مالکان واقعی اقتصاد ایران
جهان صنعت نیوز| یک سال قبل آماری منتشر شد که نشان می دهد بنیادها و نهادهای حاکمیتی کمتر از ۱۰ درصد اقتصاد ایران را در دست دارند. همزمان سهم کوچکی از کیک قدرت و سرمایه اقتصاد ملی هم به بخش خصوصی می رسید. میزان دامنه نفوذ دولت و مالکیت دولتی هم پس از اجرای فرآیند خصوصی سازی روشن بود. بررسی ها نشان می داد مراکز دیگری هسته قدرتمندی شکل داده اند که اداره اقتصاد ایران را به دست گرفته اند. این مراکز چنان قدرتی در اختیار دارند که حتی واکنش صریح رئیس جمهور در سال ۹۳ برای واگذاری اموال آنها و مصوبه هیئت دولت هم چندان تاثیری در احوالشان نداشت. بانک ها درحال حاضر مالکان واقعی نظام شرکت داری اقتصاد ایران و صاحبان بخش مهمی از صنایع کشور شده اند.
طی چهار دهه گذشته تنها یک بار مسعود کرباسیان به‌عنوان وزیر امور اقتصاد و دارایی به مبارزه جدی با این نهادهای قدرتمند پرداخت و طی یک سال بیش از هفت هزار میلیارد تومان اموال آنها را فروخت. سرنوشت کرباسیان هم مدتی بعد به استیضاح و خروج از وزارت امور اقتصادی و دارایی ختم شد و پس از او نیز پرونده مبارزه جدی با قدرتمندترین نهاد لابی گری و صاحب سرمایه در اقتصاد ایران مختوم ماند. حداقل ۵ بانک در ردیفی نزدیک به نهادهایی مانند بنیاد تعاون سپاه، بنیاد مستضعفان و شاید هم تراز با نهادی مانند آستان قدس رضوی، بیشترین حجم سرمایه، شرکت، کارخانه و ملک را در اختیار دارند.
درون بانک ها چه خبر است؟
«حتی کمی بالاتر از لابی برای حضور در کابینه.» یکی از ارشدترین اعضای دولت معتقد است که لابی برای حضور در هیئت‌مدیره بانک ها کمی بیشتر از تلاش برای عضویت در کابینه است. تعیین مدیران عامل بانک ها هرچند متکی به شاخص های تعیین‌شده از سوی بانک مرکزی است ولی توسط عالی ترین نیروهای سیاسی و صاحب نفوذ کشور هدایت می شود. یکی از کهنه کارترین مدیران بانکی کشور که ترجیح می دهد نامش فاش نشود، در مورد این روند می گوید: «انتخاب مدیران عامل چند بانک که نبض اقتصاد را در دست دارند، در سطح وزیر نیست. حتی می توان گفت که در سطح هیچ کس نیست. روال این‌طور است که جریان های قدرتمند به مبارزه و لابی می پردازند و هرکس زورش بیشتر باشد و قدرتش بچربد، می تواند یک عضو در هیئت‌مدیره داشته باشد و پس از آن تمام است.» برگزاری مجامع بانک ها و نظارت بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی تقریبا عملی شکلی است و محتوای تحولات را به‌درستی نشان نمی دهد.
درون بانک ها چه خبر است؟
ثروتمندترین بانک های ایرانی توسط گروه هایی اداره می شوند که بزرگترین هلدینگ های کشور را نیز در اختیار دارند. آنها از سرمایه گذاری در صنایع دارویی تا پالایشگاه را به انجام رسانده اند. بررسی وضعیت صورت های مالی و سهامداری بانک ها نشان می دهد که رابطه قدرت درون آنها به دو شکل تعریف شده است. بانک ها یا توسط سهامداران قدرتمند (مالکان هلدینگ های بزرگ) اداره می شوند یا به‌صورت مستقل هلدینگ های عظیم را راه اندازی کرده اند. هر دو اینها طی چند سال گذشته و در کنار نهادها و بنیادها به حاکمان اصلی اقتصاد ایران تبدیل شده اند.
قدرت های اقتصاد ایران را بهتر بشناسید
در میان ۳۲ بانک و موسسه مالی، موقعیت چند نمونه از آنها متفاوت از دیگران است. این چند بانک توسط شرکت هایی اداره می شوند که دامنه نفوذشان در اقتصاد ایران به شکلی پیچیده درآمده است.
بانک ملی: از سال ۹۴ تاکنون بیش از چهار هزار میلیارد تومان از اموال بانک ملی واگذار شده است. با این حال بانک ملی همچنان مالک اموالی است که برخی به عنوان طلب از وام گیرندگان مصادره شده و برخی هم توسط بانک خریداری شده است. یکی از مهمترین شرکت های زیرمجموعه بانک ملی شرکت آینده پویاست. گروه صنعتی بلا، شرکت ملی مسکن و صنایع ساختمانی، کارخانجات تولیدی و صنعتی اتمسفر، شرکت سرمایه گذاری شفادارو، شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران، شرکت المکاسب، شرکت نکاچوب و شرکت کشت و صنعت و دامپروری دشت چشمه بناب از زیرمجموعه های آینده پویا به حساب می آیند. اما بخش مهمی از فعالیت های این هلدینگ مربوط به بازار سهام است. آنها در بانک اقتصادنوین، شرکت سیمرغ، شرکت بیمه معلم، شرکت عمران زاگرس، کارت اعتباری ایران‌کیش، ذوب‌آهن اصفهان، شرکت ساسان، صنایع مخابراتی راه دور ایران و عمران و مسکن سازی چند استان سهامدار اصلی هستند. اصلی ترین دارایی بانک ملی، شرکت سرمایه گذاری توسعه ملی است. این مجموعه در سال ۱۳۷۰ تاسیس شد. این مجموعه به سه هلدینگ سرمایه گذاری و توسعه صنایع سیمان، توسعه صنایع بهشهر و پتروشیمی شازند تقسیم می شود.
صنایع بهشهر یکی از معتبرترین زیرمجموعه های این گروه است. شرکت پاکسان (به‌عنوان یکی از قدیمی ترین تولیدکنندگان صنایع شوینده ایران که برندهای معروفی مانند صابون گلنار را در اختیار دارد)، صنایع شیر ایران، شرکت شکر شاهرود، شرکت خدمات پوشش بیمه بهشهر، شرکت زرین‌ذرت شاهرود، آلی شیمی قم، شرکت ساینا، شرکت سرآمد، شرکت به پخش، توسعه صنایع غذایی بهشهر، به پخش دارو، آروین ملل زرین، گلتاش، صنایع بسته بندی ایران، شرکت مارگارین (بزرگترین تولیدکننده روغن در ایران)، هلدینگ مدیریت صنعت شوینده، بهپاک و پاکسان ایروان همگی به این مجموعه تعلق دارند.
اقتصادنوین: ریشه این بانک به سال ۵۷ بازمی گردد که عده ای از پیمانکاران ساختمانی شرکت «استراتوس» را تاسیس کردند. صدر هاشمی‌نژاد مدیرعامل این شرکت و مؤسس واقعی آن بود. او یکی از پررمز و رازترین مدیران اقتصادی ایران است. یک دوره در هیات نمایندگان اتاق بازرگانی حضور داشت و سال ها در حاشیه ماند. نیروهای سیاسی متفاوتی با او همکاری کردند و تقریبا همگی با منازعه از صدر هاشمی نژاد جدا شدند که معروف ترین آنها محسن صفایی فراهانی بود. پسر صدر هاشمی نژاد دو سال قبل در آمریکا به جرم معامله با ایران دستگیر و مدتی زندانی شد. بانک اقتصاد نوین توسط صدر هاشمی نژاد در سال ۱۳۷۰ با ترکیب گروه ساختمانی، صنعت و سایر سهامداران تاسیس شد. ۴۳درصد سهام این مجموعه در اختیار شرکت توسعه ملی و ۷ درصد هم در اختیار شرکت سرمایه گذاری ملی است. شرکت ساختمانی گروه صنایع بهشهر، شرکت به پخش، شرکت تامین مسکن جوانان، شرکت سرمایه گذاری گروه صنایع بهشهر ایران، شرکت مدیریت صنعت قند توسعه صنایع بهشهر، شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری و صندوق بازنشستگی کشوری عمده سهامداران این مجموعه در کنار شرکت های هاشمی نژاد به شمار می آیند.
بانک ملت: میزان دارایی های بانک ملت ۲۲۱,۹ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. از سازمان تامین اجتماعی تا کارکنان بانک در این مجموعه سهام دارند. اما یکی از مهمترین سهامداران و مجموعه های بانک ملت، شرکت سرمایه گذاری صبا تامین است. در سایت رسمی این شرکت چنین معرفی شده است: «شرکت سرمایه‌گذاری صباتامین یک هلدینگ مالی است که با ارائه خدمات در بازارهای مالی در سطح ملی و بین المللی، نیازهای مجموعه ی شستا، هلدینگ های تابعه ی آن و دیگر سازمان های بزرگ‌مقیاس را تامین می نماید. روان سازی نقدشوندگی سهام شرکت های وابسته به گروه تامین اجتماعی و تامین منابع مالی مورد نیاز شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی، از جمله مهم ترین برنامه های عملیاتی شرکت سرمایه‌گذاری صباتامین است.» کارگزاری بیمه تامین آینده، شرکت کارگزاری باهنر، شرکت سرمایه گذاری هامون شمال و شرکت بازرگانی بین المللی تامین اجتماعی در دسته شرکت های فرعی این مجموعه قرار دارد. همچنین بیمه دانا، میهن، ملت و البرز به‌عنوان شرکت های بیمه ای وابسته به آنها معرفی شده اند. این مجموعه در بانک رفاه و تجارت هم سهامدار است. همچنین در فولاد توکا و پالایش نفت اصفهان نیز سهامدار اصلی است.
بانک سپه: به‌زودی تمام مجموعه های مالی نظامی و بانک انصار در بانک سپه ادغام می شوند. شرکت سرمایه گذاری امید به این بانک تعلق دارد. «امید» یکی از بزرگترین هلدینگ های اقتصاد ایران به شمار می آید. در این مجموعه هر نوع فعالیت اقتصادی صورت می گیرد.
مدیریت انرژی امید تابان هور، پتر امید آسیا، شرکت سرمایه گذاری ساختمانی سپه، سیمان هرمزگان، سرمایه گذاری توسعه گوهران امید، کویرتایر، زرین پرشیا امید، لیزینگ امید، کارگزاری سپه، بازرگانی مرجان‌کار، کمپرسور سازی پادانا، تولیدی ساگار و قطعات نسوز، یزد سفالین و چاپ و نشر سپه شرکت های فرعی مجموعه امید به شمار می آیند. شرکت معدنی چادرملو، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر، سیمان ایلام، سیمان خاش، صرافی امید سپه، تامین سرمایه امید، شرکت امیدتابان آسیا، سیمان بجنورد، سیمان کردستان، سنگ آهن گهرزمین، سیمان ساوه و شرکت پامدیکو هم مجموعه های وابسته به شرکت سرمایه گذاری امید هستند. خمیرمایه لرستان، گچ کردستان، گروه دارویی شهید مدرس و صنایع کاغذ غرب هم در دسته دیگر شرکت های در اختیار امید به حساب می آیند. گفته می شود سرمایه گذاری امید ۱۵ هزار میلیارد تومان دارایی در اختیار دارد. درحال حاضر مدیریت این مجموعه در اختیار حسنعلی قنبری ممان است که در دولت احمدی‌نژاد مدیرعامل بانک سپه بود. او فارغ‌التحصیل اقتصاد از دانشگاه پونای هند است و مدتی مدیر اداری و مالی دانشگاه شهید بهشتی بوده است. دستور رئیس جمهور برای فروش اموال امید تاکنون بی نتیجه مانده و این شرکت سرمایه گذاری رشد دارایی های حتی تا ۲۰۰ درصد را نیز تجربه کرده است.
بانک آینده: این مجموعه پیچیده ترین معظل نظام بانکی ایران است. بخش مهمی از دارایی های بانک آینده در پروژه های عظیمی مانند ایران مال هزینه شده است. گزارش مالی مربوط به سال ۱۳۹۶ نشان می دهد ۷۱۳,۶۹۸.۷۹۷ میلیون ریال سپرده در این بانک وجود داشته است. ۶۹ درصد از این میزان سپرده های بلندمدت است که به منظور کسب سود در بانک آینده سرمایه گذاری شده است. اما علی انصاری و شرکت پروژه های صنعتی ایران سهامدار اصلی بانک آینده به شمار می آیند. ترکیب سهامداران این بانک قابل‌توجه است: شرکت مدیریت سرمایه ارزش آفرین دانا، شرکت مدیریت سرمایه آسای دانا، شرکت توسعه سرمایه پارمیس و اسماعیل مداحی. او ۵ درصد مالکیت بانک آینده را با ۸۰۰۰۰۰۰۰۰ سهم در اختیار دارد.
۴۸ درصد سهام این بانک در اختیار شرکت پروژه های صنعتی ایران است. این شرکت در صنایع گردشگری قشم، شرکت صنایع کربنات کلسیم کاشان، شرکت صنایع پتروشیمی زنجان، شرکت بازرگانی پژوهش های صنعتی ایران، کارخانجات نساجی و شرکت توسعه صنایع بین المللی امید حضور دارد.
بانک پاسارگاد: در میان سهامداران این بانک، شرکت سرمایه گذاری خوارزمی یکی از خاص ترین‌هاست. این شرکت از نفت و گاز تا تولید دارو حضور دارد. سرمایه گذاری آتی سپهر ایرانیان، داده‌پردازی خوارزمی، توسعه فناوری اطلاعات خوارزمی، لابراتورهای سینادارو، توسعه ساختمان خوارزمی، توسعه مدیریت سرمایه خوارزمی، تجارت گستران خوارزمی، تولید و توسعه ایستگاه های نیرو پارسه، کارگزاری آینده نگر خوارزمی، توسعه برق و انرژی سپهر، توسعه معادن صدر جهان، نفت گاز و پتروشیمی زیما و خوارزمی اینوسمنت شرکت های زیرمجموعه این هلدینگ به شمار می آیند. این مجموعه در بین ۵۰ شرکت فعال بورس قرار دارد. این مجموعه هفتاد و یکمین شرکت بزرگ ایران است. آنها بیش از سه درصد سهام بانک صادرات را هم در اختیار دارند.
بانک دی: یکی از مخلوقات بنیاد شهید و امور ایثارگران به شمار می آید که سهامدار اصلی آن نیز سازمان کوثر است. این سازمان شرکت های بسیاری در اختیار دارد. شیمی دارو، پنبه و دانه های روغنی خراسان، کشت و صنعت خاوردشت، جمکو، نیروگاه زاگرس کوثر، خدمات بازرگانی تفحه، تهران الکتریک، بیمارستان خاتم النبیاء، مرغ مادر دیزباد، مرغ اجداد زربال، شرکت سیم و کابال تبریز و تعدادی دیگر شرکت در اختیار این مجموعه است. سازمان اقتصادی کوثر شرکت شهاب تولیدکننده تلویزیون را نیز در اختیار دارد. مدیرعامل این مجموعه محمدرضا اسکندری وزیر جهاد کشاورزی دولت احمدی‌نژاد است.
دیگران چه می کنند؟
بررسی موقعیت اقتصادی بانک های دیگر هم نشان می دهد که آنها نیز به سمت تاسیس هلدینگ ها هدایت شده‌اند ولی بحران های اخیر اقتصاد ایران سرعت رشدشان را به‌شدت کم کرده است. بررسی ها نشان می دهد بانک های خصوصی مانند خاورمیانه در زمینه صنعت بانکداری و رعایت قواعد بانک مرکزی موقعیت مناسب تری در قیاس با نمونه های مشابه دولتی دارند. صورت های مالی ۱۹ بانک روی سایت کدال منتشر شده است. اما بانک های غیربورسی ترجیح داده اند که اطلاعات مالی و شرکتی‌شان را به صورت عمومی منتشر نکنند. صورت مالی بانک های بورسی نشان می دهد اقتصادنوین ۴۱,۶ هزار میلیارد تومان، انصار ۳۵.۹ هزار میلیارد تومان، ایران زمین ۲۲.۳ هزار میلیارد تومان، پارسیان ۹۱ هزار میلیارد تومان، تجارت ۱۳۹ هزار میلیارد تومان، حکمت ۴.۵ هزار میلیارد تومان، خاورمیانه ۹.۵ هزار میلیارد تومان، دی ۲۳.۳ هزار میلیارد تومان، صادرات ۱۷۹ هزار میلیارد تومان، کارآفرین ۱۶.۱ هزار میلیارد تومان، گردشگری ۲۵.۶ هزار میلیارد تومان، ملت ۲۲۱.۹ هزار میلیارد تومان و پست‌بانک ۹.۸ هزار میلیارد تومان دارایی در اختیار دارند. این برآوردها تا پایان سال ۹۶ است. وضعیت مالی بانک ها نشان می دهد که حدود و دامنه نفوذ آنان در اقتصاد ایران به چه جایگاهی رسیده است.
اقتصاد کلان
لینک کوتاه :