تجارت نیازمند شجاعت و تابوشکنی

به گزارش جهان صنعت نیوز:  همین موضوع باعث شده با وجود تاکید مکرر برخی دولتمردان و کارشناسان نسبت به افزایش تعاملات تجاری و اقتصادی با کشورهای دنیا، عملا امکان برقراری این ارتباطات به صورت صحیح وجود نداشته باشد و تلاش‌های فعالان اقتصادی و صادرکنندگان برای افزایش سهم ایران در بازارهای جهانی بی‌جواب بماند. حتی در این راستا شاهد این هستیم که ایران با تمام پتانسیل ها و ظرفیت‌هایی که برای معرفی و شناساندن آن به کشورهای دنیا دارد، تنها شش رایزن اقتصادی دارد که به وضوح نشان می‌دهد موضوع تجارت خارجی هنوز از سوی مسوولان جدی گرفته نشده است. علت این موضوع را البته برخی از کارشناسان، رویکرد و نگاه منفی به تجارت اعلام می‌کنند و معتقدند برخی افراد بعضا تجارت خارجی  را خلاف منافع اقتصادی داخلی می‌دانند در حالی که برای نقش‌آفرینی در بازارهای جهانی در ابتدا باید نگاه و رویکرد خودمان را نسبت به تجارت خارجی مشخص کنیم.

از طرفی برخی دیگر از صاحبنظران اقتصادی بر این باور هستند که سیاست‌های غلط دولت دوازدهم در رابطه با غرب و گره زدن اقتصاد و  معیشت مردم به حل بحران هسته‌ای و برجام از سوی حسن روحانی، باعث فرصت‌سوزی‌های بزرگی در برابر کشورهایی مانند چین، هند و روسیه  شد و ایران از ظرفیت‌های فراوان همکاری با اقتصادهای نوظهور محروم ماند در حالی که دولت سیزدهم می‌تواند با تغییر پارادایم از غرب‌محوری با اتکا به ظرفیت‎های فراوان کشور  و ظرفیت‌های کشورهای همسو، زمینه را برای همکاری و همگرایی بیشتر ایران با  قدرت‌های نوظهور و اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای فراهم کند.

این اظهارنظرها اگرچه درست به نظر می‌رسد اما باید در نظر داشت که پیش از برنامه‌ریزی برای شرق یا غرب یا حتی برجام، در ابتدا باید برای دیپلماسی اقتصادی کشور به یک تعریف و فهم واحد برسیم‌. تا زمانی که استراتژی مادر و کلان در اقتصاد خارجی نداشته باشیم، در رابطه با نگاه به آسیا نیز نمی‌توان توفیقی به دست آورد. از طرفی تا زمانی که طرز تفکر ما نسبت به تجارت تغییر نکند نمی‌توان نسبت به تجارت خارجی و دیپلماسی نگاه به شرق امیدوار بود. بنابراین بخش خصوصی بر این عقیده است که باید تکلیف خودمان را با حوزه تجارت و تولید داخلی مشخص کنیم و این امر نیز نیاز به شجاعت و تابوشکنی دارد که امید می‌رود در دولت جدید این مساله برای همیشه تکلیفش مشخص شود.

بر همین اساس در نشست دیپلماسی اقتصادی آسیامحور که از سوی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام با همکاری اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد، به بررسی اولویت‌های اقتصادی و تجاری دولت سیزدهم در نگاه به شرق پرداخته شد و مهرداد عله‌پور دبیر این نشست، علاوه بر تشریح عملکرد دولت‌های گذشته ایران در حوزه دیپلماسی اقتصادی‌، بر نقش این مهم به‌عنوان یک عامل پیشران در توسعه مناطق اقتصادی داخلی و حضور موثر منطقه‌ای تاکید کرد. عله‌پور مغفول ماندن دیپلماسی اقتصادی در چهار دهه گذشته را معلول کاستی‌ها و نارسایی‌ها در داخل و تحریم‌های ظالمانه آمریکا در خارج دانست و با ذکر این نکته که در دولت گذشته مسوولان امر، اهمیت زیادی بر مقوله دیپلماسی اقتصادی کشور قائل نبودند و این حوزه در سیاست خارجی ایران  همچنان مغفول مانده است، به طرح پرسش‌های مهم برای بحث و بررسی در این نشست پرداخت.

فرصت‌سوزی بزرگ

سفیر سابق ایران در آفریقای‌جنوبی نیز در این نشست تغییر رویکرد سیاست خارجی برای خلق همگرایی متقابل سیاسی- اقتصادی با چین و قدرت‌های نوظهور را نیاز مبرم امروز ایران دانست و بیان کرد: در بررسی عملکرد دولت یازدهم و دوازدهم یک نکته کلیدی  وجود دارد و آن‌هم نگاه به غرب و در حاشیه قرار دادن شرق است. در دولت‌های یازدهم و دوازدهم با این دکترین که اگر ما با آمریکا  به توافق برسیم و امتیازاتی بدهیم و از برخی موارد کوتاه بیاییم، می‌توانیم درب‌های بسته روابط میان ایران و آمریکا را بازکنیم و مثل کشورهایی نظیر ژاپن، کره‌جنوبی، سنگاپور‌، مالزی، امارات  وضعیت اقتصادی بهتری داشته باشیم، نگاه به غرب تقویت شد.

اصغر ابراهیمی اصل افزود: در هشت سال دولت تدبیر و امید، حسن روحانی با این باور جلو رفت و به‌ نوعی اقتصاد و  معیشت مردم را به حل بحران هسته‌ای و برجام گره زدند که این امر باعث یک فرصت‌سوزی بزرگ در برابر کشورهایی مانند چین، هند و روسیه و به‌طورکلی گروه بریکس شد.

ابراهیمی اصل ادامه داد: در فرآیند مذاکرات برجام، دولت سعی داشت باعث رنجش غرب و آمریکا نشود. بنابراین روابط با چین، هند و روسیه را  کاملا به حاشیه راند و دولت آن را منوط به رابطه با غرب کرد و به‌طورکلی همه توجهات به‌طرف غرب هدایت شد و کشور از ظرفیت‌های فراوان همکاری با اقتصادهای نوظهور محروم ماند. لذا انتظاری که از دولت سیزدهم وجود دارد آن است که با تغییر پارادایم از غرب محوری با اتکا به ظرفیت‎های فراوان و ارزشمند داخلی کشور  و ظرفیت‌های کشورهای همسو، زمینه را برای همکاری و همگرایی بیشتر ایران با  قدرت‌های نوظهور و اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای و بریکس  فراهم کند.

راه ابریشم جدید و سهم ایران در این مگا پروژه چینی

سفیر سابق ایران در آفریقای‌جنوبی افزود: چینی‌ها دو ضرب‌المثل معروف دارند که در اینجا بد نیست به آن‌ها اشاره‌ای داشته باشیم؛ یکی اینکه «اگر می‌خواهی ثروتمند شوی‌، ابتدا راه بساز» و دیگری «یک سفر هزار فرسخی با برداشتن اولین قدم شروع می‌شود.» با توجه به این دو ضرب‌المثل، چینی‌ها تصمیم به بازسازی مجدد جاده ابریشم قدیمی در چارچوبی نوین گرفته‌اند  که در سال ۲۰۱۳ ابتدا  این پروژه در جلسه رسمی حزب کمونیست به تصویب رسید و در سال ۲۰۱۵ سند اقدامات و چشم‌اندازهای آن به تصویب حزب کمونیست رسید و در سال ۲۰۱۶ نام طرح به «ابتکار کمربند ـ راه» تغییر پیدا کرد.

ابراهیمی اصل تصریح کرد: با توجه به قرارگیری ایران در کریدورهای شرق به غرب و شمال به جنوب، با تکمیل راه‌آهن  چابهار- زاهدان تا سرخس و راه‌آهن  رشت- آستارا  قادر است که بر روابط ایران و چین و راهبرد نگاه به شرق تاثیر به سزایی داشته باشد. در حال حاضر حمل کانتینرهای صادراتی چین و آسیای جنوب شرقی به اروپا از طریق دماغه امید نیک یا کانال سوئز به نقاط مختلف اروپا  حدود ۴۳ تا ۴۸ روز از طریق دریا طول می‌کشد و  این در حالی است که با استفاده از کریدورهای  شمال ـ جنوب و شرق به غرب  و  بالعکس از سرزمین ایران این زمان  به ۱۸ روز تقلیل پیدا خواهد کرد. بنابراین ملاحظه می‌شود که تکمیل این پروژه‌ها هم با منافع ملی و اقتصادی کشورمان منطبق است و هم با منافع چین، روسیه، هند‌، کشورهای آسیای میانه و  اتحادیه اروپا.

ابراهیمی اصل افزود: بخش دیگری از همکاری‌های ایران و چین در عرصه‌های فنّاوری‌های نو مانند: نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی‌، اقتصاد کوانتومی، باروری ابرها، اقتصاد دیجیتال، پتروپالایشگاه‌ها، هوافضا، مبارزه با خشکسالی، هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، اتومبیل‌ها و لوکوموتیوهای برقی، انرژی خورشیدی و نیروگاه‌های بادی است که می‌توانیم همکاری‌های گسترده دوجانبه و چندجانبه  داشته باشیم.

نگاه منفی به تجارت را کنار بگذاریم

در ادامه این نشست رییس اتاق مشترک ایران و عراق به ارائه مباحث خود پرداخت و موارد و مشکلات داخلی را در زمینه دیپلماسی اقتصادی مقدم بر نگاه به شرق دانست.

یحیی آل اسحاق تاکید کرد: اساسا در ابتدا،  باید نگاه و رویکرد خودمان را نسبت به تجارت خارجی مشخص کنیم. بعد از انقلاب متاسفانه یک رویکرد سخت و منفی علیه تجارت شکل گرفت و همچنان ادامه دارد. بعضا تجارت خارجی را خلاف منافع اقتصادی داخلی می‌دانند. بعضا آن را مخل رشد و تولید داخل و در کل تابه‌حال موضوع تجارت در ایران در حاشیه قرارگرفته است. برای مثال حدود ۲۰۰ کشور در جهان وجود دارد و این حالی است که تعداد کل رایزن‌های اقتصادی ما در جهان کمتر از ۶ نفر است. همین مساله نشان می‌دهد که ما هنوز موضوع تجارت خارجی را جدی نگرفته‌ایم و تا زمانی هم که استراتژی کلان خود را در این حوزه مشخص نکرده باشیم در، بر همین پاشنه خواهد چرخید.

وی ادامه داد: تجارت خارجی از باب تعامل گرفته‌شده و معنای نهفته در آن نیز همین تعامل با کشورهای دنیاست نه اینکه از کشورهای منطقه بخواهیم از ما جنس بخرند درحالی‌که ما به دلیل حمایت از تولید داخلی جنسی وارد نکنیم‌. همین‌ حالا که ما عضو سازمان همکاری شانگهای شدیم باید با ۹ عضو این سازمان تعامل سازنده و تعرفه مشخص داشته باشیم تا در این سازمان نیز در حاشیه قرار نگیریم. کشورهای توسعه‌یافته امروزی و درحال‌توسعه مانند ترکیه حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد اقتصادشان منوط به تجارت خارجی است.

آل‌اسحاق تصریح کرد: لذا ره چنان رو که رهروان رفته‌اند! باید از کشورهای دنیا در این حوزه درس بگیریم. کشور عربستان نمونه دیگری است که می‌توانم ذکر کنم؛ عربستان در پیش‌ازاین هزینه‌های نظامی سرسام‌آوری در داخل و منطقه انجام می‌داد اما در حال حاضر مانند قطر و امارات به‌سوی دیپلماسی اقتصادی روی آورده است و تعاملات اقتصادی فراوانی در عراق شروع کرده است. بنابراین تا زمانی که طرز تفکر ما نسبت به تجارت تغییر نکند نمی‌توان نسبت به تجارت خارجی و دیپلماسی نگاه به شرق امیدوار بود. به طور کلی باید تکلیف خودمان را با حوزه تجارت و تولید داخلی مشخص کنیم و این امر نیز نیاز به یک شجاعت و تابوشکنی دارد که امیدوارم در دولت جدید این مساله برای همیشه تکلیفش مشخص شود.

تاثیر منازعات سیاسی بر دیپلماسی اقتصادی

در ادامه این نشست رییس اتاق ایران و چین گفت: بخشی از مشکلات تجارت خارجی کشورمان مربوط به منازعات سیاسی در منطقه است که البته سهم تحریم‌های بین‌المللی در این حوزه قابل‌توجه است. همواره در مصاحبه‌ها و صحبت‌های مسوولان اقتصادی و سیاسی شنیده می‌شود که ایران با ۴۰۰ میلیون نفر در منطقه همسایه است و این مساله را فرصت بی‌نظیری برای کشور می‌دانند. اما سؤال من اینجاست که شما با چند میلیون از این ۴۰۰ میلیون نفر تعامل و رفاقت پایدار و روبه‌جلو داشته‌اید؟ همین امروز مشکلات با جمهوری آذربایجان را مشاهده می‌کنید، با ترکمنستان در گذشته و سایر کشورهای منطقه؛ روابطمان کاملا سینوسی و تابع شرایط سیاسی بوده است.

مجیدرضا حریری تصریح کرد: امروزه دیپلماسی اقتصادی مانند مفهوم اقتصاد مقاومتی در ۱۰ سال گذشته شده است که در بین مسوولان بولد و تبدیل به یک گفتمان شده است اما تعریف نامشخصی از آن ارائه می‌شود مثلا می‌گویند دیپلماسی اقتصادی یعنی سفرای یک کشور حتما اقتصاددان باشند؛ یا رایزن‌های بازرگانی باید از بخش خصوصی انتخاب شوند.؛ یا دیپلماسی اقتصادی یعنی تعداد رایزن‌های اقتصادی را بالا ببریم و امثالهم. باید ابتدابه‌ساکن، برای دیپلماسی اقتصادی کشور به یک تعریف و فهم واحد برسیم و  رسیدن به فهم واحد نیز نیازمند نظرسنجی از متخصصین این حوزه هست.

حریری افزود: من به‌شخصه دیپلماسی اقتصادی را این‌طور تعریف می‌کنم: نتیجه حکمرانی هر کشوری در جهان باید منتج به رفاه اجتماعی مردم آن کشور شود. سیاست، اقتصاد، جنگ، دیپلماسی اقتصادی و… همگی ابزارهای حکمرانی برای رسیدن به رفاه مردم است. دیپلماسی اقتصادی در واقع یکی از ابزارهای حاکمان  برای مرفه کردن به‌حساب می‌آید.

بی‌برنامگی و نداشتن استراتژی واحد

وی با بیان این نکته که مساله دیگر تعامل با بازارهای مالی و  کشورهای دنیاست، گفت:  تا زمانی که اقتصاد ما درگیر در بازارهای جهانی نشود و یک اقتصاد بسته و تک‌محصولی وابسته به نفت و گاز داشته باشیم همواره به‌راحتی و با اجماع تحریم می‌شویم و رقبای منطقه‌ای مثل ترکیه جایگزین ما می‌شوند. همچنین بی‌برنامگی و نداشتن استراتژی واحد در تجارت خارجی از دیگر مشکلات کشور است. در دولت‌های گذشته برنامه‌های توسعه‌ای برای دیپلماسی اقتصادی به رشته تحریر درآمد که به نتیجه قابل‌توجهی نیز منتج نشد. به دلیل اینکه ما اولین چیزی که به‌عنوان سند مادر و استراتژی کلان توسعه اقتصادی نتوانسته‌ایم فهم و آن را تبدیل به سند کنیم؛  در حالی ‌که برای ابزارهای آن استراتژی تهیه‌ کرده‌ایم. بنابراین باید یک استراتژی کلان اقتصادی  بلندمدت در حوزه اقتصاد مملکت در رابطه با تجارت خارجی داشته باشیم که در آن درصد انتظارات و توقعات از بخش‌های مختلف تولیدی (صنعتی، کشاورزی، معدنی و…) خدمات(بانک، بیمه و… )، ترانزیت (ریلی، جاده‌ای، دریایی و هوایی) و… به‌طور دقیق مشخص شود و بر اساس درصد پیش‌بینی‌شده برنامه‌ریزی صورت گیرد.

این فعال اقتصادی عدم توجه به آب‌های آزاد و اقتصاد اقیانوسی را هم از دیگر مشکلات کشور در گسترش دیپلماسی اقتصادی دانست و ادامه داد: بزرگ‌ترین شهرهای دنیا شهرهای ساحلی و شهرهای اقیانوسی هستند. مزیت اقتصادی ایران نیز از آبادان تا چابهار محسوب می‌شود. سواحل مکران یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های کشور است درحالی‌که این سواحل یکی از مناطق فقیر و کمتر توسعه‌یافته کشور به‌حساب می‌آیند. ما از این مناطق در چهار دهه گذشته کاملا غافل بوده‌ایم و به مرکز کشور توجه بیشتری داشته‌ایم. در اکثر کشورهای دنیا پایتخت سیاسی با پایتخت اقتصادی مجزا هستند. اگر آنکارا پایتخت سیاسی است،  استانبول اقتصاد ترکیه را می‌چرخاند. بنابراین ما هم باید به این مهم توجه کنیم.

وی تاکید کرد: در آینده نزدیک،  آسیا اقتصاد اول جهان محسوب می‌شود و با توجه به این موضوع،  نگاه به آسیا و نگاه به شرق استراتژی درستی است اما تا زمانی که استراتژی مادر و کلان در اقتصاد خارجی نداشته باشیم، در رابطه با نگاه به آسیا نیز نمی‌توان توفیقی به دست آورد. بنده هم‌ نظرم بر همین موضوع است که باید رویکرد و فهم واحدی نسبت به اقتصاد و دیپلماسی تجاری و بر طبق آن برنامه‌ریزی داشته باشیم.

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدن