سقوط لیر پاشنه آشیل اردوغان
به گزارش جهان صنعت نیوز: سقوط آزاد ارزش لیر ترکیه در برابر ارزهای معتبر جهان که از مدت‌ها پیش آغاز شده بود، در هفته‌های اخیر با شتابی بیشتر ادامه یافته است. نتیجه کاهش رشد اقتصادی ترکیه از سه سال پیش که همه‌گیری کرونا هم بر شدت آن افزوده است، پایین آمدن ارزش برابری لیر در مقابل ارزهای خارجی از جمله دلار بوده و سیاست‌های پولی دولت در کنترل تورم هم ناکام مانده است.
از طرفی کاهش ارزش لیر ترکیه مقابل ارزهای خارجی، موجب شده تا صف مخالفان سیاست‌های رجب طیب‌اردوغان طولانی‌تر شود و حتی برخی از مردم این کشور را به کف خیابان‌ها بکشاند. مشکل بعدی دولت اردوغان با اقتصاد ترکیه بازپرداخت سود و بدهی‌های سنگین این کشور به بانک‌های خارجی است. بر اساس داده‌های رسمی، دولت و شرکت‌های ترکیه‌ای باید ۱۳ میلیارد دلار بدهی خارجی خود را در دو ماه پایانی سال ۲۰۲۱ بازپرداخت کنند.
نرخ تورم در ترکیه همچنان به صعود خود ادامه می‌دهد، همزمان بانک مرکزی این کشور تحت فشار رییس‌جمهوری به کاهش نرخ بهره تن داده؛ رخدادی که نرخ برابری لیر ترکیه در مقابل یورو و دلار را به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسانده و روند افزایش قیمت‌ها را برای اکثر مردم نگران‌کننده کرده است. بسیاری از مردم ترکیه با ادامه افزایش قیمت مواد غذایی و سایر کالاها با مشکلات فزاینده‌ای روبه‌رو هستند.
در حالی که افزایش نرخ تورم این روزها مردم بسیاری از کشورها از آلمان گرفته تا آمریکا و ژاپن را نیز تحت فشار گذاشته اما اقتصاددانان می‌گویند تورم ترکیه به دلیل سوءمدیریت اقتصادی، نگرانی‌ها درباره کسری بودجه، ذخایر مالی و بدهی‌های خارجی این کشور و فشار رجب طیب‌اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه برای کاهش نرخ بهره به طور چشمگیری از نرخ تورم تک‌رقمی کشورهای اروپایی، آمریکا و ژاپن بالاتر است. منتقدان دولت اردوغان بر این باورند که نرخ واقعی تورم بیش از رقم رسمی و در حدود ۵۰ درصد است؛ نرخی که پیش از نخست‌وزیری اردوغان ثبت شده بود.
ترکیه در سال ۲۰۱۸ با بحران ارزی بی‌سابقه‌ای مواجه شد که در طول سال‌های پس از آن تاکنون ارزش لیر در مقابل دلار به شدت کاهش یافته و در زمان حاضر یک دلار آمریکا با بیش از ۳/۱۱ لیر ترکیه معامله می‌شود.
از آغاز سال میلادی جاری تاکنون ارزش لیر مقابل دلار آمریکا بیش از ۳۵ درصد کاهش داشته و از آنجایی که اقتصاد ترکیه به شدت به واردات کالا وابسته است، ادامه کاهش ارزش لیر افزایش بیشتر قیمت‌ها در این کشور را به دنبال خواهد داشت.
شهاب کاواجی‌اوغلو، رییس جدید بانک مرکزی ترکیه، در سه ماه اخیر در پیروی از سیاست‌های پولی اردوغان سه بار میزان بهره بانکی را کاهش داد و در پی آن سقوط ارزش لیر شتاب بیشتری گرفت. رییس‌جمهوری ترکیه در سال‌های اخیر سه رییس کل بانک مرکزی را به دلیل همراهی نکردن با سیاست‌های او به‌ویژه در مورد کاهش بهره بانکی برکنار کرده است. بانک مرکزی ترکیه از استقلال خود دفاع کرده اما رجب طیب اردوغان به طور مکرر خواستار کاهش نرخ‌های بهره برای تقویت اقتصاد از جمله صادرات و اشتغال شده است.
سیاست‌های پولی رجب طیب اردوغان تاکنون با مخالفت و مقاومت بسیاری از اقتصاددانان برجسته ترکیه روبه‌رو بوده و دست‌کم در زمینه کنترل تورم و سقوط ارزش پول ملی کاملا ناکام مانده است. اما در عین حال همزمان با کاهش بهره بانکی، سود تسهیلات نیز کمتر شده و این مساله رونق تولید داخلی و افزایش صادرات و اشتغال را در پی داشت.
در سال ۲۰۱۸، عده‌ای در توئیتر پیش‌بینی کرده بودند که ارزش لیر در مقابل دلار به شدت سقوط خواهد کرد و به ۱۰ لیر می‌رسد که سقوط لیر از این رقم هم فراتر رفته و قیمت هر دلار آمریکا از ۷ لیر در آن زمان هم‌اینک به بالای ۱۱ لیر رسیده است.
سقوط فزاینده ارزش لیر در برابر ارزهای جهانی به‌ویژه از هفته گذشته شدت گرفته است؛ با وجود سقوط ارزش لیر ترکیه، بانک مرکزی این کشور روز پنجشنبه گذشته هم نرخ بهره را کاهش داد و بار دیگر رکورد جدیدی برای سقوط ارزش پول ملی این کشور ثبت کرد. رییس‌جمهوری ترکیه یک روز پیش‌تر علیه نرخ‌های بالای بهره اظهاراتی مطرح کرده بود.
رویترز پیش‌تر گزارش کرده بود: در حالی که انتظار می‌رود اقتصاد ترکیه امسال به دلیل تولید و صادرات قوی و جهش صنعت جهانگردی نزدیک به ۱۰ درصد رشد کند، کاهش ارزش لیر هزینه شرکت‌ها را برای پرداخت بدهی‌ها در شکل ارز خارجی، افزایش خواهد داد.
محاکمه به خاطر پیش‌بینی تحقق‌یافته
دولت اردوغان به جای ساماندهی شرایط رکود و در حالی که سقوط ارزش پول ملی این کشور همچنان ادامه دارد قصد محاکمه نزدیک به ۴۰ نفر از جمله دو روزنامه‌نگاری را دارد که در سال ۲۰۱۸ سقوط ارزش لیر را پیش‌بینی کرده بودند.
به نوشته اشپیگل آنلاین به نقل از یکی از وکلای متهمان، آنها به انتشار مطالب تحریک‌آمیز درباره وضعیت پول ملی ترکیه متهم شده‌اند. در سال‌های اخیر کنترل نهادها و دستگاه‌های دولتی ترکیه بر فعالیت‌های رسانه‌ای افزایش یافته و هر انتقاد صریح از سیاست‌های دولت، به خصوص شخص رجب طیب اردوغان می‌تواند پیامدهای سختی داشته باشد.
رییس‌جمهوری ترکیه یکی از حامیان سرسخت کاهش بهره بانکی است که به گفته کارشناسان از علت‌های اصلی افزایش تورم و سقوط ارزش پول ملی محسوب می‌شود. او بهره بانکی را «مادر تمام بدبختی‌ها» می‌داند و در واکنش به مقاومت مسوولان ارشد بانک مرکزی در برابر سیاست‌های پولی‌اش ابتدا دو عضو هیات‌مدیره این بانک و در ماه مارس رییس کل آن را برکنار کرد.
اردوغان این وضعیت را نشانه موفق بودن سیاست‌های پولی خود ارزیابی می‌کند، اما بالا رفتن تورم و سقوط ارزش لیر اکثریت مردم ترکیه را فقیرتر می‌کند و زمینه‌ساز فرار سرمایه می‌شود که به لحاظ سیاسی و اقتصادی سناریوهای مطلوبی برای دولت حاکم ارزیابی نمی‌شوند.
چک ۱۳ میلیارد دلاری بدهی روی میز
این در حالی است که بلومبرگ در گزارشی نوشت در میانه‌های بحران کاهش ارزش پول ترکیه و در کنار کاهش نرخ بهره در این کشور باید بازپرداخت بدهی‌های سنگین دولت ترکیه را نیز به فهرست خطرات آینده برای لیر اضافه کرد.
براساس داده‌های رسمی، دولت و شرکت‌های ترکیه‌ای باید ۱۳ میلیارد دلار بدهی خارجی خود را در دو ماه پایانی سال ۲۰۲۱ بازپرداخت کنند. بر اساس آخرین اطلاعات موجود، بیش از نیمی از این مبلغ (یعنی معادل ۸ میلیارد دلار) در ماه نوامبر سررسید می‌شود. این میزان بزرگترین مبلغ پرداختی در ۱۰ ماه آینده است.
چنین بازپرداخت‌هایی تمایل به افزایش تقاضا برای ارز خارجی را تقویت می‌کند و همین امر فشار بر لیر را بیشتر خواهد کرد. این موضوع اثبات می‌کند که چرا کاهش شدید نرخ بهره خطری مضاعف برای اقتصاد کشوری است که به شدت به تامین مالی خارجی متکی است.
عثمان آکسوی دو سال قبل در نظرسنجی‌های بلومبرگ چنین شرایطی را پیش‌بینی کرده بود. حال ارز ترکیه پس از عبور از سطح روانی ۱۰ لیر در برابر دلار گذر کرد و به قیمت ۰۱۸۲/۱۰ در مقابل هر دلار معامله شد. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط بلومبرگ، معامله‌گران با احتمال بیش از ۵۰ درصد رسیدن افت بیشتر ارزش پول ملی ترکیه به سطح ۵/۱۰ لیر در برابر یک دلار را تا پایان سال ۲۰۲۱ پیش‌بینی کرده‌اند.
کمبود دلار و چالش انرژی برای ترکیه
فراتر از موضوع بازپرداخت بدهی‌ها، همزمان با بالا رفتن قیمت انرژی، افزایش تقاضای ترکیه برای گاز طبیعی از منابع خارج از کشور نیز نیاز به دلار را تشدید می‌کند. این موضوع هم به ضعف بیشتر پول ملی کمک خواهد کرد.
دولت آنکارا پیش‌بینی می‌کند مصرف گاز ترکیه امسال با ۲۵ درصد افزایش به رکورد ۶۰ میلیارد متر مکعب برسد. افزایش قیمت جهانی انرژی، شرکت واردکننده دولتی بوتاس را مجبور می‌کند تا خرید خود را از بازار نقدی با هزینه‌های بالاتری افزایش دهد.
بانک مرکزی ترکیه برای کاهش تاثیر این موضوع بر بازار، فروش مستقیم ارز به بوتاس را آغاز کرد. آنکارا پس از قوانین سه ماه قبل ۲۵۸ میلیون دلار در ماه اکتبر به شرکت عرضه کرد.
ماه گذشته، ترکیه واردات گاز طبیعی مایع خود را از ایالات‌متحده پس از تامین منابع مالی آن از پنج محموله در هفت ماه گذشته به شش محموله افزایش داد؛ این امر نشانه‌ای از آماده شدن آنکارا برای پاسخگویی به تقاضای زمستانی شهروندان ترکیه است.
اعتراضات به خیابان‌ها کشیده شد
کاهش نرخ برابری لیر ترکیه با ارزهای خارجی باعث اعتراض مردم این کشور شد و برخی اصناف نیز در کنار مردم به دلیل افزایش شدید تورم و مشکلات معیشتی ناشی از آن به خیابان‌ها آمده و تظاهرات به راه انداختند.
«سندیکای انقلابی اتحادیه‌های کارگری» در ترکیه نیز پنجشنبه گذشته به دلیل افزایش شدید تورم و مشکلات معیشتی ناشی از آن برای مردم، در شهر ازمیر به خیابان‌ها آمده و تظاهراتی با عنوان «نمی‌توانیم سپری کنیم»، به راه انداختند. هزاران کارگر با حضور در خیابان‌ها شعار می‌دادند، «کار، نان، آزادی»، «بودجه نه برای کاخ بلکه برای بازنشسته»، «اتحادیه کارگران، سرمایه‌داری را شکست خواهد داد»، «دولت استعفا، استعفا» و «حقوقی مانند انسان می‌خواهیم.»
در بیانیه‌ای که در این تظاهرات منتشر شد، آمده است: فردا چه چیزهایی گران خواهد شد، با حقوقی که هر روز آب می‌شود، چگونه می‌توانیم سپری کنیم و اینکه چطور می‌توانیم زمستان سیاهی که نزدیک است را سپری کنیم را نمی‌دانیم. هر روز صبح بیدار می‌شویم، در حالی که فقط بیکاری افزایش یافته است.
احزاب مخالف دولت اردوغان نیز واکنش تندی به سقوط لیر و تورم ایجاد شده، داشتند و ضمن تاختن به عملکرد رجب طیب اردوغان درباره سقوط ارزش لیر، برگزاری فوری انتخابات در این کشور را خواستار شدند. در واکنش به سقوط آزاد ارزش لیر، اپوزیسیون ترکیه خواستار انتخابات زودهنگام در این کشور شده است. رهبران حزب جمهوری خلق با انتقاد شدید از عملکرد رییس‌جمهوری ترکیه برگزاری فوری انتخابات را خواستار شدند.
کمال قلیچ‌داراوغلو، رهبر اصلی‌ترین رقیب حزب حاکم عدالت و توسعه باز هم درخواستش برای برگزاری انتخابات زودهنگام را تکرار کرد. به گفته او، پیشنهاد رجب طیب اردوغان برای کاهش نرخ بهره به منظور تقویت صادرات و سرمایه‌گذاری در ترکیه نشان داد که او کاملا از واقعیت جدا شده است، چرا که مردم ترکیه خواهان برگزاری انتخابات زودهنگام هستند.
رهبر حزب جمهوریخواه خلق ترکیه افزود: دیگران برای ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده برنامه‌ریزی می‌کنند و ما حتی نمی‌توانیم بگوییم فردا چه اتفاقی خواهد افتاد. دولت (حاکم) خواهان این است که بعد از درست کردن اقتصاد وارد انتخابات شود. این کاملا زاییده تخیل آنهاست.
مرال آکشنر، رهبر «حزب خوب» ترکیه یکی دیگر از احزاب اپوزیسیون این کشور هم با تاختن به عملکرد رییس‌جمهوری ترکیه گفت که اردوغان اعتبار و پول ما را از بین برد. این سیاستمدار ترکیه‌ای اضافه کرد: اگر این عمد باشد، خیانت آشکار است اما اگر نتیجه بی‌کفایتی باشد، مشخص است که چه باید کرد: باید با بردن کشور به انتخابات در اسرع وقت جلوی این رسوایی گرفته شود.
برخی کارشناسان غربی پیش‌بینی کرده‌اند این احتمال وجود دارد که اظهارات اردوغان با کاهش ارزش لیر و بالا بردن نرخ تورم، باعث فروریختن اقتصاد شکننده این کشور شود. برخی از کارشناسان نیز عقیده دارند که تورم ۲۰ درصدی و نرخ بهره منفی مشکلات اصلی ترکیه هستند، نه سیاست خارجی این کشور. حال باید منتظر بود و دید که اردوغان چه روشی را برای جلوگیری از سقوط بیشتر ارزش لیر ترکیه اتخاذ می‌کند و یا اینکه کاهش ارزش لیر به پاشنه آشیل رییس‌جمهوری این کشور و حزب عدالت و توسعه مبدل می‌شود.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :