احتمال تغییر توازن استراتژیک در دریای سیاه

افشار سلیمانی * آیا میان روسیه و اوکراین درگیری مستقیم صورت خواهد گرفت؟  آیا ناتو و آمریکا قصد جدی برای دور کردن روسیه از اوکراین را دارند؟  آیا روسیه اجازه می‌دهد اوکراین به عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو درآید؟  در این یادداشت ضمن تشریح آخرین تحولات مربوط به اوکراین و روسیه و آمریکا به این سوالات پاسخ خواهیم داد .

بلومبرگ در گزارشی نوشت که مقامات آمریکا به شرکای خود در اروپا هشدار داده‌اند بنا بر اسناد به دست آمده توسط تیم‌های تحقیقاتی آمریکا، روسیه در حال برنامه‌ریزی برای اشغال نظامی اوکراین است. درخصوص جزئیات این اسناد کشف‌شده خبری منتشر نشده است. در این گزارش همچنین به نامه سرگشاده ۱۵ نماینده کنگره آمریکا به بایدن از او خواسته‌اند که به دولت اوکراین به منظور تحت نظارت درآوردن منطقه دونباس کمک کند. در این نامه از رییس‌جمهور آمریکا خواسته شده تا  نسبت به تامین امکانات لازم برای جمع‌آوری اطلاعات برای ارتش اوکراین، وارد کردن ضربه به جدایی‌طلبان دونباس و اعزام تعداد قابل‌توجهی نیروی نظامی به دریای سیاه مساعدت نماید .

در همین حال دمیتری کولبا و آنتونی بلینکن، وزرای خارجه اوکراین و آمریکا سند نقشه نوین همکاری‌های استراتژیک میان دو کشور را امضا کردند. این سند نسخه اصلاح‌شده و امضا‌شده در سال ۲۰۰۸ است که تغییرات مهمی در آن صورت گرفته که نکات برجسته آن عبارتند از:

نخست اینکه، دولت آمریکا در سطح بین‌المللی از تمامیت ارضی (ازجمله شبه‌جزیره کریمه را در همین چارچوب) حاکمیت ملی، مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی حمایت می‌کند. دوم: آمریکا نسبت به قوی‌تر شدن توانایی‌های دفاعی و امنیت انرژی اوکراین همکاری‌های متقابل را گسترده‌تر خواهد کرد. سوم، آمریکا از عضویت کامل اوکراین در اتحادیه اروپا و ناتو حمایت خواهد کرد. مورد آخر این که آمریکا به حساب سرمایه‌های خود از طرح‌های  دوره گذر اقتصادی اوکراین حمایت خواهد کرد.

بر اساس این سند دولت اکراین متعهد شده است در موارد زیر اصلاحات لازم را به عمل آورد: – ایجاد تغییرات لازم در سیستم قضایی و محاکم اوکراین، راه‌اندازی سازمان‌های ضد اختلاس و رشوه‌خواری در اوکراین، اصلاحات ارضی و برقراری سیستم متمرکز اداری، دیجیتال و ضد الیگارشی.

در این سو مسکو مانور نظامی مشترک اخیر بلغارستان، گرجستان، رومانی، ترکیه و اوکراین را در دریای سیاه به معنی حل مشکلات مرزی اکراین با روسیه در جنوب شرق این کشور ازطریق نظامی تلقی می‌کند. از دیدگاه روسیه، اوکراین تحت نظارت کشورهای عضو  ناتو آماده اقدام نظامی گسترده علیه جدایی طلبان دنباس است. مسکو تصور می‌کند آمریکا قصد دارد اراضی اوکراین را تحت نظارت خود قرار دهد.

همزمان با این تحولات  به گزارش وزارت دفاع روسیه،  نیروی هوایی این کشور شش فروند جنگنده ناتو را در فضای  دریای سیاه تحت نظارت قرار داده است. در روزهای اخیر ناتو بر فعالیت خود در دریای سیاه به ویژه در نزدیکی گرجستان و اوکراین افزوده است .

روسیه هم اعتراف کرد که در دریای سیاه در کنج واقع شده است. کشتی جنگی پورتر، تانک‌های جان لنتال و ناو ششم مونت مونت بینینی آمریکا در دریای سیاه در نزدیکی مرز روسیه، بدون واسطه گروه نیروهای مسلح چند ملیتی را تشکیل داده‌اند. پوتین هم در این خصوص روز گذشته گفت که استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین و جنگنده‌ها از سوی اوکراین برخلاف توافق مینسک است، اما هیچ کس به این موضوع توجه نمی‌کند. او در ادامه اضافه کرد که ناتو با استفاده از نیروی نظامی استراتژیک خود در مانور دریای سیاه برای روسیه رجزخوانی می‌کند .

همکاری‌های راهبردی ناتو با گرجستان، اوکراین و مولداوی می‌تواند به ایجاد سطح جدیدی از تنش با روسیه منجر شود‌. این همکاری‌ها به مرحله‌ای رسیده که نیازمند تغییرات گسترده است. روسیه حضور ناتو را تحمل نخواهد کرد و احتمالا دست به اقداماتی خواهد زد که حضور ناتو را در کشورهای شوروی سابق با مشکل جدی مواجه کند، اما نکته قابل توجه این است که کشورهای یادشده وارد گردابی از حوادث سیاسی- اقتصادی شده‌اند و اعضای ناتو برای حفظ آنها باید هزینه‌های زیادی را متحمل شوند.

تحلیلگران غربی بر این باورند که مبارزه برای آزادی، امنیت و توسعه گرجستان، اوکراین و مولداوی حتما باید ادامه پیدا کند، اما در این مسیر باید با احتیاط بیشتری گام برداشت. برنامه‌های ناتو برای حمایت‌های همه‌جانبه از کشورهای یادشده باید هوشمندانه‌تر تنظیم شوند تا گرداب هیبریدی مشکلات در اروپای شرقی ایجاد نشود. روسیه منتظر فرصت مناسب است تا گام تند دیگری را بردارد، ناتو باید آماده افزایش سطح جدیدی از تنش‌ها باشد.

کنگره آمریکا از جو‌ بایدن رییس‌جمهوری آمریکا و اتحادیه اروپا خواسته به دلیل حضور نیروهای روسیه در نزدیکی مرز با اوکراین‌، سلاح‌های مرگبار را در اختیار اوکراین قرار دهند.

مایکل مک کال رییس کل کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا از جو بایدن و کشورهای اتحادیه اروپا و ناتو خواست به دلیل تجمع نیروهای روسیه در مرز با اوکراین به اوکراین کمک نظامی بیشتر از قبل ارائه کنند.  مک کال گفت: پشتیبانی نظامی آمریکا از اوکراین باید بیشتر شود و شامل کمک‌های امنیتی بیشتر ایالات‌متحده از جمله سلاح‌های کشنده علیه نظامیان روسیه در نزدیکی مرز با اوکراین باشد. با پرواز هواپیماهای اف۳۵ آمریکا در مرز اوکراین‌، خط دفاعی در دونباس و کریمه تقویت می‌شود.

در همین حال روسیه، آسیای مرکزی را حوزه نفوذ خود می‌داند و پس از خروج آمریکا از افغانستان تمام ابزارهای خود را برای فشار به کشورهای آسیای مرکزی به کار گرفته است تا نیروهای ناتو یا آمریکا در این منطقه استقرار پیدا نکنند. در عین حال روسیه برای افزایش حضور نظامی خود در منطقه و کشورهای هم‌مرز با افغانستان تلاش می‌کند.

جدایی‌طلبان روس‌تبار در ایالت‌های دونباس و لوهانسک اوکراین اعلام کرده‌اند که با روسیه در ارتباط هستند و در صورت شروع هر گونه حمله ارتش اوکراین به مواضع جدایی‌طلبان، ارتش روسیه مداخله خواهد کرد. هم‌اکنون صدها تانک روسی در فاصله بسیار نزدیک به مرز اوکراین قرار دارند و در صورت شروع هرگونه مداخله نظامی در اوکراین این تجهیزات می‌توانند در عرض کمتر از چند ساعت وارد خاک اوکراین شده و عملیاتی شوند.

مسکو تاکنون با رهبران کشورهای آسیای مرکزی چندین دور ملاقات و گفت‌وگو داشته تا آنها را از استقرار نیروهای نظامی آمریکا و ناتو در خاک خود منصرف کند. در این روند روسیه پیشنهادهای قابل توجهی برای کشورهای آسیای مرکزی داشته، اما با این وجود مواضع ازبکستان و ترکمنستان در مورد افغانستان به مواضع آمریکا نزدیکتر است.

در یک ماه اخیر پس از درگیری ارتش اوکراین با جدایی‌طلبان روس در منطقه دونباس در شرق این کشور، ارتش روسیه ارسال ادوات و تجهیزات نظامی خود به مرز با اوکراین را تقویت کرده است. تنش و درگیری میان جدایی‌طلبان جمهوری‌های خودخوانده شرق اوکراین با ارتش این کشور ادامه دارد. بنا بر تصاویر و اخبار ارسالی از منابع محلی روسیه، این کشور بیش از ۲۰ قطار باری حامل تجهیزات نظامی را به همراه صدها خودروی زرهی به مرز با اوکراین گسیل کرده است.

گفتنی است این گسیل نظامی سومین کاروان ارسالی نظامی روسیه طی روزهای  اخیر است. تجهیزات و پرسنل ارسالی در مناطق نزدیک به مرز این کشور با اوکراین مستقر شده و در حال ایجاد هماهنگی با جدایی‌طلبان روس در داخل خاک اوکراین هستند. جدایی‌طلبان روس‌تبار در استان‌های لوهانسک و دانتسک در منطقه دونباس اگرچه به ظاهر به صورت رسمی از روسیه درخواست کمک نکرده‌اند، اما در صورت شعله‌ور شدن جدی درگیری‌ها میان جدایی‌طلبان و ارتش اوکراین، افزایش کمک‌های روسیه تا حد دخالت مستقیم غیرمحتمل نیست .

کشورهای جهان از جمله اتحادیه اروپا و متحدان غربی‌ کی‌یف و آمریکا الحاق جزیره کریمه به روسیه را غیرقانونی می‌دانند و  آن را به رسمیت نمی‌شناسند. به همین دلیل روسیه از سال ۲۰۱۴ تحت تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا و اوکراین قرار گرفته است. کلیه پروازهای روسیه به خاک اوکراین ممنوع و مبادلات بین دو کشور قطع شده و اوکراین از سپتامبر سال ۲۰۱۴ روسیه را در لیست کشورهای دشمن خود قرار داد. آنچه پرواضح است این که پس از خروج نظامیان آمریکا از افغانستان، تحرکات آمریکا و ناتو در مناطق پیرامونی و خارج نزدیک روسیه افزایش یافته و اظهارات تندی نسبت به روسیه از سوی مقام‌های آمریکایی صورت می‌گیرد. هرچند که اولویت آمریکا مهار چین است و کش‌وقوس‌های واشنگتن و پکن در مناطق پیرامونی چین نیز در حال افزایش است، اما این تحولات موجب نزدیکی بیشتر پکن و مسکو نشده است .

به نظر می‌رسد در صورتی که بحران در اوکراین ادامه یابد و روسیه دست از حمایت از جدایی‌طلبان شرق اوکراین برندارد، اگر حمایت‌های آمریکا و ناتو از اوکراین که نسبت به گذشته در دوره بایدن افزایش یافته است، ادامه یابد، احتمال دخالت نظامی مستقیم روسیه در اوکراین بیشتر خواهد شد، زیرا عضویت اوکراین در ناتو، توازن استراتژیک در خارج نزدیک روسیه و دریای سیاه را به نفع آمریکا و ناتو و غرب تغییر خواهد داد و موج عضویت در ناتو از سوی سایر کشورهای مشترک‌المنافع جداشده از شوروی افزایش خواهد یافت.

* سفیر سابق ایران در آذربایجان

اخبار برگزیدهیادداشت