انتظارآب شدن یخ مذاکرات وین

دکتر صلاح‌الدین هرسنی * در روزهای اخیر و مشخصا همزمان با دور هشتم مذاکرات وین حول محور برجام، انتظارات برای به بار نشستن مذاکرات و به روایتی همان آب شدن یخ مذاکرات بالا رفته است. اغلب گزارش‌ها در دور هشتم مذاکرات بیانگر آن بوده‌اند که، اگرچه این مذاکرات شتاب لازم را نداشته، اما امیدوار‌کننده بوده است و با توجه به روند‌ها و همچنین انعکاس و رسانه‌ای شدن راهبرد‌ها و مواضع، به نظر می‌رسد عزم طرفین برای به بار نشستن مذاکرات جدی است. در شرایط حاضر علت دیگری که توانسته است در حکم عاملی شتابزا مذاکرات وین را معطوف به نتیجه کند، اظهاراتی است که اخیرا آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در دیدار با جمعی از قشرهای مختلف مردم قم به مناسبت بزرگداشت قیام تاریخی ۱۹ دی ۱۳۵۶ ایراد کرده‌اند. رهبری در آن سخنرانی قویا تاکید کرده‌اند که «مذاکره و تعامل با دشمن به معنای تسلیم نیست.»
از منظر نشانه‌شناسی، اظهار چنین بیاناتی به معنی آن است که منطق مذاکره و مصالحه بر منازعه و ترس اولویت دارد. در واقع اتخاذ الگوی تعامل برای مواجهه با ساختاری معطوف به آنارشیک، درجه‌ای از عقلانیت و نمادی از واقع‌بینی و واقع‌گرایی است. بنابراین منطق واقع‌گرایی حکم می‌کند که برای تامین منافع ملی، احیای پرستیژ و مبارزه برای بقا آن هم به عنوان یک آرمان تلاش کرد.
بنابراین و در شرایطی که اغلب دیدگاه‌ها و نگرش‌ها بر آشتی‌ناپذیری و بی‌اعتمادی به غرب متمرکز است، الگوی تعامل با توجه به اقتضائات می‌تواند راهنمای عمل برای تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان دستگاه دیپلماسی در به بار نشاندن مذاکرات وین شود و متضمن یاد‌آوری این آموزه برای دستگاه دیپلماسی باشد که در یک ساختار معطوف به آنارشیک، دولت‌ها فاقد دوستان و دشمنان دائمی هستند و دولت‌ها نباید با فاصله‌گیری از واقع‌گرایی، موجودیت سیاسی خود را به مخاطره افکنند. از منظر دلالت معنی، اتخاذ الگوی تعامل با جهان معطوف به آنارشیک، روی دیگر سکه نرمش قهرمانانه و عزتمندانه در قبال مناقشات دائمی و فرسایشی است. در حقیقت با توجه به منطق واقع‌گرایی، نرمش قهرمانانه نه به معنای تسلیم و ناتوانی بلکه عین شجاعت و قهرمانی و فهم دقیق و موسع از منطق واقع‌گرایی است و به هیچ وجه به معنای عقب‌نشینی از آرمان‌ها و یا کوتاه آمدن از سر عجز نسبت به رویکرد‌های کار‌افزایانه طرف مقابل نیست. در واقع الگوی نرمش قهرمانانه متضمن القای این پیام به طرف مقابل است که جمهوری‌ها بر خلاف آنچه که می‌گویند نباید آغازگر جنگ باشند و قدرت سیاسی الزاما از لوله تفنگ در نمی‌آید.
حال و با توجه به پیام آشکار رهبری مبنی بر لزوم تعامل و مذاکره، به نظر می‌رسد که باید اغلب راهبرد‌ها و مواضع طرف‌های ایرانی در مذاکرات وین بیش از هر دوره دیگر، متاثر از پیام رهبری و الگوی نرمش قهرمانانه باشد و از آنجایی که مواضع تیم مذاکره‌کننده انعکاس‌دهنده مواضع رهبری است، انتظار بر آن است که مذاکرات وین نتیجه‌محور و یخ آن آب شود. البته انتظار به آب شدن یخ مذاکرات فقط به پیام رهبری مبنی بر تعامل نیست. سفر هم‌زمان حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در بحبوحه دور هشتم مذاکرات به عمان می‌تواند حامل این پیام باشد که خبر‌های خوبی در راه است و با توجه به دیپلماسی پنهان و نقش‌های میانجی مانند نقش‌های واسطه‌ای عمان می‌توان به نتایج مذاکرات وین امیدوار بود. البته نباید غافل ماند که هر گونه امیدواری به نتایج مذاکرات بسته به آن است که الگوی تعاملی یا همان نرمش قهرمانانه از سوی جریان‌های موازی یا همان کاسبان تحریم دستخوش تفسیر‌های مضیق و به معنی عبور از آرمان‌های نظام تعبیر و تفسیر نشود. واقعیت آن است که آب شدن یخ مذاکرات ضمن بازگشت ایران به جامعه جهانی می‌تواند موجب تکانه‌ای به اقتصاد بیمار کشور شود. فراموش هم نکنیم که ثبات و سامان اقتصادی نسخه دستوری ندارد. قطعا عبور اقتصاد ایران از مسیر وین تا میزانی می‌تواند شرایط اقتصادی را به حالت نرمال برساند و از وخامت اوضاع آن جلوگیری کند. در شرایط حاضر و با تجمیع همه شرایط و نشانگان و با اتکا به اظهارات خوش‌بینانه همه طرف‌ها می‌توان گفت که هرچه هست، شمارش معکوس برای آب شدن یخ مذاکرات و گفت‌وگو‌های نتیجه‌محور آغاز شده است.
* کارشناس مسائل بین‌الملل