الگوی تردد نوروزی مسافران

مسعود طبیبی * تعطیلات نوروزی امسال نیز با همه چالش‌های پیش رو پایان یافت و همان‌طور که وزارت بهداشت- درمان و آموزش پزشکی پیش‌بینی آن را داشت، انجام این تعطیلات و خوشی‌های ناشی از آن با تلخی‌های حاصل از شیوع ویروس کووید۱۹ در جامعه و تغییر رنگ کرونایی خیلی از استان‌ها و شهرهای کشور از آبی و زرد به نارنجی و قرمز همزمان شد.  به همین دلیل، بررسی و تحلیل جریان ترافیک جاده‌ای طی سفرهای نوروزی امسال در استان‌های مختلف کشور و مقایسه آن با روزهای عادی سال ۹۹ در جاده‌ها و سفرهای نوروزی در حالت نرمال آن مانند آنچه در نوروز سال ۹۸ آن را تجربه کردیم می‌تواند حاوی درس‌ها و آموخته‌هایی باشد که به ما در برنامه‌ریزی و مدیریت سفرهای نوروزی سال‌های بعد و همچنین در سفرهای با شرایط مشابه کمک کند.

خوشبختانه سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، وابسته به وزارت راه و شهرسازی، از سال‌ها قبل، ترافیک‌شمارهای زیادی را در سطح جاده‌های کشور نصب و راه‌اندازی کرده که به کمک آنها می‌توان الگوی سفرهای نوروزی را شناسایی کرد. اینکه کدام استان‌ها بیشترین تاثیر را از سفرهای نوروزی پذیرفته‌اند و تا چه اندازه رعایت محدودیت‌های ترافیکی از سوی رانندگان در سطح جاده‌های کشور صورت گرفته است. اگرچه سفرهای نوروزی معمولا در نظام مدیریت حمل و نقل جاده‌ای مترادف با بازه زمانی ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین تعریف می‌شوند اما با توجه به اعمال محدودیت‌های ترافیکی از سوی ستاد ملی کرونا به واسطه افزایش میزان شیوه و بستری بیماران کووید ۱۹ ، عملا در یافته‌های پیش‌رو، بازه زمانی ۲۵ اسفند ۱۳۹۹ تا ۶ فروردین ۱۴۰۰ مبنای محاسبات و تحلیل‌ها قرار گرفته است. این داده‌ها از طریق سامانه ۱۴۱ و وبگاه مرکز مدیریت راه‌های کشور (سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای) استخراج و مبنای تحلیل حاضر قرار گرفته است.

به‌طور کلی مقایسه آماری ترافیک نوروزی امسال با سال گذشته و دو سال قبل (در بازه زمانی مشابه) نشان می‌دهد که ایرانی‌ها در نوروز ۱۴۰۰ تقریبا ۷۵ درصد بیش از سال قبل و ۱۵ درصد کمتر از نوروز ۹۸ سفر داشته‌‌اند.

با مقایسه شرایط ترافیک نوروزی در سال قبل (که تقریبا همزمان با شیوع اولیه کرونا و ایجاد محدودیت‌های ترافیکی شدید برای سفرهای بین شهری در تعدادی از استان‌ها/ شهرها بود) با سال جاری، افزایش ۷۵ درصدی ترافیک نوروزی سال جاری شاید بتواند در نگاه اول منطقی به نظر رسد اما کاهش تنها ۱۵ درصد ترافیک نوروزی نسبت به یک سال معمول و عاری از شیوع و اپیدمی کرونا (ترافیک نوروزی سال ۹۸) کاملا گویای عدم توجه اقشاری از جامعه به لزوم رعایت ملاحظات و محدودیت‌های ترافیکی ناشی از کرونا است. برای آنکه بتوانیم تاثیر سیاست‌های بازدارنده سفر توسط مسوولان حکومتی در رفتار کاربران را بسنجیم کافی است نگاهی به وضعیت تردد نوروزی در استان خوزستان داشته باشیم. زیرا این استان از پیش از آغاز سفرهای نوروزی درگیر شرایط بحرانی کرونا بوده و به همین سبب محدودیت‌های سنگین در خصوص عدم تردد در جاده‌های استان طی بازه زمانی سفرهای نوروزی حاکم بوده است.

نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهد که در استان خوزستان در مقایسه با نوروز ۹۸، ترافیک جاده‌ای ۳۴ درصد کاهش را نشان می‌دهد. این بدان معنی است که با وجود اعمال محدودیت‌های سنگین (مانند نوروز سال جاری)، میزان کاهش تردد نوروزی در مقایسه با یک سال عادی چیزی بیش از ۳۰ تا
 ۳۵ درصد نخواهد شد. در واقع طولانی شدن دوره شیوع کرونا، سبب می‌شود تا صبر جامعه از حضور در خانه‌ها و عدم سفر به تنگ آمده و بدین ترتیب تعدادی از شهروندان با وجود مخاطرات احتمالی، تصمیم می‌گیرند که بار سفر ببندند. نقش مدیریت سیستم حمل‌ونقل و سلامت در چنین شرایطی، این خواهد بود که با توجه به این مهم، برنامه‌ریزی‌های لازم را در خصوص احتمال انجام سفر نیز انجام داده و مقررات جامع و فراگیری برای چنین شرایطی نیز وضع کنند. و از آن مهم‌تر آنکه، این مقررات را بتوانند به خوبی پایش کرده و با مسببان ساده‌انگاری چنین شرایطی نیز، برخوردهای لازم را صورت دهند.  در واقع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید بتواند قدرت لازم را برای مواجهه با ضابطان و بازرسانی که در انجام وظایف خود تعلل می‌ورزند داشته باشد. نکته دیگری که از مقایسه تردد نوروزی ۱۴۰۰ استان خوزستان با تردد نوروزی سال قبل این استان (نوروز سال ۹۹ که مصادف با شیوع اولیه کرونا بوده) می‌توان نتیجه گرفت این است که علیرغم شرایط حاد استان در سال جاری، افزایش ترافیک نوروزی به میزان ۳۴ درصد نسبت به ترافیک نوروزی سال قبل این استان ثبت شده است! این مهم، موید همان ویژگی توجه به آستانه تحمل هموطنان درگیر در اپیدمی کرونا است که باید دولتمردان بدان توجه کافی داشته باشند. به عبارتی در نوروز سال جاری، علیرغم اعمال محدودیت‌های سنگین از سوی ستاد ملی کرونا و نظارت دقیق و سخت‌گیرانه بر این محدودیت‌ها توسط عوامل اجرایی نظم دهنده در استان خوزستان، سفرهای نوروزی از سفرهای سال قبل بیشتر شده است. بنابراین، در تصمیم گیری‌های بعدی بهتر است به آستانه صبر جامعه و ضرورت توجه بیشتر دولتمردان به خستگی جامعه نیز توجه بیشتری شود. پیش‌بینی برنامه‌های سرگرم‌کننده در صدا و سیما و استفاده مناسب‌تر از شبکه ارتباطات مجازی ازجمله مهم‌ترین اقدامات جنبی است که در کاهش سطح خستگی جامعه و ترغیب ایشان به «در خانه ماندن» کمک زیادی خواهد کرد. همچنین پیش‌بینی ساز و کارهای لازم برای رصد برخط افرادی  که مجاز به سفر نیستند و اطلاع رسانی برخط و مستمر به احاد جامعه در مورد شرایط و وضعیت روزانه سفر طی بازه زمانی نوروزی (به جای گزارش‌دهی یکباره آن پس از تعطیلات) از دیگر اقدامات قابل توصیه در این چارچوب خواهد بود.

نکته جالب و تحسین‌برانگیزی که از مقایسه تردد نوروزی ۱۴۰۰ با سال عادی ۱۳۹۸ نتیجه شده، مربوط به استان اصفهان است. در این استان، میزان تردد نوروزی سال جاری نسبت به سال عادی ۹۸ به میزان ۳۸ درصد (حتی بیش از استان خوزستان) کاهش یافته است! جالب‌تر آنکه نسبت به روزهای عادی سال ۹۹ نیز تردد نوروزی در این استان به میزان ۸ درصد کاهش را نشان می‌دهد. اطلاع رسانی بموقع به هموطنان در خصوص عدم امکان ارائه خدمات و تسهیلات نوروزی و اجرای صحیح و مقتدرانه محدودیت‌ها را شاید بتوان ازجمله مهم‌ترین دلایل این امر دانست.

بنابراین پیشنهاد می‌شود ضمن گرامیداشت این تجربه ارزشمند و تقدیر از مقامات ذی‌ربط استان اصفهان‌، تجربه این استان برای شرایط مشابه آتی به عنوان یک تجربه خوب
مورد توجه و بهره‌برداری سایر استان‌ها قرار گیرد. پس از استان‌های اصفهان و خوزستان، بیشترین کاهش تردد نوروزی امسال در مقایسه با نوروز ۹۸ مربوط به استان‌های بوشهر، سمنان و خراسان رضوی بوده است که شاهد ۲۵ تا ۳۰ درصد کاهش تردد بوده‌اند.

نکته قابل تامل دیگر مربوط به استان کهگیلویه و بویراحمد است. این استان تنها استان کشور بوده که ترافیک نوروزی سال جاری آن حتی بیش از ترافیک نوروزی سال ۹۸ بوده است (۳۲ درصد افزایش). تردد وسایل برای بازسازی مناطق زلزله‌زده سی‌سخت ممکن است یکی از دلایل این امر باشد که در ادامه بیشتر بدان پرداخته خواهد شد که آیا افزایش ترافیک نوروزی این استان امری معمول و به واسطه سفرهای نوروزی و اهداف گردشگری بوده و یا ترافیک ناشی از وسایل خدمات‌دهنده به زلزله‌زدگان منطقه سی سخت این استان بوده‌اند. برای این منظور، مقایسه‌ای میان ترافیک نوروزی استان کهگیلویه و بویراحمد و ترافیک روزهای عادی سال ۹۹ در این استان صورت گرفته که نتایج موید افزایش ۷۵ درصدی ترافیک نوروزی این استان در مقایسه با روزهای عادی است. بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که درست برخلاف الگوی استان اصفهان، در استان کهگیلویه و بویراحمد احتمالا تبلیغات زیادی برای جذب گردشگر نوروزی انجام گرفته و به واسطه طبیعت بکر و زیبای این استان و کمتر مورد توجه قرار گرفتن آن طی سال‌ها قبل و احتمالا ارائه خدمات خوب گردشگری طی نوروز ۱۴۰۰، این استان به عنوان یکی از قطب‌های سفرهای نوروزی هموطنان مورد توجه قرار گرفته است. این اقدام اگرچه از حیث اهداف گردشگری نشانگر اهتمام ویژه استان و مسوولان آن به این موضوع مهم است اما لازم است از حیث اهداف سلامتی مورد نظارت و پایش دقیق‌تری قرار گیرد و بررسی شود که آیا افزایش سفرهای انجام شده به این استان طی نوروز ۱۴۰۰ با مخاطرات سلامت منجر شده است یا خیر. به عبارتی لازم است بررسی لازم صورت گیرد که آیا تعداد افراد مبتلا، افراد بستری شده و مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا طی روزهای گذشته و آتی به چه شکلی تغییر کرده است. نگارنده این سطور امیدوار است این امر با کمترین مخاطره ایمنی و سلامت برای ساکنان و سفرکنندگان نوروزی این استان صورت گرفته باشد.

چنانچه در نظر باشد تخمینی کلی از تاثیر پدیده نوروز بر سفرهای جاده‌ای در کشورمان داشته باشیم کافی است مقایسه‌ای میان ترافیک نوروزی و ترافیک روزهای عادی سال در استان‌های مختلف کشور داشته باشیم. مقایسه ترافیک گویای افزایش ۱۲ درصدی ترافیک نوروزی ۱۴۰۰ در مقایسه با روزهای عادی سال ثبت شده است. این افزایش در سال ۹۸ معادل ۱۵ درصد بوده است.

بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که برای ایام نوروزی سال‌های بعد نیز پیش‌بینی افزایش ترافیک جاده‌ای معادل ۱۰ تا ۱۵ درصد در ترافیک جاده‌ای کشور می‌تواند قابل تصور باشد. در نوروز ۱۴۰۰، بعد از کهگیلویه و بویراحمد، استان‌های دیگری که شاهد افزایش قابل توجه ترافیک نوروزی نسبت به روزهای عادی سال بوده‌اند مربوط به استان‌های همدان، قزوین، سمنان، زنجان و اردبیل، خراسان شمالی و جنوب کرمان است که بیش از ۳۰ درصد افزایش ترافیک جاده‌ای را هنگام نوروز تجربه کرده‌اند. در واقع، استان‌های مورد اشاره را می‌توان استان‌های عمدتا  بین‌راهی برای دستیابی به مقاصد نهایی سفرهای نوروزی اخیر نام برد. از آنجا که بودجه معمولا متناسب با شرایط عادی و روزهای عادی سال تعریف می‌شوند بنابراین از یافته بالا می‌توان نتیجه گرفت که استان‌های مورد اشاره در برنامه‌ریزی‌های آتی برای ارائه خدمات بهتر در سفرهای نوروزی لازم است مورد توجه بیشتری قرار گیرند.

در استان تهران، افزایش ترافیک نوروزی امسال در مقایسه با روزهای عادی ۲ درصد بوده در حالی که در سال‌های دیگر (با شرایط عادی) ترافیک نوروزی تقریبا به همین اندازه کاهش می‌یافته است (به دلیل کاهش قابل توجه سهم سفرهای کاری در جاده‌های استان در ایام نوروز). این شاخص، امسال در استان البرز ۴ درصد بوده در حالی که در سال‌های قبل ۸ درصد بوده است. این وضعیت نشان می‌دهد تمایل به سفر تهرانی‌ها امسال در جهت‌های عدم عبور از استان البرز و استفاده احتمالی بیشتر از مسیرهای شمال شرقی و یا جنوبی شهر بوده است که لازم است مورد بررسی بیشتر قرار گیرد. از آنجا که افزایش تردد نوروزی استان قم در مقایسه با روزهای عادی امسال ۲۱ درصد بوده در حالی که در سال‌های قبل، این افزایش ۳۴ درصد بوده است. بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که تمایل بیشتر سفر تهرانی‌ها به سمت جنوب کشور نیز نبوده است. گزینه دیگر رایج برای سفر تهرانی‌ها، حرکت به سوی استان‌های سمنان و خراسان رضوی است. بررسی آماری نشان می‌دهد که افزایش تردد نوروزی استان سمنان نیز در مقایسه با روزهای عادی امسال ۳۵ درصد بوده در حالی که در سال‌های قبل، این افزایش بیش از ۵۰ درصد بوده است! یعنی تمایل بیشتر سفر تهرانی‌ها به سمت شمال کشور (استان خراسان رضوی) و استفاده از جاده فیروزکوه به سمت این مقصد نیز نبوده است. انتخاب دیگر برای سفر نوروزی ساکنان تهران، حرکت بسوی استان مازندران از طریق جاده‌های هراز و فیروزکوه و به عبارتی از ضلع شمال شرقی تهران است. افزایش تردد نوروزی استان مازندران در مقایسه با روزهای عادی امسال ۲۲ درصد بوده در حالی که در سال‌های قبل، این افزایش ۱۰ درصد بوده است. یعنی تمایل بیشتر سفر تهرانی‌ها به سمت شمال کشور (استان مازندران) و استفاده از جاده هراز برای تردد به سمت این مقصد است. آمار نشان می‌دهد نرخ تردد ساعتی نوروزی امسال در استان مازندران ۷۱۰ (وسیله در ساعت به طور میانگین) بوده در حالی که همین عدد برای نوروز ۹۸ معادل ۷۴۷ وسیله در ساعت بوده یعنی تردد نوروزی امسال تقریبا ۹۵ درصد تردد نوروزی سال ۹۸ بوده است! (عدد ۷۱۰ وسیله در ساعت نوروز ۱۴۰۰ در مقایسه با ۷۴۷ وسیله نوروز ۹۸). بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که یکی از قطب‌های اصلی سفر ساکنان تهران در نوروز جاری استان مازندران بوده که برای این منظور، مسیرهای فیروزکوه و هراز سهم زیادی از سفرها را به خود اختصاص داده‌اند. توزیع سفرها میان انواع مسیرها برای جلوگیری از ازدحام ترافیکی و راهبندان‌ها یکی از مسوولیت‌های مدیریت سامانه حمل و نقل جاده‌ای است که با داشتن چنین اطلاعاتی (در توزیع سفرها از تهران به مازندران) می‌توانند در برنامه‌ریزی‌های سال‌های آتی (یا تعطیلات بعدی چند روزه در کشور)  از آنها بهره برند.

برای آنکه بتوانیم مقاصد عمده سفرهای نوروزی ۱۴۰۰ را شناسایی کنیم، استان‌هایی که نرخ ترافیک جاده‌ای آنها در نوروز سال جاری معادل نوروزهای عادی (مثل نوروز سال ۹۸) و یا حتی بیشتر از آن بوده است شناسایی شده‌اند. این استان‌ها به قرار زیر هستند:

– کهگیلویه و بویراحمد: ۳۲ درصد بیشتر از ترافیک نوروزی ۱۳۹۸

– همدان: ۲۰ درصد بیشتر از ترافیک نوروزی ۱۳۹۸

– کردستان و اردبیل و گلستان: تقریبا معادل ترافیک نوروزی ۱۳۹۸

– مازندران: فقط ۵ درصد کمتر از ترافیک نوروزی ۱۳۹۸

بنابراین نظارت و پایش بیشتر سلامت ناشی از افزایش سفرهای نوروزی در این استان‌ها و مخاطرات آن در شیوع ویروس کرونا،  یکی از اقدامات اساسی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و ستاد ملی مقابله با ویروس کرونا خواهد بود.

خلاصه کلام آنکه با تحلیل داده‌های وضعیت ترافیک جاده‌ای و گزارش لحظه‌ای شرایط به هموطنان و دولتمردان، می‌توان شرایط بهتری را برای سلامت و ایمنی هموطنان به وجود آورد. ضمن اینکه برای ایجاد محدودیت در سفرهای هموطنان (به دلیل الزامات سلامتی جامعه) لازم است اقدامات سخت‌گیرانه‌تری انجام داد و این اقدامات را به صورت جدی و قابل پایش، مرتبا نظارت کرد. همچنین تجربه استان اصفهان در تعطیلات نوروزی اخیر قابل بررسی بیشتر بوده و با تحلیل دقیق‌تر شرایط مدیریتی سفر در این استان، امید است بتوان الگوی مناسبی برای سفرهای نوروزی ۱۴۰۱ پیشنهاد داد. علاوه بر این با توجه به خستگی ناشی از شرایط کرونا در جامعه، پیش‌بینی برنامه‌های جذاب و سرگرم‌کننده در صدا و سیما و استفاده بهتر از ظرفیت فضای مجازی می‌تواند بسیار موثر باشد. اطمینان دارد با همت دلسوزان و با تکیه بر تحلیل آمار و داده‌های در اختیار، می‌توان شاهد کنترل مجدد ویروس کرونا در سطح کشور بود و سلامت را به عنوان مهم‌ترین هدف در سیاست‌های کلان کشور برای جامعه به ارمغان آورد.

* عضو هیات علمی مرکز تحقیقات مدیریت و پیشگیری از مصدومیت‌های حوادث ترافیکی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز

 

اخبار برگزیدهیادداشت