رمزگشایی از دلایل شرکت‌ها برای دورزدن سجام
به گزارش جهان صنعت نیوز: نحوه پرداخت سود شرکت‌های بورسی به سهامداران تبدیل به چالش مهمی در بازار سرمایه ایران شده و حاشیه‌های فراوانی ایجاد کرده است. در حالی که سه سال است شرکت سپرده‌گذاری مرکزی سامانه‌ای به نام سجام را برای پرداخت سود سالانه مجامع در نظر گرفته‌اند تا DPS شرکت‌ها مستقیما به حساب شخصی سهامدار واریز شود اما همچنان بسیاری از شرکت‌های بازار سرمایه از این مسیر رویگردان هستند و سهامداران را برای دریافت سود سهام به بانک‌ها ارجاع می‌دهند. از سوی دیگر سازمان بورس نیز با وجود در دست داشتن ابزارهای قانونی برای الزام شرکت‌ها به پرداخت سود از طریق سجام، سکوت محض اختیار کرده است. حال این سوال مطرح است که با توجه به مسیر آسان پرداخت و دریافت سود از طریق سجام، چرا شرکت‌ها از این روند سر باز می‌زنند؟ بررسی چرخه توزیع سود شرکت‌ها نشان می‌دهد در صورتی که سهامداران خرد برای دریافت سود طی مهلت مقرر در بانک‌ها حاضر نشوند، این مبالغ در حساب شرکت باقی خواهد ماند و به منبع مالی عظیم و کم‌هزینه‌ای برای شرکت تبدیل می‌شود. به ویژه آنکه اغلب سهامداران شرکت‌ها را سرمایه‌گذاران خردی تشکیل می‌دهند که در انتهای سال، سود اندکی کسب کرده و از همین رو برای دریافت آن به بانک مراجعه نخواهند کرد. «جهان‌صنعت» در گفت‌و‌گو با کارشناسان پشت‌پرده فرار شرکت‌ها از پرداخت سجامی سود را بررسی کرده است.
شرکت‌های بورسی موظفند در انتهای سال مالی خود با برگزاری مجمعی، مبلغ سود پرداختی به سهامداران را مشخص کرده و بر اساس زمان‌بندی قانونی به سرمایه‌گذارانی که تا پایان سال مالی سهامداران شرکت بوده‌اند، پرداخت کنند. بر اساس قانون تجارت، پس از تعیین مبلغ سود سالانه در مجمع، هشت ماه فرصت دارند تا آن را برای سهامداران واریز کنند. این نخستین چالش سهامداران در مواجهه با روند توزیع سود شرکت‌هاست. نگاهی به شرایط اقتصادی کشور و تورم بالا در بازارها به خوبی نمایان می‌کند که سود پرداختی با تاخیر چندین ماهه عملا از ارزش ساقط است و کارکرد اقتصادی اولیه خود را از دست خواهد داد. اما دومین و مهم‌ترین چالش سهامداران در این روند، فرار شرکت‌های بورسی از مسیر نوین پرداخت سود یعنی سامانه سجام است. این مهم به ویژه با افزایش تعداد سهامداران و سرمایه‌گذاران بازار سرمایه طی دو سال گذشته و همچنین شیوع بیماری کرونا، نمود بیشتری یافته و به مشکل بزرگی تبدیل شده است. در حالی که حدود سه سال از راه‌اندازی سامانه سجام می‌گذرد، اما همچنان بسیاری از شرکت‌ها روش‌های سنتی پرداخت سود را دنبال می‌کنند و سهامداران را برای دریافت سودهای اندک به بانک‌ها می‌کشانند. در این میان نه‌تنها سهامداران مجبور به پرداخت کارمزد عملیات بانکی برای دریافت سودی ناچیز هستند، بلکه ممکن است به دلیل اندک بودن مبلغ سود به بانک مراجعه نکنند. نکته اصلی نیز دقیقا در همین مرحله یعنی انصراف سهامداران از دریافت سودهای اندک نهفته است. حتی با یک بررسی اجمالی می‌توان دریافت که بخش بزرگی از سهامداران شرکت‌های بازار سرمایه را کدهای حقیقی با تعداد سهام اندکی تشکیل می‌دهند. کدهایی که در پایان سال مالی شرکت، سود اندکی را نصیب خود می‌کنند. حتی در شرایط عادی افراد برای دریافت مبالغ اندک چند هزار تومانی حاضر نیستند به بانک‌ها مراجعه کنند و بدین‌ترتیب عملا از دریافت سود خود انصراف داده‌اند. اکنون نیز که دو سال است کشور با بیماری کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، تعداد انصرافی‌ها بیشتر هم شده است. بر اساس یک روال قانونی در صورتی که سهامداران برای دریافت سود خود در مهلت مقرر به بانک معرفی شده از سوی شرکت مراجعه نکنند، مبالغ سود در حساب شرکت نزد بانک می‌ماند و عملا به چرخه مالی شرکت بازمی‌گردد. یک محاسبه سرانگشتی می‌تواند به راحتی حجم بالای پول انباشته شده از محل سود سهامداران انصرافی را روشن کند. بر این اساس شرکت به منابع مالی بدون هزینه‌ای دست یافته است که به گفته مرتضی اکبریان حسابدار خبره، به وامی بدون بهره شبیه است. منابعی که به دلیل بروکراسی خسته‌کننده و روند اداری طولانی‌مدت، معمولا از سوی سهامداران انصرافی مطالبه و پیگیری نخواهد شد. بر همین اساس است که گفته می‌شود شرکت‌های بورسی سجام را به دلیل منافع روش‌های سنتی، دور می‌زنند تا بتوانند از سود سهامداران مجددا منابع مالی جدیدی را برای خود تامین کنند. در همین حال حساب‌های اصلی برخی از این شرکت‌ها، به بهانه تحریم‌ها، شخصی است و به نام افراد و مدیران شرکت گشایش یافته است و با تجمیع این منابع، عملا صاحبان حساب از منافع آن بهره‌مند خواهند شد!
سرگردانی سهامداران برای دریافت سود
احمد نعمت‌بخش دبیر انجمن خودروسازان یکی از سهامداران شناخته شده بازار سرمایه است که از روند پرداخت سود گلایه‌مند است. او در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» به تجربه خود در این باره اشاره کرده و اظهار می‌کند: «مدتی قبل به عنوان سهامدار سرمایه‌گذاری سپه می‌خواستم سود مجمع را دریافت کنم که از طریق سجام پرداخت نشده بود و متوجه شدم که برای دریافت آن باید به بانک سپه مراجعه کنم. اعتراض کردم که چرا سود را از طریق سجام پرداخت نمی‌کنید و سهامدار باید در این شرایط کرونایی به بانک مراجعه کند. مقام بانکی اعلام کرد که سپرده‌گذاری مرکزی کارمزد بالایی از شرکت‌ها دریافت می‌کند و به همین علت روند پرداخت سود از طریق بانک پیگیری می‌شود.» این در حالی است که به گفته مدیران شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، کارمزد پرداخت سود به صورت متمرکز از طریق سامانه سجام همچنان براساس نرخ تعرفه ۱۱ سال قبل محاسبه می‌شود و به ازای هر پرداخت ۲۵۰۰ ریال هزینه گرفته می‌شود که از کارمزد بانکی هم کمتر است! نعمت بخش همچنین بر این باور است از آنجا که بسیاری از سهامداران متوجه واریز سود نمی‌شوند و در نتیجه پول در حساب شرکت باقی می‌ماند و با آن کار می‌کنند، شرکت‌ها از طریق سجام سود را پرداخت نمی‌کنند. او عنوان می‌کند: «برخی افراد هستند که چندین سال است برای دریافت سود مراجعه نکرده‌اند و پول در حساب شرکت مانده است.» این سهامدار در ادامه تجربه خود را از مراجعه به بانک برای دریافت سود عنوان می‌کند که بانک‌ها هم از این طریق کارمزد دریافت می‌کنند؛ او توضیح می‌دهد:«من پنج هزار سهم کارگزاری بانک سپه را داشتم و همچنین سهام جایزه که نتوانسته بودم آن را دریافت کنم و شرکت هم به من دسترسی پیدا نکرده بود؛ شرکت این سهام را فروخته بود و باید پول آن را به من پرداخت می‌کرد. برای دریافت این مبلغ، به بانک سپه مراجعه کردم و این بانک هم ۲۷ هزار تومان کارمزد از من دریافت کرد.»
حال این سوال مطرح است که با وجود سامانه سجام چرا باید این روند برای دریافت سود در جریان باشد؟ و شرکت‌ها چه منافعی را از این روند دنبال می‌کنند؟
منفعت‌طلبی شرکت‌ها
مرتضی اکبریان حسابدار خبره در این باره می‌گوید: «برخی شرکت‌ها در حال حاضر سود سهامداران را از طریق سجام پرداخت می‌کنند. برخی نیز طبق روال قبل عنوان می‌کنند که مراجعه‌کنندگان باید به صورت حضوری و از طریق بانک‌ها این سود را دریافت کنند. اما از سال گذشته که همه سهامداران ملزم به احراز هویت در سجام شده‌اند و شماره حساب معرفی می‌کنند، شرکت‌ها هم عموما به پرداخت سود از طریق سجام اقدام کرده‌اند اما همچنان شرکت‌هایی هستند که سود را حضوری پرداخت می‌کنند.» او می‌افزاید: «در این میان بسیاری از افراد هستند که سهام جزئی در شرکت‌ها دارند و برای آنها به صرفه نیست که به منظور دریافت سود اندک مثلا ۲۰ یا ۳۰ هزار تومانی به بانک مراجعه کنند. در نتیجه این سود در بانک می‌ماند و سال به سال انتقال پیدا می‌کند به شرکت و در واقع به درآمدی برای شرکت تبدیل می‌شود. چرا که سهامدار خرد حاضر نیست برای دریافت سودهای اندک به بانک مراجعه کند.» این حسابدار خبره در تشریح این چرخه مالی عنوان می‌کند: «این سودهای جزئی در حساب شرکت باقی می‌ماند و شرکت‌ها از آن استفاده مالی می‌کنند و سود از آن دریافت می‌کنند. مانند این است که شرکت یک وام بدون بهره گرفته است که در حساب قرار دارد و از آن استفاده می‌کند.» اکبریان اضافه می‌کند: «در واقع تعداد سهامداران خرد هر شرکت که به دلیل سود اندک، از دریافت حضوری آن منصرف می‌شوند نیز زیاد است. اگر رقم سود قابل توجه باشد همه آن را دریافت خواهند کرد و کسی از دریافت سود انصراف نمی‌دهد. زیرا اگر کسی سود را در زمان خود دریافت نکند، باید مکاتبات زیادی انجام دهد و رفت و آمدهای بسیاری دارد تا بتواند این سود را دریافت کند و این رفت و آمدها و هزینه و زمان در مورد سودهای بالا هم گاه به صرفه نیست. در این صورت سود در دست شرکت‌ها مانده است و آنها هم مانند یک وام بدون بهره از آن استفاده می‌کنند.» این حسابدار خبره تاکید می‌کند: «این سودهای مانده در حساب شرکت البته جزو مطالبات سهامداران محسوب می‌شود اما سهامدار خرد نمی‌تواند به راحتی به آن دست یابد. روند دسترسی به این سودها در واقع مستلزم نامه‌نگاری‌های بسیار و پیگیری‌های زیادی است تا بالاخره بتواند سود را دریافت کند.»
در این میان این انتقاد نسبت به سازمان بورس مطرح می‌شود که چرا در برابر سوءاستفاده شرکت‌ها از سود سهامداران در پوشش قانون، سکوت کرده و از ابزارهای خود برای الزام شرکت‌ها به پرداخت سود سهامداران از طریق سجام استفاده نمی‌کند؟
ابزارهای حقوقی سازمان بورس
حمید اسدی حقوقدان و کارشناس بازار سرمایه در این باره می‌گوید: «فرآیند پرداخت سود یا همان DPS و سود نقدی مجمع در بازار سرمایه طبق ماده ۲۴۰ لایحه اصلاحی قانون تجارت، طی مدت هشت ماه از زمان برگزاری مجمع برای ناشران امکان‌پذیر است. در مدت هشت ماه ناشر مکلف است که این سود را پرداخت کند اما برنامه زمان‌بندی پرداخت سود در مجمع این مدت هشت ماه را برای ناشر تقسیم‌بندی می‌کند و به نسبت دارایی سهامداران، آن را پرداخت می‌کنند.» او می‌افزاید: «سازمان بورس از بعد پرداخت سود طبق دستورالعمل انضباطی ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، ناشران را ملزم کرده است که سود را به حساب اعلامی از سوی سهامدار واریز کنند. در این دستورالعمل بحثی از سجام و مسیر سپرده‌گذاری مرکزی نشده است. اما با توجه به فرآیند فعلی که همه شرکت‌ها امکان پرداخت سود از طریق سجام را دارند، سازمان بورس با تغییر دستورالعمل انضباطی ناشران این امکان را خواهد داشت که ناشران را ملزم کند سود مجامع را از طریق سجام به حساب سهامداران واریز کنند.» اسدی توضیح می‌دهد: « با این حال مشکلی که در حال حاضر وجود دارد این است که برخی هنوز سجامی نشده‌اند و این مشکلاتی را ایجاد می‌کند که با توجه به اینکه حقوق اکثریت سهامداران تضییع می‌شود، سازمان بورس می‌تواند برای آنهایی که سجامی نشده‌اند، فرآیند اعلام شماره حساب را در نظر بگیرد و برای بقیه که سجامی هستند از طریق تغییر دستورالعمل انضباطی ناشران، الزام به پرداخت از طریق سجام را صورت دهد.»
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :