تنش آبی و ضرورت حذف الگوهای سنتی در کشاورزی
بهزاد طهماسبی * توسعه به معنای واقعی کلمه دربرگیرنده جمیع جهات در شاخصه‌های مختلف است. الزاما جهش و رشد شتابان در یک یا چند بخش، نمی‌تواند تعریف کامل و جامعی از مفهوم توسعه باشد .
درست در همین نقطه است که تعریف توسعه نامتوازن و یکجانبه در برابر توسعه ملی و فراگیر قرار می‌گیرد که تداعی‌کننده شکل ناقص و ناموزون در فرآیند رشد طبیعی و یکنواخت اجزای بدن است. درست مانند فردی با بالاتنه قوی و عضلانی که از پاهایی بسیار ضعیف و نحیفی برخوردار است. در کشور ما روند توسعه نیز با همه دستاوردهای ارزشمند داخلی، با یک ناهم‌ترازی در کلیت توسعه همه‌جانبه مواجه شده است. یکی از عقب‌ماندگی‌های جدی که در سال‌های اخیر گریبانگیر مردم و دولت‌ها شده موضوع تامین آب و مقابله با بحران‌های ناشی از آن است .در بخش مهم کشاورزی، فقدان سازوکاری علمی و فراگیر در حوزه‌های مرتبط به‌ویژه در روش‌های آبیاری تحول و روزآمدی محسوسی به چشم نمی‌خورد. با وجود تغییرات جدی و محسوس دما و گرمایش زمین در چند دهه اخیر که یک چالش جهانی محسوب می‌شود و شکل‌گیری تنش‌های آبی در غرب آسیا و خاورمیانه، متاسفانه سیاست‌های اعمالی در کشور ما برای مقابله با خشکسالی‌های اخیر از نقشه راه درستی برخوردار نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد کماکان بیش از ۸۰ درصد آب موجود در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و الگوهای سنتی در آبیاری محصولات همچنان پابرجاست. به عبارتی در بخش کشاورزی که رابطه توامانی با آب مصرفی دارد، از توسعه و فناوری‌های نوین جامانده‌ایم .
همچنان در باغات و مزارع کشاورزان از روش سنتی و پرمصرف آبیاری غرقابی استفاده می‌شود و سیستم‌های مدرن و بهینه در روش‌های آبیاری مغفول مانده است. در یک مقایسه ساده در پاسخ به نگرانی بحران کم‌آبی که در برخی از استان‌ها نمود بیشتری یافته است، استفاده از روش آبیاری قطره‌ای نسبت به روش غرقابی باعث کاهش ۲ برابری مصرف و اتلاف آب می‌شود. صاحب‌نظران در حوزه کشاورزی بر این باورند که استفاده از روش آبیاری غرقابی در باغات و مزارع متناسب با شرایط آبی کشور نیست و میزان هدررفت آب در این روش ۹۰ درصد برآورد می‌شود که به هیچ‌وجه با ارزش‌افزوده محصولات تولیدی برابری نمی‌کند. وزارت جهاد کشاورزی به عنوان اصلی‌ترین دستگاه متولی در فرآیند کاشت، داشت و برداشت باید نسبت به تجویز روش‌های نوین و روزآمد در کنار ارائه مشوق‌ها و ترغیب کشاورزان، به تنش‌های آبی ناشی از خشکسالی‌های اخیر پایان دهد. به‌طور مثال در موضوع نوع کشت و هزینه‌های آبی، نظارت و دستورالعمل مشخص و معینی وجود ندارد.در حالی که بسیاری از رودخانه‌های فصلی و دائمی کشور روزبه‌روز تحلیل می‌روند، کشت محصولاتی مانند برنج در نواحی گرم و خشک و کم باران چه توجیهی دارد؟
در سایر بخش‌های موازی با کشاورزی هم شاهد عدم توازن در موضوع مصرف آب هستیم. استقرار صنایع آب‌بر و افزایش حاشیه‌نشینی در مجاورت مراکز صنعتی و کارخانجات بزرگ در استان‌های مرکزی و جنوبی کشور که در معرض مستقیم تنش آبی هستند، بار مضاعفی بر دوش کشور است که در سال‌های آتی منجر به افزایش تنش‌ها و بحران‌های جمعیتی خواهد شد.
در دهه‌های اخیر تجویز نسخه‌های مسکن و آرام‌بخش، در موضوع آب هر چند در کوتاه‌مدت نتایجی در برداشته اما بطور قطع برای برون‌رفت از بحران کم‌آبی در سال‌های پیش رو باید با ایجاد تغییرات اساسی و اتخاذ روش‌های نوین، نسبت به حذف الگوهای قدیمی مصرف و انتقال آب آستین‌ها را بالا زد. تداوم فعالیت کشاورزان و توزیع و مصرف عادلانه آب، نیازمند مشارکت تمام‌قد همه دستگاه‌های اجرایی و قانونی در کشور و اقدامات زیربنایی، سرمایه‌گذاری و کارشناسی دقیق در حوزه ذی‌قیمت منابع آبی کشور و نحوه استفاده آن است .
روزنامه‌نگار آزاد
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :