نجات چگاسفلی معطل اقدام بنیاد مسکن
به گزارش جهان صنعت نیوز: چگاسفلی در کنار روستایی به همین نام در جنوب شرقی خوزستان و در ۶۰ کیلومتری شهر بهبهان قرار دارد. کاوش‌های باستانی در چگاسفلی در سال‌های اخیر منجر به کشف گوری دست جمعی در این منطقه شد. ۵۲ اسکلت که در تل چگاسفلی کشف شده‌اند چیزی حدود شش هزار سال پیش با آیینی تشریفاتی در گوری سنگی و با تزئینات مجلل دفن شده‌اند.
آنچه در چگاسفلی می‌بینیم اطلاعاتی بی‌نظیر در خصوص زندگی مردمان پیش از تاریخ در فلات ایران به ما می‌دهد. جمجمه و اسکلت اما تنها کشفیات در چگاسفلی نبوده است، بلکه کشف ۷۳ سنگ تراش‌خورده که شکلی شبیه به کله قند دارند و به نظر می‌رسد نوعی بت بوده‌اند از دیگر کشفیات بااهمیت در این منطقه است.
این محوطه باستانی ۵۲سال پیش توسط هیاتی به سرپرستی «هانس نیسن» از موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو شناسایی شد، اما ۴۰ سال طول کشید که چگاسفلی در فهرست آثار ملی ثبت شود. اگرچه در سال‌های اخیر به همت عباس مقدم باستان‌شناس کشورمان در چند فصل اکتشافاتی در چگاسفلی صورت گرفته و حتی یک گورستان دست جمعی در این تل کشف شده، اما هنوز بخش بزرگی از محوطه ۲۴ هکتاری آن ناشناخته باقی مانده است و در معرض آسیب‌های انسانی و طبیعی قرار دارد.
روستایی که روی تل چگاسفلی بنا شده باعث شده خطر آسیب دیدن این محوطه باستانی هر لحظه حس شود. برای بررسی بیشتر وضعیت امروز چگاسفلی با احمدرضا حسینی‌بروجنی معاون میراث فرهنگی استان خوزستان تماس گرفتیم و آخرین وضعیت و اقدامات صورت گرفته برای این محوطه باستانی را از وی جویا شدیم. مشروح مصاحبه «جهان‌صنعت» با معاون میراث فرهنگی استان خوزستان در پی می‌آید.
– از سال ۱۳۹۴ که عرصه و حریم چگاسفلی تصویب و به استاندار خوزستان ابلاغ شده است، ضرورت جابه‌جایی ساکنان فعلی روستایی که در منطقه کاوش‌های باستانی قرار گرفته‌‌اند در دستور کار قرار گرفته است، با این وجود تاکنون اقدامی برای جابه‌جایی روستا صورت نگرفته و حفاری برای لوله گاز و احداث زنبورداری و موارد دیگر هر روز خطر آسیب رساندن به منطقه باستانی را افزایش داده است.
چرا تاکنون روستا جابه‌جا نشده است؟ برنامه شما برای حل مشکلات پیرامون چگاسفلی چیست؟
در محوطه چگالی سفلی چندین فصل کاوش توسط جناب آقای دکتر مقدم انجام شد و یک سری نجات‌بخشی‌ها را انجام دادند و در نهایت هم در سال ۱۳۹۴ از حریم این محوطه به استاندار وقت (برای جابه‌جایی روستا) ابلاغ شد و ما نیز آن را به مسوولان شهری شهرستان بهبهان و بخشداران منطقه و دهیار آن منطقه ابلاغ کردیم.
از آن موقع نیز برای پایگاه ارجان و چگاسفلی مدیر مشخص شد که مدیریت آنجا را نیز آقای بارانی که فوق‌لیسانس باستان‌شناسی هستند برعهده دارند و رتق و فتق امور را انجام می‌دهند.
در زمانی که دکتر مقدم در حین کاوش بودند و در سال‌های ۹۴ و ۹۵ که در حال تعیین عرصه و حریم بودند بحث گازرسانی به روستا مطرح شد که با نظارت هیات باستان‌شناسی گازرسانی در آن زمان انجام شد و الان این کار انجام نشده است. کمااینکه در ضوابط عرصه چگاسفلی هم قید شده که این روستا باید جابه‌جا شود. البته جابه‌جایی روستا یک سری مراحل دارد، چراکه بحث بنیاد مسکن وجود دارد و متولی امور و طرح‌های روستاها بنیاد مسکن است.
با این وجود ما نیز این موضوع را پیگیری کرده‌ایم و در سال ۹۸ با حضور استاندار وقت و معاون وقت میراث فرهنگی جلساتی برگزار و مصوب شد که با حضور بنیاد مسکن و مسوولان شهری بهبهان یعنی بخشداری و دهیاری آنجا در اداره کل میراث فرهنگی جلسه‌ای داشته باشیم. در این جلسه یک‌سری تقسیم کارها صورت گرفت و مقرر شد بنیاد مسکن طرح جابه‌جایی را که در نظر داریم پیگیری کند و روستاییان را که فکر می‌کنم چیزی حدود ۳۰ خانوار باشند به جای دیگر جابه‌جا کنند. کمااینکه قبل از این اتفاق نیز هیات باستان‌شناسی یک طرح اولیه را به بنیاد مسکن ارائه دادند و جانمایی کردند که بهترین مکان استقرار روستا از دید باستان‌شناسی کجا است. در آن جلسه سال ۱۳۹۸ مصوب شد که بنیاد مسکن در این زمینه مطالعات مربوطه را انجام دهد.
– آیا موضوع را از طریق بنیاد مسکن پیگیری کرده‌اید؟ وضعیت جابه‌جایی روستا در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
تا آنجایی که من اطلاع دارم بنیاد مسکن در مرحله طراحی و جانمایی سایتی است که بتواند روستا را جابه‌جا کند تا اهالی روستا به جایی که خارج از حریم و عرصه باستانی باشد جابه‌جا شوند.
این موضوع البته یک بعد اجتماعی نیز دارد، چراکه به هر حال در اطراف روستا زمین کشاورزی نیز هست که آنجا کار کشاورزی‌شان را انجام می‌دهند. لذا روستاییان باید در جایی مستقر شوند که دسترسی به زمین کشاورزی‌شان را نیز داشته باشند.مطالعات اجتماعی و مردم‌شناسی و بررسی زمین‌هایی که ممکن است منابع طبیعی بوده و یا به جهاد کشاورزی تعلق داشته باشد را بنیاد مسکن باید پیگیری کند.
این طرح را در سازمان برنامه و بودجه استان نیز بردند و مصوب کردند و قرار شد که مطالعات انجام شود تا انشاالله بتوانند روستاییان را جابه‌جا کنند. از این بابت باید بگویم که کارهای آن دارد انجام می‌شود اما یک مقداری زمانبر است.
– مشخص نیست چه زمان این امر محقق می‌شود؟
ببینید این مساله فقط مربوط به میراث فرهنگی نیست که خدمتتان عرض کنم یک ماه، یک سال یا دو سال دیگر این اتفاق می‌افتد. این موضوع نیاز به یک همت بین‌بخشی دارد. بنیاد مسکن و جهاد کشاورزی باید در این موضوع همکاری کنند. پیگیری‌های مربوطه را انجام داده‌ایم و سایتی را که مد نظر میراث فرهنگی بوده از بُعد تاریخی و جایی را که می‌توان روستا را جابه‌جا کرد اعلام کرده‌ایم. با این وجود لازم است که بقیه دستگاه‌ها نیز از بعد ضوابط خودشان پیگیری‌های لازم را انجام دهند تا کار انجام شود.
بنابراین نمی‌توانم زمان مشخصی به شما اعلام کنم، اما به شکل مستمر پیگیر این موضوع هستیم. در این مدت نیز هم یگان حفاظت ما و هم یکی از نیروهایی که مربوط به خود روستا است را آنجا گذاشتیم که از طریق پایگاه به وی حقوق می‌دهند تا آنجا را پایش کند و گزارش بدهد که اتفاقی نیفتد.
– آیا تخریبی در منطقه باستانی صورت گرفته است؟ وضعیت ثبت جهانی چگاسفلی در چه وضعیتی قرار دارد؟
آنجا تخریبی صورت نگرفته در خصوص جهانی بودن منطقه نیز که در لیست انتظار است و دارد کارهایش انجام می‌شود، کمااینکه اشیای تاریخی که در کاوش‌های دکتر مقدم به دست آمده را نیز یا در مخازن‌مان نگهداری می‌کنیم و یا به موزه شهرستان ایذه فرستادیم و به معرض نمایش گذاشته‌ایم.
جدیدا هم پرونده ثبتی اشیای کشف‌شده را تهیه کردیم. امسال ۲۱ پرونده ثبت اشیای منقول را تهیه کردیم که از این بیست و یک شی ۱۰ شی آن مربوط به کاوش‌های باستانی چگاسفلی است.
– گفته می‌شود سرپرست پایگاه میراث‌فرهنگی ارجان و چگاسفلی سه ماه است استعفا داده و هنوز مدیر جدید برای آن معرفی نشده است، آیا این موضوع صحت دارد؟
خیلی‌ها در هر سمتی که هستند ممکن است استعفا دهند اما اینکه آن دستگاه با استعفای آن مدیر موافقت بکند یا خیر محل بحث است. آقای بارانی استعفا دادند اما تا زمانی که نپذیریم این استعفا رسمی نیست. ببینید می‌خواهیم مدیری را آنجا بگذاریم که دسترسی کامل به آن منطقه داشته باشد. مدیر پروازی نمی‌خواهیم بگذاریم که در هفته یک یا دو روز بازدید و سرکشی کند. می‌خواهیم یک مدیری باشد که هم بحث حفاظت آنجا را مدنظر داشته باشد و هم پایش‌های روزانه داشته باشد و هم اینکه بتواند این محوطه را برجسته کند تا بتوانیم ثبت جهانی آن را مطرح کنیم و پرونده آن را آماده کنیم.
– پس آقای بارانی همچنان به عنوان سرپرست در چگاسفلی مشغول هستند؟
بله، آقای بارانی مشغول هستند و دائم سرکشی می‌کنند. به واسطه اعتباراتی که به ما دادند تابلوهای هشدار‌دهنده آماده کرده‌ایم. یک‌سری مسیرهایی که به واسطه بارندگی‌هایی که در خوزستان زیاد است و ایجاد خندق می‌کند به صورت مستمر خندق‌ها را پر کرده و حفاظت می‌کنیم. سال گذشته این کارها را کردیم و در برنامه امسال‌مان هست که بخشی از اعتباراتی را که برای مرمت‌های اضطراری محوطه‌های تاریخی دریافت کرده‌ایم به محوطه چگاسفلی اختصاص دهیم.
– آیا محوطه باستانی چگاسفلی نگهبان۲۴ساعته دارد؟
خودمان که به عنوان متولی میراث فرهنگی می‌خواهیم آنجا برویم باید به جوامع محلی پاسخگو باشیم که چرا آنجا می‌رویم. یعنی خود روستاییان نسبت به محوطه‌ای که در آن زندگی می‌کنند حساس هستند. یکی از نیروهای محلی خود را آنجا به عنوان نگهبان گذاشته‌ایم که به صورت مستمر هم پایش می‌کند و هم اگر اتفاقی بیفتد به ما گزارش می‌دهد.
چگاسفلی تا بهبهان یک چیزی حدود ۶۰ کیلومتر فاصله دارد، با توجه به بعد فاصله نیروی یگان حفاظت ما اگر بخواهد از بهبهان تردد کند امکان دارد به موقع نتواند پایش‌ها و حفاظت لازم را داشته باشد. از روستاهای خود آنجا نیرو گذاشتیم که به صورت مستمر آنجا هستند.
به هر حال کمبودهای اعتباری که در همه بخش‌ها وجود دارد شامل حال این منطقه نیز است، اما با همان اعتباراتی که به ما می‌دهند حفاظت‌های سالانه را داریم.
آقای مقدم سفارش داده بودند که یک بخشی از آنجا تبدیل به یک سایت موزه شود که پیگیر این موضوع نیز هستیم. نماینده شهر بهبهان، بخشداری و فرمانداری آنجا اگر همتی کنند و اعتباراتی قرار دهند هم ما و هم آقای دکتر مقدم برای آنجا طرح داریم.
ان‌شاء‌الله که بتوانیم این محوطه را برجسته کنیم و تبدیل به سایتی شود که در آن روی گردشگران ایرانی و خارجی باز شود. اگر این امر محقق شود می‌توانیم هم بحث اشتغالزایی و هم حفاظت مستمر را در این منطقه داشته باشیم.
– یکی از اسکلت‌های اکتشافی در چگاسفلی متعلق به زنی از طبقه برجسته بوده که اشیایی هم در کنارش دفن شده و گور جدا داشته است، اسکلت وی به موزه شوش منتقل شده و قرار بود اشیای متعلق به این زن نیز در کنارش در همان موزه به نمایش در آید. آیا این اتفاق افتاده است؟
هر آنچه که در کاوش‌های باستانی پیدا شده بخشی از آن در مخازن شوش، بخشی در موزه شوش و بخشی از آن در موزه شهرستان ایذه است. دلیلش نیز این است که در بهبهان موزه تخصصی باستان‌شناسی وجود ندارد. آثاری که قابل نمایش و ویترینی بوده ا به موزه‌های داخل استان انتقال دادیم، یک بخش هم که قابلیت نمایش نداشتند یعنی یا تکراری بودند و یا نیاز به مرمت اضطراری داشتند در مخازن‌مان هستند که حفاظت می‌شوند.
از طرف دیگر در راستای ادامه کار دکتر مقدم اقدام کردیم تا اشیای قابل ثبت در فهرست آثار ملی ایران پرونده ثبتی‌شان را با هماهنگی خود ایشان تهیه کنیم که فکر می‌کنم نوزدهم همین ماه جلسه آن در شورای ثبت ملی وزارتخانه برگزار شود. اینها همه مقدماتی هستند که بتوانیم آنجا را بهتر و بیشتر معرفی کنیم تا به اهمیت آن همه عزیزان مخصوصا مسوولان استانی پی ببرند.
– قدمت چگاسفلی حدود شش هزار سال برآورد شده، بنابراین این منطقه از شهر سوخته نیز قدیمی‌تر است، با توجه به اهمیت این منطقه و قدمت بالای آن چه اقدام پژوهشی برای فهم بهتر آن صورت گرفته است؟
به واسطه آنکه پژوهشگاه باستان‌شناسی در سطح کشور داریم این موضوع برعهده پژوهشکده باستان‌شناسی است و آن را رتق و فتق می‌کند، البته این نیازها را ما باید اعلام بکنیم. فکر می‌کنم تاکنون جناب دکتر مقدم ۳ فصل کار کاوش انجام داده است، همچنین کتابی در خصوص چگاسفلی منتشر کرده‌اند و تمام زوایای تاریخی این منطقه را در کتابشان ذکر کرده که کتاب بسیار مفصلی است.
اداره کل میراث فرهنگی بحث‌اش بیشتر حفاظت فیزیکی از آنجا، جابه‌جایی روستا، مستور کردن محوطه و نشانه‌گذاری و حفاظت‌های سالانه است.
لینک کوتاه :