ریسک زمستانی بورس

به گزارش جهان صنعت نیوز:  چالش جهانی کمبود گاز امسال تمامی کشورها و صنایع را درگیر کرده است. در ایران، جواد اوجی وزیر نفت، شهریورماه سال جاری در حاشیه بازدید از پالایشگاه تهران از احتمال کمبود روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعبی گاز در ماه‌های دی و بهمن خبر داد و در عین حال تامین سوخت زمستانی به ویژه در بخش خانگی را اولویت اصلی وزارت نفت دانست. گفتنی است این رقم در سال گذشته ۱۸۰ میلیون متر مکعب بوده است. به گفته او حجم ذخایر سوخت نیروگاهی ۳۰ درصد کمتر از سال گذشته است و بنابراین تلاش وزارت نفت این است ظرفیت سوخت مایع نیروگاه‌ها را افزایش دهد. اوجی عنوان کرده است که هم‌اکنون روزانه بیش از ۲۶۰ میلیون مترمکعب گاز در اختیار نیروگاه‌ها قرار می‌گیرد. شاید بتوان گفت پس از بخش خانگی، تامین گاز برای صنایع نیروگاهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد تا دست کم در روزهای کمبود گاز و کاهش فشار گاز خانگی، مشکل تامین برق نیز حاشیه‌های جدیدی برای بخش‌های خانگی و صنعتی ایجاد نکند. تامین گاز برای نیروگاه‌ها همچنین در راستای پرهیز از مازوت اهمیت دوچندانی دارد.

اگر چه استفاده از مازوت به عنوان جایگزین گاز در نیروگاه‌های جهان عرف است اما به دلیل وجود گوگرد زیاد در مازوت تولیدی ایران و غیراستاندارد بودن آن، استفاده از این سوخت، موجب افزایش ملموس و خطرناک آلودگی هوا خواهد شد. تجربه سال‌های گذشته در جایگزینی گاز با مازوت، منجر به ورود مدعی‌العموم به موضوع و درخواست تعطیلی برخی نیروگاه‌های کشور به دلیل رشد خطرناک شاخص‌های آلودگی هوا و افزایش تعداد مرگ و میر افراد به همین دلیل شده بود. از همین‌رو به نظر می‌رسد مهم‌ترین بخش صنعتی در اولویت‌های تامین گاز، نیروگاه‌ها باشند. به ویژه آنکه عدم تامین سوخت مناسب برای صنایع نیروگاهی نه تنها قطعی برق خانگی بلکه قطعی زمستانه برق در صنایعی را به دنبال خواهد داشت که در تولید خود اتکای زیادی به این انرژی دارند. بر این اساس صنایع کشور نه تنها با ریسک قطعی گاز که با ریسک قطعی برق نیز مواجه خواهند بود.

اثرپذیری بالای پتروشیمی‌ها

کمبود گاز در سال جاری به یک مشکل جهانی تبدیل شده و صنایع را با مشکلات جدی مواجه کرده است. یکی از اثرپذیرترین صنایع از کمبود گاز، صنعت پتروشیمی است که اتفاقا نقش مهمی را نیز در اقتصاد ایران بازی می‌کند. صنایع پتروشیمی ایران بر حسب نوع محصولی که تولید می‌کنند از دو نوع خوراک گازی و مایع تغذیه می‌کنند. واحدهای تولیدی که الفین (اتیلن، پروپیلن و در ادامه زنجیره تولید انواع پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن) محصول اصلی آنها به شمار می‌رود، عمدتا از گاز اتان و فرآورده‌های نفتی مایع (نفتا، پروپان، بوتان، رافینیت و …) که در پالایشگاه‌ها تولید می‌شود، استفاده می‌کنند. اما واحدهایی که محصول اصلی آنها متانول، آمونیاک و اوره است، بیشتر از گاز متان استفاده می‌کنند. حالا اما با توجه به گمانه‌زنی‌ها درباره کمبود گاز در فصل سرما، احتمال آن می‌رود که اورهال یک ماهه و کوتاه‌مدت سال‌های گذشته در شرکت‌های گازی این بار با افزایش زمان مواجه شده و حتی به دو ماه افزایش یابد. این به معنای کاهش ظرفیت تولید و در نتیجه افت درآمد و سودآوری شرکت‌ها در نیمه دوم سال و به ویژه فصل زمستان خواهد بود. اغلب شرکت‌های پتروشیمی بازار سرمایه نیز در زمره شرکت‌های گازی محسوب می‌شوند و از همین رو امسال به طور جدی با این چالش دست و پنجه نرم خواهند کرد.

تامین گاز از مسیر واردات

در این میان اما برخی تحلیلگران اقتصادی با اشاره به احیای قرارداد گازی ایران و ترکمنستان، واردات گاز از این کشور و نیز سوآپ گازی را برای تامین کسری گاز زمستانه در ایران و تامین مالی بخشی از یارانه‌های انرژی نجات‌بخش عنوان می‌کنند. آنچه امروز به عنوان سوآپ در معاملات نفتی و گازی مطرح می‌شود به زبان ساده به این مفهوم است که دولت یا تجار بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یک مرز کشور از همسایگان دریافت می‌کنند و در مرز دیگر به افراد مورد نظر آنان تحویل می‌دهند. رییس‌جمهوری در سفر اخیر به ترکمنستان با همتای ترکمن خود دراین باره مذاکره کرده و به نظر می‌رسد نتایج این توافق به تدریج نمایان شود. بدین ترتیب ایران می‌تواند تعهدات صادراتی خود را از مسیر سوآپ گاز ترکمنستان انجام داده و بخشی از گاز داخلی را به مصارف صنایع اختصاص دهد. به گفته کارشناسان ایران و ترکمنستان دو خط لوله مشترک انتقال گاز دارند و بر همین اساس ایران می‌تواند در چارچوب قرارداد واردات خود از این کشور را به روزانه حدود ۷۰ میلیون مترمکعب برساند که عدد قابل توجهی است. اگرچه وزیر نفت نیز پیش از این با هدف تامین کسری گاز زمستانه و احیای قرارداد گازی با ترکمنستان راهی سفر شده بود اما همچنان نگرانی‌ها از کمبود گاز صنایع در فصل سرد سال در عمل باقی است.

سوآپ؛ راهکار عبور از چالش تکراری کمبود گاز

مصطفی صفاری*- صنایع زیادی در ایران از جمله سیمانی‌ها، نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها در چرخه تولید از سوخت گاز استفاده می‌کنند و هر ساله نیز با مشکل کمبود گاز مواجه هستند. با این حال اما سوخت مازوت به عنوان مکمل خوراک این صنایع در نظر گرفته شده و در صورت کمبود یا قطعی گاز این صنایع با استفاده از مازوت به فعالیت خود ادامه می‌دهند. معمولا در زمستان که مصرف گاز در سطح کشور افزایش می‌یابد و شبکه انتقال جوابگوی نیاز کشور نیست، صنایع گازی مازوت را جایگزین گاز می‌کنند و بدین ترتیب اغلب صنایع خود را از گرفتار شدن در دام کمبود گاز می‌رهانند. با این حال اما استفاده از مازوت مشکلات آلودگی هوا را نیز به دنبال خواهد داشت و باید راهکاری برای آن در نظر گرفته شود. واقعیت این است که ایران در حال حاضر به عراق و ترکیه گاز صادر می‌کند و بر همین اساس به نظر می‌رسد کشور با مازاد تولید گاز روبه‌روست و از همین رو به صادارت نیز روی آورده است. با این حال همواره در فصل زمستان با مشکل کمبود گاز روبه‌رو هستیم. در این میان البته بحث قرارداد گازی ایران و ترکمنستان می‌تواند تا حدی راهگشا باشد. بر این اساس که ایران گاز ترکمنستان را سوآپ کند. از ترکمنستان گاز وارد شود و همین گاز در خلیج فارس یا مرزها به مشتریان تحویل شود. این قراردادی است که رییس‌جمهوری به تازگی در ترکمنستان بر سر آن توافق کرده است و در صورت اجرا می‌تواند بخش زیادی از مشکلات گازی کشور را رفع کند.

*کارشناس بازار سرمایه