در سال جدید و موارد بسیار دیگر از جمله این شواهد است.
حسینقلی تصریح کرد: به طور خاص عوارض صادرات کنسانتره در ابتدا پنج درصد، سپس هشت درصد و به ناگهان به ۲۰ درصد افزایش یافت. در حالی که کنسانتره روی، مس و سرب مواد خام نیستند که عوارض بپردازند اما با عنوان مواد خام در نظر گرفته شدند. با اعتراضات، پیگیری‌های مکرر در وزارتخانه، اتاق بازرگانی و شورای گفت‌وگوی بخش خصوصی و دولت بالاخره عوارض تعیین شده تا پایان سال ۹۸ به ۱۲ درصد کاهش یافت. در ادامه در مصوبه کمیته اقتصادی شورای سران، نامه وزیر صنعت، معدن و تجارت و حکم دیوان عدالت اداری زمان دریافت این عوارض تا پایان سال ۹۸ تعیین شد اما با این وجود هنوز این مساله ادامه داشته و به صورت غیرقانونی از صادرکننده عوارض اخذ می‌شود.
او ادامه داد: برای حل این مشکل مسوولان گمرکی تا به امروز حدود هشت نامه به وزارت صمت ارسال کرده‌اند که آیا باید عوارض کنسانتره را دریافت کنند یا خیر؟ اما متاسفانه وزارتخانه پاسخگو نبوده و نشان داده که به هیچ وجه مسوولیت‌پذیر نیست. زمانی که به حسین مدرس‌خیابانی در مقام سرپرست وزارت صمت و داریوش اسماعیلی در مقام معاونت معدنی وزارتخانه نامه‌هایی را ارسال کردیم که مشکل عوارض غیرقانونی را حل کنند، هیچ پاسخی دریافت نکردیم. امروز با اینکه به آخر سال نزدیک می‌شویم اما همچنان به مشکل عوارض غیرقانونی رسیدگی نشده است. جالب است، داریوش اسماعیلی نه‌تنها به رفع مشکل کمکی نکرد بلکه در آخرین روزهای مسوولیت خود در وزارتخانه تمام پل‌ها را خراب و بخشنامه‌ای صادر کرد که ورود ماشین‌آلات معدنی نیز به کشور ممنوع شود. به این ترتیب می‌بینیم که دولت برای بخش معدن دلسوزی نکرده است.
حمایت بیش از حد از محیط‌زیست و تصمیمات عجیب
رییس اتحادیه صادرکنندگان سرب و روی ایران با اشاره به مشکلات دیگر در وزارتخانه گفت: مشکل دیگری که وزارتخانه در بخش معدن ایجاد کرده، حمایت بیش از حد از محیط‌زیست و تصمیمات عجیب آن است. با اینکه فعالان بخش خصوصی بر اساس قانون ماده ۹۰ آیین‌نامه بهره‌برداری از معادن عمل کرده‌اند که نیازی به مجوز محیط‌زیست نداشته‌اند اما محیط‌زیست مانع‌تراشی کرده و مجوز فعالیت به کارخانه فرآوری نمی‌دهد. این در حالی است که ما در منطقه‌ای که پروانه بهره‌برداری داشتیم قبلا می‌توانستیم دست به احداث کارخانه فرآوری بزنیم. در واقع جعفر سرقینی در زمان حضور خود در وزارت صمت این موضوع را به شورای‌عالی معادن برد و مصوب کرد که فعالان معدنی حتما باید از محیط‌زیست مجوز دریافت کنند. به این ترتیب فعال معدنی که کارخانه را احداث و میلیاردها تومان هزینه کرده، امروز با مشکل دریافت مجوز از سوی محیط‌زیست رو‌به‌رو است.
دولت پدر و حامی بخش خصوصی است
حسینقلی درباره اینکه برای تعامل بهتر میان دولت و بخش خصوصی چه باید کرد، گفت: بخش خصوصی دولت را به عنوان بزرگ‌تر، پدر و حامی خود می‌داند اما دولت هر روز به این حوزه اجحاف کرده و چنین مفاهیمی را در عمل قبول ندارد. به عبارتی بخش خصوصی در چنگال دولت قرار گرفته و توان مقاومت در مواردی همچون افزایش قیمت، کاهش کیفیت، تاخیر در تحویل کالا و… را ندارد. به طور مثال وقتی دولت حقوق دولتی را افزایش می‌دهد با اینکه بخش خصوصی مقاومت می‌کند اما هیچ پاسخی به آن نداده و در آخر فعالان این حوزه ناچار هستند مبلغ درنظر گرفته شده را بپردازند. در غیر این صورت برای دریافت مواد ناریه و سوخت با مشکل مواجه می‌شوند. در واقع مواد ناریه دست یکسری افراد نظامی‌گونه قرار دارد که هر کاری انجام می‌دهند ما باید از آنها اطاعت کنیم. دولتی‌ها در اتاق بسته برای این حوزه تصمیم گرفته و ما ناچار به اجرا و اطاعت هستیم. او تصریح کرد: بنابراین بخش خصوصی طرف قوی در مقابل دولت نیست که بخواهد با دولت معامله کرده و دست به تعامل بزند. به عبارتی این حوزه در حاشیه قرار گرفته و در تفکر دولتی به بازی گرفته نمی‌شود. این در حالی است که معدنکاران دولت را حامی و توسعه‌دهنده بخش معدن و صنایع معدنی می‌دانند.
بودجه ۱۴۰۰ کافی نیست
این فعال معدنی درباره این سوال که بودجه ۱۴۰۰ را چطور ارزیابی می‌کنید گفت: بودجه ۱۴۰۰ برای بخش معدن به هیچ وجه کافی نیست، در حالی که این حوزه در اقتصاد نقش حیاتی دارد و در همه جای دنیا مورد حمایت دولتی است اما در کشور ما اینچنین نیست. به طور مثال سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی باید برای تهیه اطلاعات پایه و تکمیلی اقداماتی انجام دهد اما با بودجه ناکافی مواجه است که در نتیجه از اعمال وظیفه خود باز می‌ماند. ماشین‌آلات معدنی اغلب فسوده و قدیمی هستند و امروز کاربردی ندارند که به یکی از معضلات این سازمان تبدیل شده است. در ادامه از صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی می‌توان یاد کرد. با اینکه این مجموعه توانسته تا حدودی با موفقیت پیش برود و وام‌های مفیدی را به متقاضیان ارایه دهد اما این سازمان هم مشکل کمبود بودجه دارد.
مجلس تخصصی عمل نمی‌کند
حسینقلی درباره اینکه عملکرد نهاد قانونگذاری را در حوزه معدن چطور ارزیابی می‌کنید، گفت: مجلس شورای اسلامی نسبت به معدن تخصصی عمل نمی‌کند، در حالی که انتظار ما بیش از اینها است. متاسفانه نمایندگان لوایح دولتی را کنار گذاشته و طرح‌هایی که پیش از این در دوره قبلی حذف شده بود را امروز دوباره در صحن علنی مطرح می‌کنند. با اینکه انتظار داشتیم دولت در این زمینه ورود کرده و رفتار مجلس را مورد انتقاد قرار دهد اما کاری از پیش برده نمی‌شود.
او ادامه داد: متاسفانه مجلس با اصلاحیه جدید قانون معادن بلای سنگینی را بر سر معدن خواهد آورد که عواقب زیادی در پی دارد. یکی از مهم‌ترین موارد اصلاحی قانون معادن که انتقادات زیادی به آن وارد شده این است که به جز معدنکار فرد دیگری هم می‌تواند پروانه بهره‌برداری دریافت کرده و در منطقه از قبل شناسایی شده توسط معدنکار، دست به اکتشاف بزند. به این ترتیب معدنی که به لحاظ زمین‌شناسی حدود یک میلیون تن ذخیره دارد ولی به اندازه ۲۰۰ هزار تن پروانه بهره‌برداری دریافت می‌کند. در ادامه فرد دیگری می‌تواند در این منطقه دست به اکتشاف زده و پروانه بهره‌برداری هم دریافت کند! این موضوع پیامدهایی زیادی ازجمله تداخل کارکرد را ایجاد خواهد کرد. سوال مهم این است که بر چه اساسی برای معدنکاری که مبالغ زیادی هزینه کرده، مانع‌تراشی کرده و اجازه می‌دهیم فرد دیگری در همان منطقه وارد شده و ادعا داشته باشد.
حسینقلی تصریح کرد: به این ترتیب علت اینکه بخش معدن ضعیف شده است و بسیاری از معادن تعطیل هستند را باید در نوع نگاه بخش‌های مختلف ازجمله وزارتخانه، دستگاه قضا و قوه مقننه جست‌وجو کرد. در این روند نه‌تنها از دولت بلکه از سایر نهادها نیز انتظار داریم نوع نگاه خود را تغییر دهند.
گفتنی است، خوانندگان محترم می‌توانند تحلیل و مصاحبه این دو کارشناس معدنی را به صورت کامل در ویژه‌نامه نوروزی «جهان‌صنعت» و سایت این روزنامه مطالعه کنند.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :