صنعت لوازم خانگی فقدان رقابت و فساد روبه گسترش

احسان شادی * هیچ آدمی نمی‌خواهد دیگران او را ترسو و بزدل بنامند یا به او بگویند ظالم هستی و از رفتار و گفتار عالمانه بویی نبرده‌ای یا به او بگویند آدم بی‌انصافی هستی. چرا؟ در حالی که امکان دارد فردی ترسو، ظالم و غیرمنصف باشد اما خود را وارونه‌ نشان می‌دهد. واقعیت این است که شجاع، منصف و عادل بودن به خودی خود و به نفس شرافت این مقوله‌ها از آرزوهای هر فرد آدمی است.

این مقوله برای شریف بودن نیاز به اثبات ندارد و تصور آنها با تصدیق همراه است. برخی مقوله‌های شریف دیگر هستند که در پله‌ای بالاتر از ویژگی‌های شخصی قرار می‌گیرند و مقوله‌های اجتماعی‌اند که شرافت آنها هنگامی آشکار می‌شود که نبود آنها به مرور احساس شود. رقابت آدمیان برای جلو رفتن از دیگران در کار و درآمد و نیکی کردن و رقابت سازمان‌هایی که یک فعالیت واحد انجام می‌دهند و رقابت بنگاه‌های اقتصادی که تولیدات مشابه دارند از جمله این مقوله‌هاست که در غیاب آن به فایده‌های آن پی می‌بریم.

تجربه صنعت اتومبیل‌سازی در ایران یک نمونه خوب از فقدان رقابت با شرکت خارجی یا واردات است. در برابر آن می‌توان به صنعت لبنیات اشاره کرد که وقتی از انحصار دولت بیرون آمد و یک صنعت رقابت‌پذیر شد شهروندان ایرانی را در انتخاب آزاد هر نوع ماست یا شیر یا بستنی در وضعیت مناسب قرار داد. آنهایی که یادشان می‌آید صنعت لوازم خانگی در غیاب شرکت‌های کوه‌پیکر خارجی و با نرخ‌های تعرفه بالا حمایت می‌شد توسعه آن بطئی و آهسته بود. تولید‌کنندگان ایرانی اما از نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ به مرور در شرایط رقابت با تولیدات شرکت‌های خارجی قرار گرفتند و ناگزیر شدند برای سرپا ماندن از یک سو قدرت رقابتی خود را از نظر قیمتی بالا ببرند و از سوی دیگر به لحاظ تنوع کالا و کیفیت نیز قابل رقابت باشند. در دهه‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ برخی از بنگاه‌های داخلی لوازم خانگی با رجوع به شرکت‌های خارجی تولید‌کننده توانستند سطح کیفی تولیدات را افزایش دهند، اما پس از رفتار تحریمی دونالد ترامپ (رییس‌جمهوری سابق آمریکا) کارخانه‌های تولید‌کننده لوازم خانگی با استاندارد و نشان غول‌های بزرگ آلمانی و کره‌جنوبی از ایران رفتند و تولید‌کنندگان داخلی بازار را بی‌رقیب دیده و برخی از آنها به جای اینکه از فرصت استفاده کنند و با افزودن به سطح بالاتری از کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده انحصار را در دستور کار قرار دهند خواستار حذف همیشگی رقابت شده‌اند که شوربختانه برخی نهادهای اداره‌کننده جامعه به این خواسته تن داده و در حرف از این اندیشه حمایت کرده‌اند.

اما نتیجه سه سال فعالیت بدون رقیب به کجا رسیده است. یک خبرگزاری خاص که در این باره هوادار قطع تولید و واردات تولیدات شرکت‌های معتبر جهانی است از جولان متخلفان در بازار لوازم خانگی و بی‌فایده شدن کارت‌های اعتباری خرید لوازم خانگی نوشته که برخی از شرکت‌ها با دادن طرحی خریداران مستاصل را به خود جذب کرده است، کارت‌های اعتباری خرید لوازم خانگی درست کردند اما این کار نیز دردی از رکود این بازار را دوا نکرده است، چراکه در برخی محصولات بعضا مصرف‌کننده دو یا سه قسط کارت اعتباری خود را پرداخت کرده اما هنوز نتوانسته محصول خریداری‌شده خود را تحویل بگیرد. علاوه بر این تعدادی از تولیدکنندگان از شرایط به‌هم‌ریختگی بازار لوازم خانگی استفاده کرده و با تغییر صوری برخی از محصولات خود افزایش ۱۰ یا ۱۵ درصدی قیمت را روی کالا اعمال و آنها را به بازار عرضه کرده‌اند، به نحوی که یک لباسشویی هشت کیلویی به نه کیلویی تبدیل شده اما تغییرات اساسی در آن صورت نگرفته است حتی موتور این کالا که باید بدون تسمه باشد نیز تسمه‌ای شده و نسبت به مدل قبلی حتی برای تولید‌کننده ارزان‌تر تمام می‌شود. با این وجود تولیدکنندگان با شگردهایی خاص محصولات را کالایی جدید معرفی و راهی بازار می‌کنند. جالب اینجاست برخی از تولیدکنندگان، محصولات عرضه‌شده در بازار را محدود کرده‌اند و وقتی خریدار برای خرید کالا به نمایندگی‌ها مراجعه می‌کند تحویل کالا را یک تا دو ماه آینده اعلام می‌کنند.

در غیاب رقابت و در فقدان این مقوله شریف فساد و رانت‌خواری در هر فعالیتی رسوخ کرده و مصرف‌کنندگان بی‌پناه باید زیان این فقدان رقابت را با خرید کالا‌های بی‌کیفیت و با قیمت‌های بالا پرداخت کنند.