عراق، میانجی ایران و عربستان
به گزارش جهان صنعت نیوز: اینطور که به نظر می‌رسد سوغات او در این سفر برای دستگاه دیپلماسی ایران مهیا کردن مقدمات بهبود و ترمیم روابط با عربستان سعودی بود. شاهد آنکه امیرعبداللهیان اعلام کرد: «در دور بعدی مذاکرات ایران و عربستان در بغداد شرکت می‌کنیم.» او در صفحه اینستاگرام خود گزارشی از ملاقات و رایزنی‌های اخیرش با فواد حسین – وزیر خارجه عراق- که به ایران سفر کرده است، منتشر کرد و نوشت: «پس از دیدار و گفت‌وگو با جناب آقای «فواد حسین» همتای عراقی‌ام در نشست خبری مشترک با ایشان حضور یافتم و به تشریح رایزنی‌های انجام شده پرداختم. طی هفته آینده وزیر راه‌وشهرسازی ایران به بغداد سفر می‌کند و مصمم هستیم راه‌آهن شلمچه به بصره در اسرع وقت عملیاتی شود. این موضوع به رفت و آمد بیشتر اتباع دو کشور و ترانزیت و تبادل کالا بین ایران و عراق کمک می‌کند.»
وی افزوده است: «در خصوص لغو روادید عام گفت‌وگو داشتیم. در ایران آمادگی داریم در تکمیل بحث لغو روادید هوایی، لغو روادید عام بین دو کشور اجرایی شود. از سوی ایران همه مقدمات برای لغو روادید عام با عراق وجود دارد. وزیر خارجه عراق و مقامات ذی‌ربط در هیات همراه، قرار شد موضوع را به دقت پیگیری کنند. همچنین درباره اوضاع افغانستان گفت‌وگو کردیم. درباره آخرین وضعیت مبارزه با تروریسم و داعش در عراق و در سوریه به اضافه آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای ایران با ۱+۴ در وین گفت‌وگو کردیم. درباره مذاکرات هسته‌ای با آقای وزیر و مقامات عالیرتبه عراق در مشورت و تماس هستیم.»
امیرعبداللهیان نوشته: «به کوشش آقای فواد حسین و آقای مصطفی الکاظمی (نخست‌وزیر عراق) ما در دور آینده مذاکرات ایران و عربستان در بغداد شرکت خواهیم کرد. از مساعی جمیله دولت عراق برای کمک به رفع سوءتفاهمات و بازگشت روابط ایران و عربستان به حالت طبیعی تشکر می‌کنم.»
لازم به ذکر است که امیرعبداللهیان، در نشست خبری مشترک با فواد حسین نیز درباره مذاکرات با ریاض گفته بود: «منتظر هستیم پاسخ قانع‌کننده‌ای از عربستان بشنونم. هفته گذشته موافقت عربستان برای صدور ویزا برای سه دیپلمات ما به عنوان دیپلمات‌های مستقر نزد سازمان همکاری اسلامی در جده دریافت کردیم.»
به این ترتیب انگار می‌توان امیدوار بود که مذاکرات اخیر ایران با سعودی‌ها که در یک سال گذشته و با پادرمیانی عراقی‌ها انجام شده است، در حال به نتیجه رسیدن است. مذاکراتی که در ابتدا در سطح مقامات امنیتی بود و به خاطر تغییر دولت در ایران نیز قدری با وقفه مواجه شد. رویکرد دولت جدید در ایران و تداوم سیاست تمایل به بهبود روابط با کشورهای همسایه، همچنین تحولات بین‌المللی از جمله مذاکرات برجامی ایران و رویکرد آمریکایی‌ها سبب شد که دو کشور ایران و عربستان آن را از سر و البته جدی بگیرند. در این بین اظهارات ناامیدکننده‌ای از سوی مقامات دو طرف مطرح شد اما بر اساس آنچه امیرعبداللهیان بعد از ملاقات با همتای عراقی خود گفته، هنوز جای امیدواری وجود دارد.
در مسیر تعامل
محمدجواد جمالی نوبندگانی تحلیلگر مسائل خارجی به ترمیم روابط با عربستان امیدوار است و تصور می‌کند این نتیجه حتی اگر به زودی حاصل نشود، بالاخره خواهد شد. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در تحلیل شرایط موجود بین دو کشور، گفت: «با توجه به تحولات منطقه‌ای که بخشی از آن مربوط به رقابت‌های منطقه‌ای ایران و عربستان است می‌توان امیدوار بود که دو طرف در مسیر بهبود روابط حرکت کرده و به توافق برسند. عربستانی‌ها در رقابت‌های اخیر توفیقی به دست نیاورده‌اند، به خصوص در سوریه و یمن. اقداماتی که علیه یمن انجام دادند که برایشان مقرون به نتیجه نبوده است، به اضافه اینکه آقای بایدن نسبت به ترامپ در رابطه با منطقه تغییر رویکرد جدی داشته و همه اینها در کنار هم، سعودی‌ها را به این نتیجه رسانده که باید رویکرد خود را تغییر دهند.»
وی افزود: «تغییر رویکرد آنها و ابراز تمایل به نزدیکی و تعامل با ایران البته بدون هماهنگی با آمریکایی‌ها نبوده است و سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز قبلا اعلام کرده که آنها هم در جریان هستند.»
جمالی نوبندگانی گفت: «می‌بینیم که هزینه‌های سنگینی در یمن بر دوش سعودی‌ها افتاده است. از طرفی شکست‌هایی داشتند و ناامنی‌هایی که برای اقتصاد و مرزهایشان ایجاد شد. از طرف دیگر جنگ برخلاف تصور آنها که فکر می‌کردند یکی دو هفته‌ای پایان می‌یابد، فرسایشی شده است. ضمن اینکه اختلافاتی با اماراتی‌ها در یمن پیدا کرده‌اند. همچنین پروژه‌هایی مثل پروژه نئوم را دارند که بن سلمان می‌خواهد عربستان را به عنوان یک قدرت و سیستم باز اقتصادی در منطقه معرفی کند و در این موضوع با قطر رقابت‌هایی دارد؛ همه اینها می‌طلبد که از هزینه‌های بسیاری که الان روی دوش‌شان است اجتناب کنند.»
وی افزود: «ضمن آنکه آن روابط بازی که از نظر اقتصادی و… می‌‌خواهند ایجاد کنند نیازمند روابط بهتری با همسایگان است. به همین دلیل است که فکر می‌کنم سعودی‌ها مایل به این هستند که از تنش‌ها با ایران کاسته و روابط بهتری ایجاد کنند.»
این نماینده پیشین مجلس درباره تمایل و اراده ایران در این رابطه نیز گفت: «جمهوری اسلامی هم تمایل بسیاری به بهبود روابط دارد. دولت جدید نیز اعلام کرده که به دنبال روابط با همسایگان است. همه اینها دست به دست هم داده است. دو طرف این تمایل را ابراز کرده و به هم نیاز دارند. هم ایران و هم سعودی‌ها نیاز دارند که روابط کم تنش و کم‌هزینه‌تر با هم باشند و از رقابت‌های هزینه‌ساز دوری کنند.»
وی درباره نقش عراق در این میان نیز گفت: «عراق به عنوان یک کاتالیزور و تسهیل‌کننده عمل می‌کند. به هرحال عراق یک کشور مهم عربی در منطقه است که روابط خوبی هم با ایران دارد. یعنی این ظرفیت وجود دارد که دو طرف بتوانند از نقش میانجیگری عراق استفاده کنند. عراق نیز دوست دارد که صحنه رقابت‌های منطقه‌ای نباشد. یعنی هم دو طرف و هم کشور سوم در این قضیه به شدت تلاش می‌کنند که تنش‌ها کمتر شود.»
جمالی نبودگانی خاطرنشان کرد: «البته نباید فراموش کرد که هم تنش‌ها در این چند سال زیاد بوده و هم دیوار بی‌اعتمادی بلند است لذا نباید خیلی توقع داشت که نتیجه زود حاصل شود. با این حال اما همین که در مسیر توافق قرار گرفته‌اند، خودش یک پیشرفت است.»
تلاش عراق
علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌المللی نیز نقش و تلاش عراق در بهبود روابط بین ایران و عربستان را جدی انگاشته و قابل توجه می‌داند. او به انگیزه‌های عربستان برای بهبود روابط با ایران نیز دقت دارد اما در مجموع معتقد است که ترمیم روابط دو کشور خیلی هم ساده نخواهد بود.
وی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به سابقه تاریخی تعاملات دو کشور اشاره کرد و گفت: «رابطه ما با عربستان یک رابطه غیردوستانه طولانی‌مدت است. حتی در زمان شاه که ملک فیصل به ایران آمد، با اکراه آمد و همیشه فراز‌و‌نشیب‌هایی بین روابط ایران و عربستان وجود داشته است. حتی در سال ۱۹۸۱ که سازمان همکاری‌های خلیج‌فارس توسط آمریکایی‌ها به وجود آمد، وقتی صدام‌حسین پیشنهاد کرد که عضو شود، عربستان گفته بود این سازمان نه جای ایران است و نه صدام. در حالی که هر دو کشور در سواحل خلیج‌فارس بودند و حق داشتند در آن حضور داشته باشند به خصوص عراق که یک کشور عرب هم بود. بنابراین رابطه ما هیچ‌وقت یک رابطه دوستانه و عمیق و دائمی نبوده و دلیلش نیز آن است که هر دو، مدعی رهبری منطقه بوده‌ایم. الان هم روابط ما به همان صورت است و به خصوص بعد از حادثه سفارت عربستان عمق خصومت ما با توجه به نفوذ ایران در یمن در همسایگی عربستان همچنان باقی است.»
وی افزود: «مساله فعلی عربستان این است که محمد بن سلمان با رویکرد بلندپروازانه خود قصد دارد عربستان را به یک کشور پیشرفته دنیای اسلام تبدیل کند و آن شهرک معروف را در کنار دریای سیاه بسازد. در عین حال در یمن گرفتار شده و چون ایران هم در یمن دست بالا را دارد، ناچار است که قدری خصومت را با ایران کاهش دهد. بنابراین اولین انتظار آنها در رفع اختلاف با ایران آن است که ایران از یمن خارج شود. ایران نیز به این سادگی نمی‌پذیرد.»
بیگدلی در ادامه به تعاملات عربستان و اسراییل اشاره کرد و گفت: «این دو روابط نزدیک و رسمی با هم ندارند اما از سال‌های گذشته شاهد افزایش تجارت خانه‌های یهودی در عربستان هستیم و اسراییل در این کشور نفوذ دارد.»
وی همچنین گفت: «موضوع فقط تعهدات عربستان به شیخ‌نشین‌ها و اسراییل نیست و این کشور بدون اجازه آمریکا نیز امکان ندارد که دست به رفع اختلافات بین ایران و خودش بزند و این مساله مهمی است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی گفت: «عربستان می‌خواهد سطح تنش را قدری کاهش دهد اما مساله دیگر آن است که می‌خواهد ایران از تمام کشورهای عرب بیرون برود که این هم انتظار زیادی است لذا بعید است که اختلافات ما به راحتی و در شرایط موجود حل شود.»
وی درباره اثر و دلیل تلاش‌های عراق در راستای ترمیم روابط ایران و عربستان نیز گفت: «بارها گفته‌ام که عراق و سوریه به خصوص سوریه، در آینده نزدیک به دنیای عرب برمی‌گردند. عراق نیز چون در همسایگی ما است و ایران هم در آنجا نفوذ دارد می‌خواهد روابط ایران را با عربستان بهبود بخشد تا از زیر نفوذ ایران خارج شود. به نفع عراق است که رابطه بین ما و عربستان برقرار شود زیرا از یک طرف عربستان می‌خواهد که جای پای وسیع‌تری در دنیای عرب پیدا کند. از طرف دیگر قرار شده عراق برق خود را از عربستان و نفت و گاز را از کویت بگیرد، بنابراین می‌خواهد از سلطه ایران خارج شود و عرب‌ها تلاش می‌کنند که با سرمایه‌گذاری در عراق نفوذ ایران را کم کنند. به همین خاطر عراق تلاش می‌کند تا حدی از خصومت‌های بین ایران و کشورهای عرب منطقه کم کند تا بتواند با آرامش بیشتری کشورهای عرب را مصمم و تشویق به سرمایه‌گذاری در عراق کند و شرایط را قدری آسان‌تر و فضا را آرام کند تا خودش در بازگشت به دنیای عرب مشکلی نداشته باشد.»
خوش‌بین و منتظر
با توجه به تاکیدی که کارشناسان بر هماهنگی عربستان با آمریکایی‌ها در نحوه تعاملات خود با ایران دارند، به نظر می‌رسد که باید هموار شدن مسیر تعامل با عربستان را در شرایط موجود که ایران درگیر مذاکرات برجامی و به طور غیرمستقیم مذاکره با آمریکا است، بیش از قبل جدی گرفت. خاصه اگر در نظر داشته باشیم که وزیرخارجه عراق که نقش میانجی در روابط ایران و عربستان را بازی می‌کند در همین سفر به تهران از تلاش برای مذاکره مستقیم بین ایران و آمریکا گفته بود.
این خوش‌بینی‌ها اما موجب آن نیست که تصور کنیم مسائل بین ایران سعودی از یک طرف و مسائل بین ایران و طرف‌های برجامی به سرعت و راحت حل خواهد شد. همان‌طور که کارشناسان معتقدند این موضوعات به خاطر پیچیدگی‌هایی که دارد زمانبر بوده و تابع مسائل و تحولات بسیاری است. به این ترتیب باید منتظر ماند و دید که این تحولات و مسائل بین‌المللی ما را به کدام سو می‌برد و چه نتیجه‌ای را در مذاکرات و مسائل منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای ما رقم خواهد زد.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :