زخم دیرینه آسیب‌های اجتماعی

دکتر حسن موسوی چلک *

یکی از معضلاتی که تمامی کشورها از جمله ایران با آن درگیر است، بحث آسیب‌ها و مسائل اجتماعی است؛ مسائلی که نه زاده امروز هستند و نه زاده دیروز، بلکه این مسائل از گذشته تاکنون در ایران وجود داشته‌اند. اما میزان فزونی، تنوع و افراد درگیر در جوامع مختلف حتی در یک جامعه در دوران‌های مختلف متفاوت است. آنچه ایجاب می‌کند رصد وضعیت آسیب‌های اجتماعی توسط کشورهاست، تا از این طریق بتوانند روند، تغییرات، تبعات و عوامل زمینه‌ساز آن را شناسایی کنند؛ این‌گونه می‌توانند براساس زیست آن جامعه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مدونی انجام دهند.

یکی از مهم‌ترین نیازها در این حوزه رصد و در اختیار داشتن آمار و اطلاعاتی است که مبتنی بر شواهد و قرائن صحیح و روش‌های علمی باشد. هرازچندگاهی آمارهایی از آسیب‌های اجتماعی اعلام می‌شود. اگرچه به نظرم بین آمارهای واقعی و آمارهای رسمی که از سوی دولت منتشر می‌شود، فاصله معناداری وجود دارد. البته بین آمارهای واقعی و رسمی در برخی از آسیب‌های اجتماعی از جمله مصرف الکل، خشونت‌های خانگی، خشونت‌های اجتماعی و افرادی که درگیر مفاسد اخلاقی می‌شوند، فاصله معنادارتری وجود دارد، زیرا به دلیل عدم نظام ثبتی اطلاعات دقیقی در این خصوص وجود ندارد. این در حالی است که کشورهای دیگر چنین شرایطی را دارند، زیرا وقتی موضوعی به آسیب اجتماعی تبدیل می‌شود، یعنی افراد از آن قوانین و هنجارهای مورد پذیرش جامعه عدول کرده‌اند. طبیعتا هیچ فردی صراحتا زیر بار مصرف الکل یا مواد مخدر نمی‌رود، مگر اینکه شرایط فرد به قدری حاد شود که دولت متوجه آن آسیب شود. آنچه که اهمیت دارد این است که باید یک دماسنج اجتماعی برای رصد و مبنای اطلاعات مبتنی بر زیست‌بوم محلی داشته باشیم، چراکه باید به صورت جزئی بدانیم که مصرف الکل در استان‌های شمال غرب همانند مرکز است یا خیر، تنها در این صورت است که می‌توانیم برای حل آسیب‌های اجتماعی برنامه‌ریزی کنیم.

آماری که دیروز اعلام شد، از نظر من زیاد وحشتناک نیست، چراکه موضوع و عدد جدیدی نیست. ما همیشه با آسیب‌های اجتماعی سروکار داشتیم. مقام معظم رهبری سال ۹۵ در جلسات آسیب‌های اجتماعی فرمودند که ما ۲۰ سال عقب هستیم و هر فردی که ایران را دوست دارد و وجدان دارد در این زمینه کار فوق‌العاده کند. بنابراین نباید با آمار و فردی که آمار را اعلام کرده دشمنی کنیم. آمارهای اعلامی شدت تب را نشان می‌دهند. شدت تب نوع واکنش ما را تعیین می‌کند. اگرچه آمارهای اعلامی وجه جدید نداشت بلکه بارها در موقعیت‌های متفاوت توسط مسوولان مختلف مطرح شده است، اما به هر حال ما این نگرانی را داریم که هر چه جلوتر می‌رویم تنوع آسیب‌های اجتماعی و گروه‌های درگیر بیشتر می‌شود. البته هنوز آمار و اطلاعاتی از آسیب‌های فضای مجازی به صورت محدود هم نداریم. قطعا در آینده آسیب‌های فضای مجازی در کنار آسیب‌های اجتماعی دیگر یقه کشور را خواهد گرفت. مگر اینکه تدابیر خاصی را برای این موضوع اتخاذ کنند. این امر نیازمند مدیریت هوشمند علمی، تخصص‌محور و مبتنی بر رویکرد جامعه‌محوری و بر پایه شواهد است.

* رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران