چرا نرخ ارز نباید کاهش یابد؟

علی‌اصغر سمیعی * گفتند آش‌فروشی، آشی درست کرده بود که خیلی بی‌مزه و بی‌رمق بود و کسی به آن اقبالی نمی‌کرد.آش‌فروش بالای سر دیگ ایستاده بود و با آب گردون آش کذایی را بهم می‌زد و دائما داد می‌زد: حالا بهتر شد، حالا بهتر شد. یک عده‌ای می‌آمدند و یک کاسه‌اش می‌خریدند، ولی وقتی متوجه می‌شدند که آش کماکان بی‌رمق و بی‌مزه است، کاسه را به زمین می‌زدند و پراکنده می‌شدند، ولی آش‌فروش باز به جای اینکه به فکر خوش‌طعم کردن آش با افزودن گوشت و سبزی و نمک و غیره باشد، فقط آن را هم می‌زد و با فریاد به تبلیغ می‌پرداخت و داد می‌زد، حالا بهتر شد، حالا بهتر شد. برخی باز برای مدت کوتاهی فریب می‌خوردند، ولی هر نوبت تعداد کسانی که به حرف آش‌فروش اعتماد می‌کردند، کمتر می‌شد.

در شرایطی که نرخ تورم در کشور ما بیش از ۱۰ برابر نرخ تورم در کشورهای حوزه دلار است، نباید از بالارفتن قیمت ارز تعجب کرد، ولی در موقع ریزشی‌شدن، می‌شود سوال کرد که چه اتفاق مثبتی افتاده که قیمت‌ها رو به پایین حرکت کرده است؟ و وقتی هیچ دلیل علمی و اقتصادی برای ریزش قیمت‌ها مشاهده نشود، معلوم می‌شود که یا مساله دستوری و مصنوعی است یا جو خاصی به وجود آمده، مثلا فلان مقام بین‌المللی سخن خاصی گفته یا سفری به ایران داشته و تجربه نشان داده که قیمت‌های مصنوعی و دستوری یا قیمت‌هایی که به دلیل جو روانی ایجاد شده، پایدار نخواهد بود.

البته نوسانات نرخ ارز ربطی به افزایش آن ندارد و هر یک دلایل جداگانه دارد. جلوگیری از نوسانات و تلاطم در بازار ارز از وظایف اصلی بانک‌های مرکزی است و اصولا بانک‌های مرکزی سه وظیفه اصلی دارند؛ اول کنترل نرخ تورم و بهره، دوم، پایین‌آوردن نرخ بیکاری و سوم، جلوگیری از نوسانات و ثبات قیمت‌ها.

بنابراین وقتی اتفاقات مثبت و منفی سیاسی رخ می‌دهد، مدیران و مسوولان اقتصادی کشور نباید اجازه دهند که بازار گرفتار تلاطمات و نوسانات ویرانگر شود.

از مهم‌ترین مشکلاتی که در اقتصاد کشور و به تبع آن در حوزه ارز با آن روبه‌رو هستیم، غیرواقعی بودن قیمت‌ها و چندنرخی‌بودن‌هاست و اختصاصا در حوزه ارز باید به محدودیت‌هایی هم که برای صرافان دارای مجوز به خصوص صرافان کم‌سرمایه ایجاد شده، اشاره کنم. این محدودیت‌ها باعث می‌شود که تجار واردکننده هم برای تهیه ارز دچار مشکل باشند و از سوی دیگر، بازرگانان صادرکننده هم برای فروش ارز خود آزاد نبوده و گرفتار اجبارها و تحمیلات باشند که برخی از آنها را از حوزه صادرات فراری می‌دهد.

بهتر است بانک مرکزی و دولت جدید با تک‌نرخی کردن ارز و برچیدن انواع قیمت‌های غیرواقعی و رانتی و بازارهایی غیر از بازار آزاد، اجازه هر چه بیشتر رقابتی‌تر شدن را به بازار ارز بدهند و خودشان وظیفه نظارت را به عهده بگیرند و دخالت در بازار را فقط در زمانی انجام دهند که عواملی یا کسانی با سرمایه‌های بزرگ بخواهند به طور مصنوعی بازار را تحت‌تاثیر نوسانات و تلاطمات مخرب قرار دهند.

ناگفته نماند، با توجه به تفاوت بیش از ۳۰ درصدی نرخ تورم در کشور ما و کشورهای حوزه دلار حتی با فرض حل‌شدن مشکلات سیاسی و آزاد شدن پول‌های بلوکه‌شده ما و ایجاد درآمدهای سرشار، باز هم تثبیت دستوری نرخ ارز برای درازمدت یا حتی میان‌مدت، نه ممکن است و نه حتی مفید، و هیچ‌گاه در شرایطی که نرخ تورم در کشور ما بیش از ۱۰ برابر در کشورهای حوزه دلار است نباید از بالا رفتن قیمت ارز جلوگیری شود، و فقط باید مراقب بود که این افزایش قیمت همراه تلاطم و نوسان نباشد و تا وقتی هیچ دلیل علمی و اقتصادی برای ریزش قیمت‌ها مشاهده نشود، نباید اجازه داده شود قیمت‌ها با دستکاری یا جوزدگی ریزشی شود. چون معلوم است که قیمت‌های مصنوعی و دستوری پایدار نخواهد بود.

* رییس اسبق کانون صرافان